|
CUỘC DU-HÀNH SANG GENÈVE |
Ngày 28 tháng 5 năm Giáp-Ngọ (28-Juin-1954):10g sáng - Ông Bảo-Thế v́ lư-do sức-khỏe, nên xin đi bằng phi-cơ sang Génève và cũng sẽ tới một lượt với ĐỨC NGÀI. Tôi kêu điện-thoại cho Bà Pech, nhiếp-ảnh thường trực sửa-soạn máy theo xe ĐỨC HỘ-PHÁP sang Génève, cùng đi với ĐỨC NGÀI có Ô. Thái, Bà Pech và Tôi mà thôi. Ông Millot là viên công-an được theo hộ-vệ ĐỨC HỘ-PHÁP có ư muốn xin theo, nhưng Cao-Ủy Phủ Việt Nam cho hay rằng nếu Ông theo sang qua Suisse sợ e có điều đụng chạm về mặt Quốc-Tế, nên để Ông ở lại nhà. Ô. Trần-Vinh (Cao-Ủy Phủ VN) được hay tin ĐỨC NGÀI đi Génève nên lật-đật lo việc tiễn đưa. Viên Tài-Xế Lucien cũng lật-đật sửa-soạn valise và trở lại liền ứng-trực đi. 2 g chiều - Chúng tôi tề-tựu đủ mặt và bắt đầu khởi-hành đưa đến phi-trường Orly mới trở lại. Từ đây chiếc xe dung-ruổi trên con đường thiên-lư, đường đi êm tốt, hai bên đồng ruộng bằng-phẳng xem đẹp mắt. 4 g chiều - Xe đến Avallon, chỗ này khi xưa Hoàng-Đế Napoléon, lúc vượt ngục trở về Paris cướp chính quyền 100 ngày. Khi qua ngang đây th́ trời tối, nên Hoàng Đế ghé lại nhà hàng nhỏ: Hotel de la Poste ngủ trọ một đêm. Cái pḥng của Ngài ngủ khi xưa đến nay cũng vẫn c̣n, khách du-lịch có thể ghé lại xem. Ngoài cửa có tấm bảng đồng, biên rơ ngày 16 tháng 8 năm 1818 là ngày Hoàng-Đế trọ tại đây. Đây là lối quảng-cáo khéo của nhà hàng, khêu gợi tánh hiếu-kỳ của du-khách. Đă vậy có lắm người 'rắn mắt' c̣ kè trả giá một đêm ngủ trên cái giường của Hoàng-Đế Napoléon cho hă dạ. Tuy đường c̣n xa, chúng tôi ngừng xem tấm bảng đồng rồi tiếp-tục đi, tôi có bịnh dại-sóng, hôm nay đi đường xa không nhớ đem thuốc theo, bây giờ bắt buồn mữa không thể chịu nỗi, nên xin ghé lại nhà thuốc tây mua Dramamine nhưng rủi thứ thuốc ấy không có, đành lấy thứ khác là Nautamine, nhưng công-hiệu cũng giống nhau, nhờ thuốc này tôi mới được khỏe. Xe chạy đến 6 giờ chiều tới thành Dijon, đến đây cũng lối nửa đường. ĐỨC HỘ-PHÁP ghé nhà hàng Hotel de la Cloche mướn pḥng nghỉ ngơi. ĐỨC NGÀI một pḥng lớn, Ông Thái và Tôi pḥng khít vách hai giường, c̣n Bà Pech pḥng nhỏ một giường, cách đó vài căn. Riêng phần anh Lucien, anh mướn một pḥng rẻ tiền hơn ở từng chót. Sắp đặt xong xuôi, Tôi kêu điện-thoại hỏi thăm Ô. Trung-Tá Permain, cựu Trưởng-Ban Liên-Lạc ở Tây-Ninh nay đổi về hành-sự tại Dijon cho Ông hay để đến chào ĐỨC NGÀI, nhưng hôm nay Ông vắng mặt và người cũng không biết tư-gia. Tôi đành cậy chủ nhà hỏi thăm dùm. Châu-Thành Dijon rộng-lớn lắm nhà cửa đồ-sộ, cất toàn bằng đá miếng, xây-dựng năm bảy từng, nhưng cuộc mua bán chỉ có ở nơi con đường cái, ngang cửa Hotel de la Cloche mà thôi. 8 giờ rưởi tối - Dùng cơm xong lên pḥng nghỉ đồng-thời lúc ấy Ông chủ nhà hàng cho hay rằng Ô. Permain ở một nhà hàng gần đó, nhưng rủi hôm nay Ông đi vắng ba ngày Ông mới về. Khi lên pḥng tôi thảo liền một bức thơ gởi cho Ông Permain bảo rằng chúng tôi có đến thăm. Ngày 29 tháng 5 Giáp-Ngọ (29 Juin 1954):7 g sáng - Có lịnh ĐỨC NGÀI dạy chúng tôi sửa-soạn lên đường cho sớm. Bà Pech và tài-xế Lucien đă có mặt trước nhà hàng đặng chờ ĐỨC NGÀI lên xe. 8 g rưởi sáng - Khởi-hành từ Dijon đi qua Lons-le-Saunier theo lẽ đi Génève không có đi qua Lons le Saunier, nhưng v́ ĐỨC HỘ-PHÁP có một người bạn thân, nạn-nhân hồi ở Madagascar nay về dạy học tại đây, chỉ cách 20 km mà thôi. Xe chạy thẳng lại trường gặp lúc giờ chơi, học sinh lạ mắt về Đạo-Phục của chúng tôi chạy quanh lại xem. Chúng tôi nhờ một Giáo-Viên báo-cáo với Ông Vagne. Trong giây lát Ông Vagne chạy ra gặp ĐỨC HỘ-PHÁP mừng rỡ vô cùng, thấy cảm-động lắm. Ông xin phép trở vô mượn người bạn đồng-nghiệp dạy thế cho Ông, rồi mời ĐỨC HỘ-PHÁP về nhà. Tới nhà Bà Vagne chạy ra đón tiếp niềm-nỡ. Bà ôm tay ĐỨC HỘ-PHÁP chặc cứng, vừa hun vừa nói líu-lo tiếng Việt lẫn tiếng Pháp, rồi Bà cũng quay qua chúng tôi ôm khóc tức-tửi và nói: ' Không ngờ ngày nay Trời cho Bà đặng gặp những bà con Việt-Nam đến thăm Bà nơi xứ xa-xăm này (v́ Bà lai Việt-Nam). Bà mời ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi ở lại dùng cơm trưa. Không thể chối-từ nên ĐỨC HỘ-PHÁP nhận lời. Ông Vagne hầu-chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP, Ông tỏ ư bất b́nh Chánh-Phủ Pháp kiếm chuyện làm khó Ông, v́ Ông chủ-trương việc trao-trả Chủ-Quyền Độc-Lập cho Việt-Nam, ngày đổi Ông về dạy học ở đây th́ mỗi việc ǵ sở Công-an cũng ŕnh ṃ ḍm ngó Ông luôn. Măn giờ học mấy đứa con Ông về, Ông kêu ra giới-thiệu chào ĐỨC HỘ-PHÁP, mấy đứa nhỏ rất ngoan lễ-phép theo Việt Nam, v́ chúng nó chịu ảnh-hưởng của người Mẹ rất nhiều. Trong khi sửa-soạn dùng cơm th́ Ông Thái và Bà Vagne đi kêu giây-nói qua Génève cho phái-đoàn Việt Nam và nhứt là Ông Trần-Vinh hay rằng lối 4 giờ rưởi chiều xe ĐỨC HỘ-PHÁP đến biên-giới Suisse (Thụy-Sĩ). 