Ngày 9 tháng 5 Giáp-Ngọ ( 9 Juin 1954 ):

09g00 sáng - Hai Ông Bà Đỗ Hữu Tấn (Trạng-Sư tại Paris) đến và dẫn theo mấy người thuộc phái Eglise Universelle đệ-tử của Ông George Roux ở Monteux (Vaucluse) gần Avignon. Hai vợ chồng Trạng-Sư Đỗ Hữu Tấn rất hiền lành, bà vợ đầm của Ông rất từ-thiện lại đặng huyền-diệu của Chí-Tôn cho Bà nghe đặng tiếng gọi của Thiêng-Liêng, nhiều khi nửa đêm mùa đông lạnh buốt, khi nghe tiếng chuông kêu bên tai hướng nào, Bà dậy đi theo tiếng chuông hướng ấy, chồng con không cản đặng, đi đến gặp nạn-nhơn đói lạnh xỉu bên đường, Bà cứu cấp đưa vào nhà thương. Vì thường khi Bà nghe tiếng chuông đổ bên tai, tức là có người bị nạn. Bà tức-cấp đi theo tiếng chuông ấy, khi gặp nạn-nhơn rồi thì tiếng chuông hết đổ, như thế mà lắm lần Bà đi ngang nhiều chỗ cấm mà vẫn đi. Ban đầu lính còn bắt Bà, riết rồi Cảnh-Sát biết mặt phải cấp giấy tờ cho Bà để lưu hành thong thả.

Ông Bà giới thiệu cho ĐỨC HỘ-PHÁP nhóm đệ-tử của Ông George Roux, đây là nhóm Đại-Đạo có một Đức-Tin phi thường, theo chỗ tin-tưởng của môn-đồ cho Ông là ĐỨC CHÚA J. CHRIST giáng-sanh, nghe nói Ông có nhiều huyền-diệu lắm. Theo tôi hiểu thì Ông có khiếu tiếp điển mạnh và có lẽ vì thế mà J. Christ mượn xác Ông để truyền Đạo chăng ? Họ cũng nhận Cao-Đài là cùng một mối Đạo với họ, nhưng khổ một điều là họ chẵng khác nào là các bạn Chi-Phái bên mình là đức-tin họ quá mạnh đi tới chỗ mê-tín và vì quá tin nơi Tôn-Sư của mình là trung-tâm-điểm, muốn sao cho mọi người đều tùng theo y như họ vậy. Vì thế nhiều khi họ bị nhà cầm-quyền làm khó dễ bắt-bớ đánh đập là khác. Theo bài vở Các ĐẤNG dạy họ thì họ xưng là Thiên-Chúa Giáo chấn-hưng (Eglise Chrétienne Rénovée). Khổ một điều là mấy Ông này quá bôn-chôn. Thấy Các Đấng dạy rằng ngày giờ cận-mõng, cơ tận-diệt đến kề rồi, họ quýnh muốn chạy cho mau để cứu nhơn-loại thoát cơ tận-diệt. Họ cho rằng Thiên-Chúa-Giáo ngày nay đã thất kỳ-truyền cần phải chấn-hưng lại, rồi họ in những Thánh-Giáo và những bài-vở đã học-hỏi ra thành Báo Chí hoặc truyền-đơn và sách-vở đến trước Nhà Thờ mà phát không cho thiên-hạ đọc, gây ra sự phản-động. Nhà Công Giáo phải kêu cảnh-sát can-thiệp, đuổi họ cũng không đi, bắt thì cũng không đi, cho họ là điên và đánh họ mà họ vẫn tươi cười. Họ hành-động một cách thản nhiên không ai lay chuyển đặng. Riết rồi Cảnh-Sát phải chịu thua mấy Ông và mấy Bà. Phái