2 g chiều - Cơm nước xong, ra đi là 2g chiều, con đường bắt đầu lên cao xuống thấp, đầy g̣ nổng ngổn-ngang, chúng tôi lên núi, càng lên càng thấy dốc đứng, cảnh vật cũng thay đổi, không c̣n thấy cây thường nữa mà toàn là cây thông và cây ngo. Tài xế Lucien lái xe thật giỏi, đường dốc quanh co mà lúc nào cũng thấy anh tươi cười vui-vẻ lái chiếc xe chạy một cách nhẹ-nhàng lanh-lẹ, có nhiều chỗ xe chạy sát mé hồ quanh sườn núi, ngó lên là núi cao chớn-chở c̣n ngó xuống là vực thẩm mù mù, 4 giờ rưởi chiều xe lên đến Col de Faucille (đèo lưỡi hái). Đến giữa đèo chúng tôi ngừng xe ngắm cảnh, chỗ này cao đến 1.400 thước (1.400 mètres d'altitude) nên lạnh khá lắm, ngó xuống thấy hồ Léman và thành Génève trong sương phủ mờ-mờ, giữa một khung cảnh núi non bao bọc xem rất là ngoạn-mục. Bắt đầu từ đây xe xuống dốc lần lần. Chúng tôi đi ngang qua một đô-thị vùng núi là GEX mà châu-thành cũng vừa lớn vừa đẹp. Xe xuống dốc đến Ferney Voltaire là một tiểu đô-thị ở tại biên-giới. Khỏi đây chừng vài trăm thước, lính Douane đón xe lại xét, xe vừa ngừng có Ô. Trần-Vinh và hai vị đại-diện cho phái-đoàn Việt Nam tại Génève đón sẵn. Ông Trần-Vinh lại nói chuyện với lính Douane rồi đi liền. Phần chúng tôi th́ có đưa cho họ coi cái máy chụp h́nh của ĐỨC HỘ-PHÁP mới mua và xin họ ghi vào cho nhớ để tránh sự ngộ-nhận là máy của bên Suisse, chưa đóng thuế. Song, đây là Douane của Pháp. Xe chạy được vài chục thước gặp một tốp Douane khác, đó là Douane Suisse. Họ nói rặt tiếng Pháp và người cũng giống người Pháp. Ông Trần-Vinh lại một phen nữa giới-thiệu ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi với họ và đem giấy thông-hành (Passeport) của mỗi người cho họ ghi ngày vào nước Suisse. Nơi đây có cậu Nguyễn-An-Mỹ là con của Ô. Nguyễn-An-Ninh rước ĐỨC HỘ-PHÁP và xin lên xe chúng tôi quá giang về Génève. Từ biên-giới tới Génève xe chạy độ 10 km ngàn. Khi đến nơi, Ông Trần-Vinh đưa chúng tôi đến một nhà hàng gọi là Hotel Régina, sắp-đặt đâu đó xong xuôi là 5 giờ rưởi chiều, vừa khi ấy Ông Bảo-Thế đi máy bay cũng vừa tới nhập theo đoàn. Nội đoàn đều ở từng lầu thứ tư. 5 g 30 - Cậu Nguyễn-An-Mỹ đi một lúc rồi trở lại cho hay rằng phái-đoàn Việt-Minh xin mời ĐỨC HỘ-PHÁP và nội phái-đoàn tối 8g30 dùng cơm tại trụ-sở của họ tại Versoix, Hotel le Cèdre. Nếu ĐỨC HỘ-PHÁP bằng ḷng th́ họ sẽ cho xe đến rước tận nơi. Ông Bảo-Thế nghe nói th́ hơi dụ-dự, c̣n tôi th́ cương-quyết giục đi để biết ư họ muốn ǵ, v́ mục-đích ḿnh đến Génève là để quan-sát, nay thời-cơ đưa đến cho ḿnh gặp-gỡ phái-đoàn Việt-Minh, th́ có lư-do ǵ mà từ chối. Hội nhau thảo-luận th́ đều đồng ư đi hội, nhưng ĐỨC HỘ-PHÁP để cho phái-đoàn đi thăm ḍ trước rồi ĐỨC HỘ-PHÁP sẽ gặp một kỳ khác. Về cách đi th́ định lấy xe nhà, song bất tiện, cậu Mỹ lại một phen nữa đi bắt liên-lạc để t́m phương-tiện. Một lúc sau cậu về cho hay rằng ḿnh đi xe riêng đến một công-viên La Perle du Lac cách Hotel Régina một cây số rưởi và sẽ dùng cơm nơi đó. Đàng kia anh em Việt-Minh cũng đến tại Công-Viên ấy rước ḿnh. 9 giờ tối - Bữa nay mưa lâm-râm, mây mù bao phủ nền trời mau. Anh em Việt-Minh rước chúng tôi đến trụ-sở của họ th́ Trời đă sẫm tối rồi. Chỗ họ ở là một cái Villa rộng lớn có vườn hoa chung quanh và cất dựa mé hồ Léman, cách châu-thành Génève 10 km. Nơi đây thanh-tịnh lắm. Ngoài cửa ngơ có lính Suisse gát cũng như tất cả phái-đoàn khác v́ họ có bổn-phận phải giữ trật-tự trong xứ của họ. Tại Hotel Régina, khi ĐỨC HỘ-PHÁP đến ở th́ có lính gát ngay trước cửa và có hai ba người mật-thám mặc thường phục quanh-quẩn đó luôn. Đi rước chúng tôi là Ông Trần-Thanh-Hà, khi đến nhà, Ông đưa chúng tôi vào nghỉ ở một pḥng. Vài phút sau đó Ô. Phan-Anh, Tổng-Trưởng Bộ Công-Thương, Trần-Công-Tường Tổng-Trưởng Bộ Tư-Pháp, Ông Trần-Thanh-Hà, Tổng-Thư-Kư pḥng liên-lạc, Ông Bác-sĩ Lê-Văn-Chánh đều chào hỏi niềm-nỡ. Mới bắt đầu câu-chuyện th́ có Ông Đại-Tướng Thanh-Sơn, Ủy-Viên Quân-Sự đến. Ông bước vô cửa bắt tay tôi. Ông Thanh Sơn và Tôi có biết nhau từ 10 năm nay, nhưng mấy lúc sau này không có dịp gặp nhau, nay lại mặc Đạo-Phục và để râu, thoạt đầu Ông không nh́n ra tôi đặng, c̣n tôi th́ vẫn nhớ Ông, tuy rằng Ông ngày nay có mập và trắng hơn khi xưa. Lúc bắt tay, tôi giữ tay Ông lại và hỏi Ông như vầy: Anh Thanh Sơn, Anh c̣n nhớ Tôi hay không? Tôi là Khoa đây. Ông nghe nhắc, nhớ lại liền nên buông tay tôi ra và nhảy Ôm tôi chặc cứng, rồi hun tôi lia-lịa và khóc đỏ mặt hết. Tôi cảm-động quá khóc theo. Trước sự-trạng ấy, ai nấy đều lẵng-lặng, hai tôi ôm nhau một hồi lâu mới buông ra. Chừng ấy Ông Thanh-Sơn mới nói 'từ bao lâu năm xa cách, tôi chẵng có tin Anh, nay gặp đây tôi thấy anh tiên-phong đạo-cốt tôi mừng lắm'. Lâu ngày gặp-gỡ mặc t́nh chuyện-văn với nhau. Tôi nói chuyện với anh Thanh-Sơn, c̣n anh Bảo-Thế và Cậu Mỹ th́ nói chuyện với Ô. Phan Anh và Trần-Công-Tường. Câu chuyện kéo dài gần tới 10 giờ mới qua pḥng ăn dự tiệc. V́ ĐỨC HỘ-PHÁP không có đi, nên Ông Phạm-Văn-Đồng không có ra mặt. Chỉ có nội phái-đoàn của họ tiếp-chuyện mà thôi. Bữa cơm nấu theo lối Việt lai Tàu, đồ chay có, đồ mặn có. Chỉ có một ḿnh tôi ăn chay mà thôi. Bữa tiệc rất là thân mật, chuyện văn vui-vẻ và gây một cảm-t́nh nồng-hậu giữa hai phái-đoàn. Đến 11 giờ hơn mới măn tiệc, đưa trở qua pḥng khách khi năy dùng bánh ngọt, trái cây tới hơn 12 giờ mới từ-giă ra về. Cuộc gặp-gỡ đầu-tiên này gây một cảm-t́nh thân-mật và hứa hẹn tối đêm sau sẽ gặp nhau lại để thảo-luận nhiều vấn-đề khác. Ngày 01 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (30-Juin 1954):Sáng ngày chúng tôi hội nhau báo-cáo công-việc cho ĐỨC NGÀI hay. Bữa nay trời mưa, lạnh hơn mọi bữa, hàn thử-biểu xuống 14 độ nên buổi sáng chẳng có đi đâu. 2 g chiều - Ông Trần-Vinh đến mời ĐỨC HỘ-PHÁP đi Lausanne và đi Berne chơi. Có Ông Bảo-Thế, Ông Trần-Tuyên và Ông Thái theo, nhưng v́ ba Ông đi ăn cơm chưa về nên ĐỨC NGÀI đi trước với Ông Vinh, c̣n ba Ông kia sẽ đi sau. Riêng phần tôi bữa ấy trong ḿnh không khỏe nên xin ở lại. 7 g rưởi chiều - Tôi ở nhà chờ đến tối mà không thấy Ông nào về mà trước giờ nay có cậu Nguyễn-An-Mỹ đến chờ đi hội kiến. Ai nấy lo dùng cơm rồi vô La Perle du Lac đợi xe Versoix như hôm qua. 9 g tối - Đến tại Versoix th́ cũng có đủ mấy vị hôm qua đón tiếp chúng tôi. Bữa nay có lịnh ĐỨC HỘ-PHÁP, nên có Ông Trần-Tuyên và Ông Thái cùng đi với Ông Bảo-Thế, cậu Nguyễn-An-Mỹ và Tôi. Khi giới-thiệu nhau xong bắt đầu đàm luận. Tôi có ngỏ ư than với phái-đoàn Việt-Minh rằng "Hội-Nghị Génève lập thành cốt-yếu để giải quyết vấn-đề Việt-Nam hiện nay. Tại Hội-Nghị Génève có hai phái-đoàn của Dân-Chủ Cộng-Ḥa và Phái-Đoàn của Chánh-Phủ Quốc-Gia cũng là Việt-Nam, thay v́ hai phái-đoàn ấy tương-thân tương-ái với nhau để bàn-tính để t́m phương đem lại ḥa-b́nh hạnh-phúc cho dân-tộc th́ trái-lại hai bên phái-đoàn chẳng bên nào chịu nh́n-nhận nhau và coi nhau như thù-địch. Công-việc là công-việc của Việt-Nam mà đem cho chú ba-tàu là Chu-Ân-Lai và một chú Tây là Mendès-France phân-định, hỏi vậy có thương-tưởng ǵ ḿnh hay không và công-việc của họ sắp đặt có vừa ḷng ḿnh không?" Phái-đoàn Việt-Minh trả lời rằng: "Phái-đoàn của Chánh-Phủ Quốc-Gia chẳng có tượng-trưng hay đại-diện cho một thực-lực nào tất cả nên dầu có thảo-luận với họ cũng như không. Chớ như phái-đoàn Cao-Đài đây, tuy không phải một Chánh-Phủ, nhưng đại-diện cho một đoàn thể có thực-lực hơn mấy triệu tín-đồ và mấy chục ngàn binh-sĩ nên Chánh-phủ Cộng-Ḥa Dân-Chủ luôn sẵn-sàng tiếp-đoán và thảo-luận các vấn-đề cần-yếu". Chất-vấn về vấn-đề chia xẻ nước Việt Nam làm đôi th́ phái-đoàn Việt-Minh giải-thích rằng: Cuộc chiến-tranh trong nước Việt Nam càng ngày càng ác-liệt. Muốn tránh cái nạn tương-sát tương-tàn th́ chẳng có chi hay hơn là gạt hai đạo binh ra hai bên, không cho họ xáp lại gần nữa, tức là phân ranh-giới cho họ ở, có nơi có chỗ khỏi đụng chạm nhau rồi sẽ tổ-chức cuộc tổng tuyển-cử để thành lập Chánh-Phủ Thống-Nhứt cầm quyền trong nước. V́ cớ nên (theo phái-đoàn Việt-Minh) th́ việc đ́nh-chiến và phân-ranh cho Quân-Đội đôi bên đóng binh không phải là chia nước Việt Nam làm đôi mà chỉ để cho yên giặc, để tổ-chức cuộc tổng tuyển-cử mà thôi. Phái-đoàn Việt-Minh có trao cho chúng tôi bản kiến-nghị sau đây về vấn-đề khôi-phục ḥa-b́nh ở Đông-Dương: 1. Nước Pháp công-nhận chủ-quyền và nền độc-lập của nước Việt-Nam trên toàn thể lănh-thổ Việt Nam, cũng như chủ-quyền và nền độc-lập của Khmer và nước Pathet Lào. 2. Kư-kết một hiệp-định về việc quân-đội ngoại-quốc rút khỏi lănh-thổ Việt Nam, Khmer và Pathet Lào trong những kỳ-hạn do hai bên đối-phương thỏa-thuận với nhau. Trước khi quân-đội rút đi, cần phải thỏa-thuận về quân-đội Pháp đóng tại Việt Nam, đặc-biệt chú trọng để cho số cứ-điểm đóng quân hết sức hạn-chế. Quân-đội Pháp không được can-thiệp vào nội-chiến các vùng đóng quân. 3. Tổ-chức Tổng tuyển-cử tự-do ở Việt Nam, Khmer và Pathet Lào để thành-lập một chánh-phủ thống-nhứt trong mỗi nước. Triệu-tập hội-nghị hiệp-thương gồm đại-biểu Chánh-Phủ hai bên ở Việt Nam, Khmer và Pathet Lào để chuẩn-bị và tổ-chức cuộc tổng tuyển-cử tự-do. Hội-nghị hiệp-thương sẽ thi-hành mọi biện-pháp để bảo-đảm sự tự-do hoạt-động của các đảng-phái và tổ-chức yêu nước. Không được có sự can-thiệp bên ngoài. Thành-lập các ủy-ban địa-phương để kiểm-soát việc thành-lập và tổ-chức tuyển-cử. Trong khi chờ đợi thành-lập Chánh-Phủ duy-nhứt trong mỗi nước ở Đông-Dương và sau khi hai bên đă cùng nhau căn-cứ hiệp-định đ́nh-chiến để thương-lượng, thỏa-thuận, th́ Chánh-Phủ mỗi bên sẽ quản-lư vùng ḿnh kiểm-soát. 4. Đoàn đại-biểu nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa tuyên-bố: Chánh-Phủ Việt-Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa bằng ḷng xét vấn-đề nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa tham-gia Liên-Hiệp Pháp trên cơ-sở tự-nguyện và những điều-kiện của sự tham-gia đó. Chánh-Phủ kháng-chiến Khmer và Pathet Lào sẽ phát-biểu những tuyên-bố tương-tự. 5. Chánh-Phủ Nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa cũng như Chánh-Phủ kháng-chiến Khmer và Pathet Lào nhận rằng nước Pháp có những quyền-lợi kinh-tế và văn-hóa ở Việt Nam, Khmer và Pathet Lào. Sau khi thành-lập những chánh-phủ duy nhứt ở Việt Nam, ở Khmer, ở Pathet Lào, các nước ấy sẽ cùng nước Pháp quy-định quan-hệ vềø văn-hóa của mỗi nước với Pháp theo nguyên-tắc b́nh-đẵng và tôn-trọng lẫn nhau. Trong khi chờ đợi thành-lập chánh-phủ duy-nhứt ở ba nước, quan-hệ kinh-tế và văn-hóa ở Đông-Dương và nước Pháp tạm thời giữ nguyên-vẹn như hiện nay không thay đổi. Tuy vậy, ở những vùng mà giao-thông và mậu-dịch bị cắt đứt th́ hai bên sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại. Kiều-dân mỗi bên sẽ được hưỡng một chế-độ tối-huệ sẽ định sau về việc cư-trú, đi lại và làm ăn sinh-sống trên lănh-thổ của bên kia.
Ngày 2 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (01-Juillet 1954):Trời mưa sáng và bên ngoài vẫn lạnh lối 14 độ, chúng tôi (Ông Phước (Bảo-Thế) và Thái) lấy bản kiến-nghị ra xem lại, không thấy đoạn nào quá-khích, nhưng Ô. Thái vẫn hoài-nghi. Trong lúc chúng tôi đang bàn-tán th́ Ông Trần-Tuyên cũng vừa đến nên hiệp với chúng tôi để thảo-luận và sau khi bàn-căi xong mới đưa qua pḥng ĐỨC HỘ-PHÁP để tŕnh-bày cho ĐỨC NGÀI nghe. ĐỨC NGÀI chỉ nghe sơ qua v́ bận phải đi viếng phái-đoàn Quốc-Gia Việt Nam tại Hotel Bellevue nên hứa chiều sẽ xem kỷ lại. 11 g trưa - ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi đi viếng phái-đoàn Việt Nam do Ông Trần-Vinh hướng-dẫn. Đến nơi, toàn Ban đang làm việc chung quanh một bàn hột xoài lớn, đồng chào hỏi niềm-nỡ. Phái-đoàn gồm có Ông Trần-Văn-Đỗ (tân Trưởng Phái-đoàn, chưa lănh việc), cùng quí Ông Nguyễn-Hoàng-Kính, Nguyễn-Văn-Kiều, Bửu-Kính, Trần-Tuyên, Đoàn-Thuận, Trần-Vinh và một nhân-viên Quân-sự là Ông Minh. ĐỨC HỘ-PHÁP ngỏ ư khuyến-khích Ông Nguyễn-Quốc-Định ráng cương-quyết trong giai-đoạn này. Ông trả lời Ông chỉ xử lư thường-vụ mà thôi. ĐỨC NGÀI c̣n khuyến-khích Ông tiếp-xúc với phái-đoàn Việt-Minh... ông trả lời không quyết-đoán và lập lại câu nói khi năy. Có điều đáng trách là Ông Đỗ, tân Trưởng Phái-đoàn vẫn có mặt mà chẳng có một ai giới-thiệu với ĐỨC NGÀI, để ĐỨC NGÀI nói với một người vô trách-nhiệm là Ô. Định. C̣n Ông Đỗ th́ ngồi nghe như người vô sự. Tuy vậy lời nói của ĐỨC NGÀI có ảnh hưởng đối với Ông Đỗ, v́ sau khi ĐỨC HỘ-PHÁP trở về Paris rồi chợt thấy tờ Việt Nam Press đăng tin Ông tiếp-xúc với Ông Phạm-Văn-Đồng. ngày 2 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (01-Juillet-1954). Câu chuyện giữa ĐỨC NGÀI và Phái-Đoàn Việt Nam kéo dài đến 12 giờ. 3 g chiều - Ông Ngô-Khai-Minh gọi điện-thoại báo-cáo cho ĐỨC NGÀI hay rằng có Thiếu tướng Lê-Văn-Viễn sắp qua tới. Ông Tất chưa đi kịp và Ông Trần-Quang-Vinh đă tới Ba-Lê. Ông Trần-Vinh nghe tin liền trở về Paris tiếp đón. Ông khởi hành từ Génève khoảng 5 giờ rưởi chiều. 3g30 chiều - Cha Hoàng-Quỳnh gặp ĐỨC HỘ-PHÁP hôm nọ tại Paris, nay lại qua Génève đến thăm ĐỨC NGÀI. Ông than-thở về số phận Bùi-Chu và Phát-Diệm và trách ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG rằng Tín-đồ Công-Giáo bên nhà đang sống trong cảnh hồi-hộp hằng ngày. Ông sang Pháp đă 20 ngày rồi mà không thế nào gặp đặng Quốc-Trưởng. Câu-chuyện kéo dài đến 4 giờ rưởi Cha Hoàng-Quỳnh mới cáo-từ. 4g30 chiều - Ông Trần-Vinh giới-thiệu với ĐỨC NGÀI hai nhà báo một người Anh và một người Pakistan xin phỏng-vấn Đạo. ĐỨC NGÀI giải-thích đến 5 giờ 15, đồng thời trong giờ này Ông Trần-Vinh ra phi-trường về Paris. 6 giờ chiều - Chúng tôi đem các khoản trong bản kiến-nghị, của phái-đoàn Việt-Minh đă đưa ra Hội-Nghị Génève, để tŕnh lên ĐỨC HỘ-PHÁP. ĐỨC NGÀI tu-chỉnh các khoản như sau: Khoản thứ nhứt: Hai bên, tức là Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam và Chánh-Phủ Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa phải thừa nhận lẫn nhau, không được gọi nhau là phản-nghịch hay là bù-nh́n nữa. Về chủ-quyền Quốc-Gia, phải xét lại hai hiệp-định mà Chánh-Phủ Quốc-Gia đă thâu-hoạch được. Khoản thứ hai: Quân-đội Pháp phải rút hết ra khỏi xứ Việt-Nam. Hai Chánh-Phủ phải thỏa-hiệp nhau và định chỗ cho quân-đội Pháp đ́nh-trú trước khi rút ra khỏi xứ Việt Nam. Ngày giờ rút binh Pháp cũng do hai Chánh-Phủ Việt Nam thỏa-hiệp quyết-định. Khoản thứ ba: Trong cuộc tổng tuyển-cử dân chúng phải được tự-do đầu-phiếu, và cuộc tổng tuyển-cử phải đặt dưới quyền kiểm-soát của Liên-Hiệp-Quốc, các ủy-ban Địa-phương có phân-sự coi sóc tổ-chức Tổng Tuyển-Cử, phải là những ủy-ban hổn-hợp gồm có đại-diện của Chánh-Phủ mỗi vùng. Khoản thứ tư: Về vấn-đề Liên Hiệp-Pháp th́ hai Chánh-Phủ hai vùng phải hiệp nhau để xem xét lại, bản hiệp-ước của Pháp đă kư-kết với chánh-phủ Việt-Nam. Khoản thứ năm: Xin sửa câu: 'Tuy vậy, ở những vùng mà sự giao-thông và mậu-dịch cắt đứt th́ hai bên sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại' như sau: 'Th́ hai Chánh-Phủ Quốc-Gia với Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Ḥa sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại, không cần có người Pháp nhúng tay vào việc nội-bộ của nước Việt Nam. Khoản thứ sáu: Về việc không trừng-phạt và khủng-bố những người đă hợp-tác với đối-phương th́ hai Chánh-Phủ hai vùng phải long-trọng tuyên-bố, chịu hết trách-nhiệm. Khoản thứ bảy : Đồng ư việc trao-đổi tù-binh. Khoản thứ tám : Về việc ngưng bắn xin chia ra ba khu: - Bắc giao cho Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Ḥa. Nam giao cho Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam. - Một khu ở giữa trung-lập dưới quyền kiểm-soát của Quốc-tế. - Về việc nhập-cảng quân-đội ngoại-quốc, quân-nhu, vơ-khí v.v... việc này sẽ đặt dưới quyền kiểm-soát của Ủy-ban hổn-hợp gồm có đại-biểu của Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Ḥa, Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam và đại biểu của Liên-Hiệp-Quốc. - Về việc cấm Pháp và Mỹ can-thiệp vào việc của Việt Nam, th́ lẽ tất-nhiên Trung-Cộng và Liên-Sô cùng tất cả, bất cứ nước (Ngoại-quốc) nào cũng không được nhúng tay vào nội-bộ Việt Nam. - Các khoản xem-xét và chấp-thuận xong, ĐỨC HỘ-PHÁP lại c̣n dặn thêm: Vào ngày mai, gặp phái-đoàn Việt-Minh, th́ phải nhấn mạnh hai Chánh-Phủ phải thừa-nhận nhau mới mong đem lại Ḥa-B́nh. Ngày 3 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (2 Juillet 1954):Sáng ngày báo-chí Suisse đăng tin thất-thủ Bùi-Chu, Phát-Diệm. Quân-đội Pháp rút chạy xuống tàu độ-binh không kịp, phải lấy thêm ghe thuyền chở đi, c̣n quân Việt-Minh th́ xả súng bắn theo. Binh Pháp-Việt chống cự yếu-ớt, chỉ có một vài đồn tự-vệ của Công-Giáo là chống cự mănh-liệt, quyết tử-chiến, đến khi hết đạn phải đánh bằng dao găm cho đến tên lính cuối cùng mà chẳng có một viện-trợ vơ khí nào do Phi-Cơ Hà-Nội đưa đến. ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi đọc hết tin ấy rất bùi-ngùi v́ cảnh người giết người. 10 giờ - Có vị phóng-viên báo Agence France Press (A.F.P.) đến phỏng-vấn ĐỨC NGÀI về thời cuộc trong lúc ĐỨC NGÀI đang xúc-động. ĐỨC NGÀI có mấy lời tuyên-bố mà báo Journal d'Extrême Orient ở Sai-Gon đă đăng ngày 3 Juillet, mà các báo ở Paris vẫn yên-lặng cũng là chuyện buồn cười. Số là vị phóng-viên AFP sau khi nói chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP xong liền đánh về cho Văn-Pḥng Trung-Ương ở Paris. Ở đây có 3 pḥng: 1.- Pḥng Thông-Tin, 2.- Pḥng Ṭa-Soạn, 3.- Pḥng Chủ-Nhiệm và Quản-lư. Khi bức điện ở Génève đánh về th́ pḥng Thông-tin tiếp đặng thay v́ đưa pḥng Ṭa-soạn hay pḥng Chủ-nhiệm xem trước, lại sao lục gởi tuốt qua Sai-G̣n một bản, c̣n một bản mới đưa qua pḥng Ṭa-soạn. Chừng pḥng Ṭa-soạn xem thấy lời tuyên-bố của ĐỨC NGÀI, th́ cho là quá khích nên ngăn lại không cho đăng báo, nhưng không ngăn kịp bên Sai-Gon, v́ vậy mà lời tuyên-bố của ĐỨC NGÀI tại Génève làm chấn-động ở Sai-G̣n, c̣n ở Paris chẵng có một ai hay biết. Theo lời tuyên-bố này, ĐỨC NGÀI phản-đối sự chia xẻ nước Việt Nam. 8 giờ tối - Tối nay sẽ hội-kiến với phái-đoàn Việt-Minh đă thảo-luận về 8 khoản trong bản kiến-nghị. Trong phái-đoàn của Đạo có Ông Trần-Tuyên, song Ông Tuyên đă về Paris hồi 4 giờ chiều và đă trả pḥng rồi. Chúng tôi lấy làm lạ sự vắng mặt đột-ngột này, nhưng sáng hôm sau, Ông Thái tiếp đặng bức thư của Ông. Đúng giờ ước hẹn, chúng tôi đến một nơi được xe phái-đoàn Việt-Minh đến rước, mấy anh em đă gặp nhau bữa trước đón tiếp, anh Thanh-Sơn v́ bận việc nên không đến dự buổi hội này. Bắt đầu, Ông Bảo-Thế khởi chuyện (bàn về chánh-trị) hai chánh-phủ Quốc-Gia Việt Nam và Chánh-Phủ Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa, Ông Phan-Anh (Trưởng phái-đoàn Việt-Minh) không chánh-thức nh́n nhận rơ rệt Chánh-Phủ Quốc-Gia, chỉ cười và đánh trống lăng măi. Đêm càng khuya cuộc thảo-luận không tiến-hành được, nóng ruột v́ tự biết rằng chúng tôi không thể ở đây tháng này qua tháng kia như hội-nghị Génève cho được, nên xen vào xin hỏi Ông Phan-Anh ư-nghĩa của điều thứ ba bản kiến-nghị do phái-đoàn Việt-Minh đưa ra về hai câu '. . . Triệu-tập một hội-nghị hiệp-thương gồm đại-biểu chánh-phủ hai bên ở Việt Nam' và về câu 'sau khi hai bên đă cùng chung nhau căn-cứ hiệp-định đ́nh-chiến để thương-lượng thỏa-thuận, th́ chánh-phủ mỗi bên sẽ quản-lư vùng ḿnh kiểm-soát'. Tôi nhấn mạnh chánh-phủ hai bên và Chánh-Phủ mỗi bên đây có phải là ám-chỉ Chánh-Phủ Quốc-Gia và Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Ḥa hay không? Ông Phan-Anh cũng lờ đi không muốn trả lời. Ông Bảo-Thế nhấn mạnh rằng 'Ông Phan-Anh hiểu rơ lắm nhưng tại Ông không muốn nói mà thôi'. Thấy rằng việc chưa rơ rệt lắm nên xin thông-qua vấn-đề này để bàn về chuyện khác. Sau chúng tôi yêu-cầu lập một chánh-phủ thống-nhứt lâm-thời do người cầm đầu của hai chánh-phủ hiện tại hiệp nhau lo cuộc tổng tuyển-cử th́ may ra mới có chỗ công-b́nh. Nếu chánh-phủ mỗi vùng cứ tổ-chức riêng biệt th́ không sao tránh khỏi sự bất công và dân-chúng cũng không đặng tự-do đầu-phiếu. Ông Phan-Anh vẫn đánh trống lăng c̣n Ông Bảo-Thế th́ cứ đeo đuổi theo vấn-đề hai Chánh-Phủ, câu-chuyện đ̣ng đưa cho đến khuya chúng tôi từ-giă ra về mà trong ḷng vẫn băn-khoăn. Ngày 4 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (3 Juillet 1954):Sáng nay trời trong mây tạnh, Tôi qua pḥng ĐỨC HỘ-PHÁP báo-cáo công việc đêm hôm. Khi ĐỨC NGÀI nghe nói rằng vấn-đề hai Chánh-Phủ không thừa-nhận nhau, ĐỨC NGÀI tỏ ư bất măn. Thấy vậy tôi dâng ư-kiến nên thảo một bức thư gởi cho phái-đoàn Việt-Minh để bày-tỏ t́nh-trạng hiện-tại để cho có một bằng chứng về sau. ĐỨC NGÀI bằng ḷng và dạy thảo một bức thơ giao cho Ông Bảo-Thế kư tên. Khi qua pḥng, Ông Bảo-Thế trách tôi sao lại bày ra vụ viết thơ làm chi cho thêm khó ḷng. Tuy nói vậy rồi Ông cũng thảo ra một bức trong đó tôi giúp vài ư-kiến, đến chiều bức thơ vừa xong, chưa chép sạch. 4 g chiều - Trời sáng tốt, mệt v́ lo tiếp khách mỗi ngày như bông-vụ, ĐỨC HỘ-PHÁP đi dạo vườn hoa hường có Ông Pech theo (Ông này từ Paris mới qua giúp Bà Pech rửa bớt h́nh). Sau khi ĐỨC NGÀI đi dạo, chúng tôi (Tôi và Ông Bảo-Thế) ngắm về phía cửa sổ thoạt thấy hai cái xe ngựa, xe song mă kiểu xưa đậu dưới đường, đấy là xe cho mướn đi dạo mười quan một giờ. Mướn xong chúng tôi cho xe qua vườn hoa th́ gặp ĐỨC NGÀI. Ngày 5 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (Dimanche 4 Juillet 1954):Sáng ngày tôi và Ông Bảo-Thế hội nhau đi xem lại bức thơ và tŕnh cho ĐỨC NGÀI xem, ĐỨC NGÀI có tu-chỉnh lại vài chỗ trước khi chúng tôi gởi cho phái-đoàn Việt-Minh. Bức thư đó như vầy:
Kính gởi Ông Tổng-Trưởng Phan-Anh và Quí Ông Nhân-Viên Kính quí Ông, Nghĩ v́ muốn mưu cầu ḥa-b́nh và hạnh-phúc cho dân-tộc Việt Nam đă chín năm thống-khổ, chúng tôi không ngần-ngại đến đây gây cuộc tiếp xúc với quí Ông đặng cùng nhau áp-dụng những phương-pháp thực-tế để chấm dứt chiến-tranh. Trong những cuộc tiếp xúc vừa qua, chúng tôi nhận thức thiện-chí của quí Ông, cũng như quí Ông nhận thức thiện chí của chúng tôi, làm cho chúng tôi đều được hài ḷng, chúng tôi hân-hạnh để lời cám ơn quí Ông. Có một điều thắc-mắc là dầu muốn dầu không trong xứ Việt Nam yêu-quí của chúng ta đă có hai chánh phủ đối-lập là Chánh-Phủ Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Ḥa và Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam. Cả hai chánh-phủ không đồng ư-chí và tranh-tụng chống-báng nhau chớ không đặng khéo-léo nương nhau như trong lập-trường tranh-đấu của Soekarno và Sharyar nơi Nam-Dương Quần-Đảo. Trong cuộc lật-đổ chánh-quyền Pháp-thuộc, ta đă hi-sinh xương máu bởi nạn tương-tàn tương-sát nhiều hơn là sự hi-sinh chiến-tranh với Pháp nên mới biến h́nh một phần tranh đấu vơ-lực và một phần tranh-đấu chánh-trị. Nếu không khéo tính, thời-cuộc sẽ đưa đẩy ta đến một cảnh-tượng như Triều-Tiên buổi nọ. Thăm-khổ cho dân-tộc Việt Nam là hai Chánh-Phủ ấy không thừa-nhận lẫn nhau đặng đi đến một cuộc triệu-tập hội-nghị hiệp-đồng đàm-phán ngơ hầu lập thành chánh-phủ thống-nhứt. Lẽ dĩ-nhiên theo ư-kiến của ĐỨC HỘ-PHÁP th́ hai bên phải được đồng danh, đồng đẳng, đồng ư, đồng t́nh thảo-luận những biện-pháp cụ-thể để chấm-dứt chiến-tranh. Thiết-tưởng việc nội-bộ của Việt Nam nên để cho dân-tộc trọn chủ-quyền xử-liệu, c̣n như để nước Việt Nam làm băi chiến-trường cho ngoại-quốc phân-tranh quyền-lợi và tư-tưởng chủ-nghĩa bất sách. Trong cuộc tranh-đấu giải-ách lệ thuộc nước nhà thâu quyền độc-lập th́ về mặt kháng-chiến cũng như mặt thương-thuyết thâu-hoạch một thắng-lợi vẽ-vang cao-trọng đối cùng quốc-tế. Hội-nghị Génève đă chứng-thật điều ấy, nếu ta biết tự-trọng, tự quyền, tự ḿnh định-liệu mạng-vận tương-lai th́ giá-trị ấy mới về ta toại-hưởng, c̣n như trái lại để có kẻ ngoại-nhơn nhúng tay vào đó, th́ tự nơi ta đă tỏ thái-độ trước mặt quốc-tế rằng ta c̣n tinh-thần lệ-thuộc. V́ lẽ Đạo, v́ tiền-đồ Tổ-Quốc giống-ṇi, chớ không v́ công danh, v́ quyền-lợi hay là v́ ai nên chúng tôi đứng ra đảm-nhận mối dây liên-kết này xin quí Ông để tâm xét-đoán. Nay kính. Bức thư viết xong, được Ông Bảo-Thế kư tên gởi cho phái-đoàn Việt-Minh và sau khi ĐỨC NGÀI chuẩn-phê. 4 giờ chiều - ĐỨC NGÀI định rằng trước khi trở về Paris phải mời phái-đoàn Việt- Minh dùng lại bữa cơm với ĐỨC NGÀI và phái-đoàn của Đạo tại nhà hàng nào tùy ư định của anh em bên ấy, nên cho Ông Thái đến Hotel d'Angleterre tiếp-xúc và mời dự tiệc. Ông Trần-Thanh-Hà (liên-lạc-viên) xin để báo-cáo cho Trưởng Phái-Đoàn hay rồi sẽ trả lời sau. Ngày 06 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (05 Juillet 1954):2 g trưa - Ông Trần-Thanh-Hà cho biết rằng tại Génève không có nhà hàng nào có thể làm nơi gặp-gỡ thuận-tiện, nên nhơn-danh phái-đoàn Việt-Minh thỉnh ĐỨC HỘ-PHÁP đến tại trụ-sở của họ tại Versoix như mấy kỳ trước. Ông Trần-Thanh-Hà yêu-cầu tôi bạch với ĐỨC HỘ-PHÁP xin cho phép Ông ra mắt ĐỨC NGÀI để tỏ bày câu chuyện. ĐỨC NGÀI chấp-thuận mời Ông Trần-Thanh-Hà. Ông Trần-Thanh-Hà thỉnh ĐỨC HỘ-PHÁP đến tại trụ-sở Versoix. ĐỨC HỘ-PHÁP nhận lời nhưng từ khước việc đăi cơm, Ông hứa sẽ đem xe đến rước. 3 g 30 chiều - Tổng-Thư-Kư của Ông Dejean mời ĐỨC NGÀI đến viếng phái-đoàn Pháp tại Génève. 5 g 30 chiều - Ông Tổng-Trưởng Nguyễn-Đắc-Khê đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP. Ông Khê hứa lo công-việc tiếp-xúc với phái-đoàn Pháp. 6 g 30 chiều - ĐỨC NGÀI đi xe song mă đến nhà hàng La Perle du Lac để hứng mát và dùng bữa. Xe đi tốn 5 francs Suisse, nhằm 430 francs Francais. Khi dùng cơm nửa chừng, có cậu Nguyễn An Mỹ đến, rồi Ông Hà cũng đến chờ chúng tôi. 9 g tối - Trời mưa, bên ngoài lạnh thấu xương, chúng tôi lên xe đi liền. V́ đông nên anh em Việt-Minh đem tới hai xe để rước chúng tôi, đến trụ-sở Versoix trời đă tối. Ông Phạm Văn Đồng và trọn phái-đoàn không nệ trời mưa đón ĐỨC HỘ-PHÁP tại sân vào pḥng khách. ĐỨC HỘ-PHÁP và Ông Phạm Văn Đồng ngồi chung một cái ghế dài lớn ngó mặt ngay vô bức chân dung cụ Hồ Chí Minh, Ông Phan Anh ngồi phía mặt ĐỨC HỘ-PHÁP và bên cạnh ĐỨC NGÀI Ông Bảo-Thế phía trái kế Ông Phạm Văn Đồng. Sau lưng Ông Phan-Anh có Ông Việt-Phương lấy tốc-kư. Ngồi ṿng quanh và đối-diện với chỗ ghế ĐỨC HỘ-PHÁP và Ông Phạm-Văn-Đồng có cậu Nguyễn-An-Mỹ (ngồi gần Ông Việt-Phương), Ông Trần-Thanh-Hà, Ông Trung-Tá Thái, Ông Trần-Công-Tường và Tôi. ĐỨC HỘ-PHÁP bắt đầu câu-chuyện hỏi phái-đoàn Việt-Minh có liên-đới ǵ về việc thừa-nhận Chánh-Phủ Quốc-Gia không? th́ Ông Phạm-Văn-Đồng vui-vẻ trả lời rằng theo điều thứ ba trong bản kiến-nghị có nói về việc triệu-tập hội-nghị hiệp-thương gồm đại-biểu chánh-phủ hai bên ở Việt Nam tỏ rằng theo nguyên-tắc chánh-phủ hai bên vẫn được thừa-nhận. ĐỨC HỘ-PHÁP day qua trách chúng tôi sao lại nói với ĐỨC NGÀI rằng anh em bên phái-đoàn Việt-Minh không thừa-nhận chánh-phủ Quốc-Gia. Thiếu chút nữa làm sai-lạc hết ư-nghĩa. Ông Bảo-Thế xin phép ĐỨC NGÀI cho hỏi Ông Phan-Anh, có phải hôm nọ Ông không có lúc nào chịu thừa-nhận chánh-phủ Quốc-Gia một cách rơ-rệt? Ông Phan-Anh vẫn làm thinh mà cười thôi. Tôi thấy vậy hiểu ngay rằng hôm nọ Ông Phan-Anh không dám tự ḿnh thừa-nhận Chánh-Phủ Việt-Nam, v́ Ông không phải là Trưởng Phái-Đoàn, lại nữa việc ấy bất ngờ Ông không kịp hỏi ư-kiến của Ông Phạm-Văn-Đồng là Trưởng Phái-Đoàn, thành-thử Ông chỉ giữ một thái-độ úp-mở mà thôi, nghĩa là không thừa-nhận mà cũng không bài-bác. Nhận thấy cuộc hội-đàm có phần xoay-chiều nên tôi để lời cám ơn Ông Phạm-Văn-Đồng có thiện-ư dung-ḥa, nhưng xin cho Ông biết rằng trong sở-hành của Chánh-Phủ, lắm khi không đúng như lời nói, bằng cớ là tại hội-nghị trung giá phái-đoàn Việt-Minh không nh́n nhận cho phái-đoàn chánh-phủ Quốc-Gia đi với cây cờ của họ. Ông Phạm-Văn-Đồng xây qua nói với ĐỨC HỘ-PHÁP như vầy: 'ĐỨC HỘ-PHÁP thử nghĩ coi biểu tôi phải nh́n nhận Ngô-Đ́nh-Diệm . . . th́ làm sao đặng, v́ họ không có đại-diện cho một thực-lực, cho một ai hết, chớ như Đạo Cao-Đài đây, có một thực-lực hơn mấy triệu tín-đồ và một quân-đội mấy chục ngàn người, th́ chúng tôi sẵn-sàng tiếp đón và thảo-luận tất cả mọi vấn-đề'. Chất-vấn về vấn-đề chia đôi cương-thổ th́ Ông Phạm-Văn-Đồng cho biết rằng: giới-hạn cốt-yếu là để đ́nh-chiến rồi sẽ tổ-chức cuộc tổng tuyển-cử để lập thành chánh-phủ thống-nhứt cho toàn lănh-thổ Việt Nam, chớ không phải chia rẻ, và đề-cập nơi tám khoản trong bản kiến-nghị đă đưa ra hội-nghị Génève để lập lại ḥa-b́nh trong nước. Thừa dịp đó Tôi cho Ông Phạm-Văn-Đồng biết tŕnh-độ dân-tộc Việt Nam chưa dung nạp trước thuyết cộng-sản và một số đông người v́ sợ cộng-sản, không về ở với chế-độ ấy được, nhưng không đủ sức chống lại thành ra buộc ḿnh phải nương-dựa vào một thế-lực khác, dầu Pháp hay Mỹ cũng vậy. Muốn cho họ đừng chạy theo người khác th́ chẵng nên buộc tội họ là Việt-gian hay phản-quốc mà chỉ nên làm cách nào cho họ hết sợ mới đặng. Ông Phạm-Văn-Đồng cười và nói rằng: 'họ đă sợ mà c̣n có người hù nữa' và day qua ĐỨC HỘ-PHÁP, hỏi ĐỨC NGÀI bị ai hù có sợ hay không? ĐỨC NGÀI nói rằng: 'nếu tôi sợ th́ tôi không có đến đây'. Chúng tôi có nhắc cho Anh em Việt-Minh biết rằng cái công kháng-chiến của họ, quốc-dân không quên, nhưng họ phải làm thế nào cho cuộc giải-phóng dân-tộc cho trọn vẹn chớ đừng gở ách này rồi mang cái gông khác hay là đuổi cậu Pháp rồi rước chú Tàu về th́ không ăn thua ǵ và quốc-dân sẽ phán-đoán việc đó. Anh em Việt-Minh nói rằng họ biết việc đó và không để xảy ra đâu. Chuyện-văn đến 11 giờ, Ông Phạm-Văn-Đồng mời ĐỨC HỘ-PHÁP và đoàn tùy-tùng sang pḥng bên cạnh dùng cháo chay và đồ ngọt. Khi sửa-soạn ra về tôi nói với Ông Phạm-Văn-Đồng rằng: 'Cuộc gặp-gỡ hôm nay có tư-cách chánh-trị, nhưng thật ra có phần thân-mật rất nhiều v́ giữa ĐỨC HỘ-PHÁP và Ông Phạm-Văn-Đồng có t́nh đồng tông. Luôn dịp ĐỨC HỘ-PHÁP nói tiếp rằng: 'đồng họ Phạm luôn luôn phải trúng nghe không. Ông Đồng cười, ĐỨC NGÀI c̣n tiếp: 'Tôi đă có cất rồi một nhà thờ Tông-đường họ Phạm ở Ṭa-Thánh, vậy chừng yên rồi Ông nhớ về đó"ù. Ông cười và nói: 'Dạ, chừng đó sẽ về'. Trước khi ra đi, Ông Đồng ôm ĐỨC HỘ-PHÁP mà hun hồi lâu rồi mới buông ra. Toàn phái-đoàn đưa chúng tôi ra tận xe. Về đến pḥng hơn 12 giờ đêm, ĐỨC HỘ-PHÁP có vẻ hài ḷng về cuộc gặp-gỡ này. Ngày 7 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (6 Juillet 1954):10 g sáng - Phái-đoàn Việt Nam cho hay rằng đúng 12 giờ Ông Chauvel, Trưởng-phái- đoàn Pháp tiếp ĐỨC NGÀI tại Văn-Pḥng ở Hotel Bacage. Phái-đoàn đúng 12 giờ đến tại Hotel Régina rước ĐỨC NGÀI đi. Đến nơi Ông Chauvel (Trưởng Phái-đoàn) và một Ông nữa, không biết tên, ra tiếp. Bắt đầu câu chuyện, ĐỨC HỘ-PHÁP nói với Ông Chauvel rằng: 'chiều hôm qua Tôi có gặp Ông Phạm-Văn-Đồng'. Ông Chauvel tỏ vẻ ngạc-nhiên và hỏi ĐỨC NGÀI gặp Ông Phạm-Văn-Đồng thể nào th́ ĐỨC NGÀI nói: 'rất hài ḷng'. Trong lúc nói chuyện ĐỨC NGÀI có cho Ông Chauvel biết rằng nước Pháp cần giữ giá-trị của ḿnh, không nên thương-thuyết với Việt-Minh và phải đưa chánh-phủ Quốc-Gia ra thương-thuyết, v́ công việc này là công việc nội-bộ của dân-tộc Việt Nam, phải để cho dân-tộc Việt Nam xử-định mà thôi. ĐỨC NGÀI c̣n nói với Ông Chauvel một câu rất lư thú là: 'Ne mettez pas vos doigts dans le panier de crabes. (Nghĩa là: xin Ông đừng để tay vào giơ đựng cua). ĐỨC NGÀI muốn cho Ông Chauvel biết rằng: 'Việc nước Nhà tôi khó lắm, nếu Ông xía vào th́ chẵng khác nào Ông thọc tay vào một giơ đựng đầy cua, không thể tránh khỏi bị cua kẹp, không rút tay ra đặng. Nói chuyện với Ông Chauvel đến 1 giờ. 3 giờ chiều - Ông Bảo-Thế hiệp với Phái-đoàn Việt Nam dự phiên đại-hội tại Hội- Quốc-Liên (Palais des Nations) gọi là hội-nghị Génève. Về sau Ông Bảo-Thế và phái-đoàn Việt Nam có thuật lại cho ĐỨC HỘ-PHÁP nghe rằng: Phái-đoàn Việt Nam vào hội-nghị trước, phái-đoàn Việt-Minh đến sau. Khi bước vào, phái-đoàn Việt-Minh do Ông Phạm-Văn-Đồng dẫn đầu, thấy bên hàng ngũ Việt Nam có Ông Bảo-Thế họ cúi đầu chào lễ-phép và c̣n cười duyên với nhau. Phái-đoàn Việt-Nam bất th́nh ĺnh cũng chào lại làm cho toàn hội đều ngạc-nhiên, v́ từ khi mở cuộc hội-nghị Génève này th́ hai phái-đoàn Việt Nam và Việt-Minh coi nhau như thù địch và chưa từng chào hỏi nhau lần nào. Về sau người ta mới biết nhờ có Đạo Cao-Đài mới đem lại thiện cảm giữa hai phái-đoàn. Sau khi ĐỨC HỘ-PHÁP về Paris rồi, Ông Trần-Văn-Đỗ, Trưởng phái-đoànViệt Nam cũng được giáp mặt với Ông Phạm-Văn-Đồng. Sau nữa Cựu Thủ-Tướng Trần-Văn-Hữu qua Génève cũng xin gặp Phạm-Văn-Đồng một lần nữa. 4 g chiều - ĐỨC HỘ-PHÁP và phái-đoàn ra phi-trường đáp phi-cơ trở về Paris. Bữa nay hội-nghị bế-mạc sớm, nên (5g30) trước khi chúng tôi lên phi-cơ, Ông Bảo-Thế và mấy vị Đại-diện phái-đoàn Việt Nam theo đưa ĐỨC HỘ-PHÁP, thuật chuyện gặp phái-đoàn Việt-Minh với sự niềm-nỡ ân-cần. 6g chiều - Phi-cơ cất cánh bay và một giờ sau đáp xuống phi-trường Orly. Trời mưa và lạnh, nhưng anh em đến rước ĐỨC NGÀI rất đông, có Thiếu-Tướng Lê-Văn-Viễn (B́nh-Xuyên), Ông Trần-Vinh (Trưởng Ban Nghi-Lễ), Ông Trần-Văn-Ân, ông Trần-Quang-Vinh và nhiều nhơn-vật khác. Ngày 8 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (7 Juillet 1954):Phái-đoàn về xe, ghé nghỉ đêm tại Dijon, sáng ngày sau về đến Paris. 11 g trưa - Thiếu-Tướng Lê-Văn-Viễn viếng ĐỨC HỘ-PHÁP để báo cáo t́nh-h́nh nước nhà và cuộc tiếp-xúc của Ông với ĐỨC-QUỐC-TRƯỞNG. ĐỨC HỘ-PHÁP mời riêng Ông vào pḥng tư nói chuyện và có mật lịnh cho Thiếu-Tướng về trước sắp đặt công việc. 12 giờ - ĐỨC HỘ-PHÁP mời Thiếu-Tướng Lê Văn Viễn đến dùng cơm tại nhà hàng. Bữa tiệc có Quí Ông: Thiếu-Tướng Lê-Văn-Viễn, Trần-Văn-Ân, Đỗ-Hữu-Tấn, Trần-Quang-Vinh và trọn phái-đoàn tùy-tùng ĐỨC HỘ-PHÁP. 4g chiều - Ông Cựu Thủ-Tướng Trần-Văn-Hữu đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP nói chuyện trọn một giờ đồng hồ. Cựu Thủ-Tướng mời ĐỨC HỘ-PHÁP và phái-đoàn chiều thứ sáu 9 Juillet 1954 đến Hotel Raphael dùng cơm. 5g chiều - Ông Đỗ-Đức-Hổ và Ông Pierre Max đến nói chuyện về tờ báo 'Defense du Việt Nam'. Hai Ông này tính t́nh c̣n nóng nảy và quen theo lối viết văn chỉ trích chạm nhiều nhơn-vật Pháp-Việt, nên ĐỨC NGÀI không bằng ḷng và trách sao hai Ông làm mích ḷng thiên-hạ làm chi. ĐỨC NGÀI có cho biết rằng chánh-sách của ĐỨC NGÀI là bất bạo-động (non-violence) và ĐỨC NGÀI c̣n nhấn mạnh rằng sự bất bạo-động của ĐỨC NGÀI có thể đi xa hơn sự bất bạo-động của Thánh GANDHI, v́ sự bất bạo-động của Gandhi c̣n chọc tức người ta và gây sự bạo-động (non violence provocante). ĐỨC NGÀI dạy phải bỏ hết mấy số báo đă in lỡ và chỉnh-đốn bài vỡ tŕnh cho ĐỨC NGÀI xem rồi mới ấn loát số mới. 7g chiều - Ông Raphael Leygues, Nghị-viên Liên-Hiệp-Pháp (Conseiller de L'Union Francaise) đến thăm và mời ĐỨC NGÀI chiều thứ hai 12 Juillet 1954 đến nhà Ông dự bữa cơm thân mật, câu chuyện tâm đầu ư hiệp, và khi tôi đưa xuống lầu Ông c̣n nói rằng ĐỨC HỘ-PHÁP là nhơn-vật anh-dũng (Forte personnalité). Ngày 9 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (8 Juillet 1954):10 g trưa - Ông Phạm Lê-Bông đến báo-cáo t́nh-h́nh ở Paris từ ngày ĐỨC HỘ-PHÁP đi Génève. Ông cũng cho ĐỨC NGÀI biết những sự tiếp-xúc của Ông với ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG và nhơn-vật Pháp. Ông cũng cho biết Ông Guy La Chambre là Tổng-Trưởng Bộ Liên-Quốc Pháp (Ministre des États Associés) hiện đang ở Génève muốn gặp ĐỨC NGÀI và xin ĐỨC NGÀI qui-định ngày giờ và vị trí giản-tiện, ĐỨC NGÀI hứa sẽ tính sau. 2 giờ trưa - Ông Ṭa Weil và Phó Lănh-Sự Tàu ở Paris đến thăm ĐỨC NGÀI và tỏ bày rằng Tổng-Tài Tưởng-Giới-Thạch có đánh điện qua Paris mời ĐỨC NGÀI khi về Việt Nam, nhơn ngày giờ sang Đài Loan chơi. ĐỨC NGÀI nhận lời, vị Phó Lănh-Sự cũng mời ĐỨC NGÀI bữa nào rảnh, quá bộ lại Lănh-Sự Quán Tàu chơi và cho biết Ông Chánh Lănh-Sự, ĐỨC HỘ-PHÁP hứa sẽ cho hay trước ngày giờ đến. 5 giờ chiều - Ông Nguyễn Mạnh-Hà (ở Cao-Ủy-Phủ Việt Nam) viếng ĐỨC HỘ-PHÁP và cho hay rằng cựu Thủ-Tướng BỬU-LỘC đă trở qua lănh nhiệm-vụ Cao-Ủy-Việt Nam. Người kính lời chào ĐỨC NGÀI. Ông nói chuyện nửa tiếng đồng-hồ. 7 giờ chiều - Ông Grand phóng viên báo A.F.P. (Agence France Press) đến phỏng-vấn ĐỨC NGÀI về việc đi Génève, nhơn-dịp Ông mới nói rơ v́ sao lời tuyên-bố của ĐỨC NGÀI tại Génève mà báo Journal d’Extrême Orient đă đăng, c̣n báo bên Pháp lại tuyệt-nhiên yên-lặng. Điều này Tôi đă nói rơ ngày 2 Juillet 1954. Ông hầu chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP đến 8 giờ mới ra về. ĐỨC NGÀI dùng cơm chiều rồi nghỉ. Ngày 10 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (9 Juillet 1954):10g sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP đánh điện cho ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG xin hầu chuyện nhưng Quốc-Trưởng đi vắng. Ông Nguyễn-Xuân-Quảng hứa ngày mai lối 10 giờ sẽ trả lời. 10 g 30 sáng - Hai người bán máy xay đá và rouleau cán đường đem các kiểu tŕnh cho ĐỨC NGÀI xem, ĐỨC NGÀI chọn một kiểu máy xay đá và một rouleau chạy mazout. Ông Ngô Khai-Minh đang xin phép mua hai cái máy ấy chở về Ṭa-Thánh. 11 g trưa - Ông Cao Văn-Sến, bạn thân của Cựu Thủ-Tướng Nguyễn-Văn-Tâm đến chào ĐỨC HỘ-PHÁP và bàn về thời cuộc. Nghĩ cũng buồn cười là đến buổi này Ông vẫn c̣n trung-thành với thuyết Nam-Kỳ Quốc, tuy là ư-nghĩ lạc-hậu, nhưng rồi đây thời-cuộc sẽ đưa đẩy đến chỗ chia xẻ nước VN làm đôi. Ông nói chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP lối nửa giờ. 12 giờ trưa - Ông Thiếu-Tá Diệp đặng Bộ Tham-Mưu Quân Đội Cao-Đài ủy-nhiệm lo về kinh-tế quân-đội, đáp phi-cơ sang Paris. 3 g chiều - Ông Diệp tŕnh-diện với ĐỨC HỘ-PHÁP bị ĐỨC HỘ-PHÁP quở. Vụ xin carte gởi bạc làm cho Đạo phải mang tiếng, ĐỨC NGÀI có giao cho Ông Diệp giấy tờ của Nhà Đương-Cuộc gởi cho ĐỨC NGÀI, cho biết danh-sách những người mà Cơ-Thánh-Vệ đă mượn danh để gởi bạc sang Pháp, có luôn cả danh-sách những người đứng tên bên Pháp để lănh tiền. ĐỨC NGÀI dạy Ông Diệp phải điều tra vụ này rồi phúc báo cho ĐỨC NGÀI rơ. 7 g chiều - Các bạn Raoul Chabrol, Simone Baus và con là Janine Baus đến thăm ĐỨC HỘ-PHÁP, mừng rỡ và ngỏ ư xin nhập-môn. ĐỨC NGÀI định tối thứ năm, 15 Juillet lối 9 giờ sẽ làm phép lập-thệ nhập-môn. Họ định thỉnh ĐỨC HỘ-PHÁP đến tại nhà của Bà Simone Baus làm lễ. V́ họ quyến-luyến với ĐỨC NGÀI nên trễ giờ hẹn bữa cơm của Cựu Thủ-Tướng Trần-Văn-Hữu. Ông Minh lanh-trí kêu điện-thoại cho hay rằng ĐỨC NGÀI lỡ bị khách, đến 8 giờ 30 mới nhập tiệc. 8 g 30 chiều - Xe ĐỨC HỘ-PHÁP đến, đă có mấy Ông chờ sẵn như Thiếu-Tướng Lê-Văn-Viễn, Tổng-Trưởng Trần-Văn-Văn, Ông Trần-Văn-Ân, và nhiều người khác, buổi tiệc thân mật kéo dài đến |
|
|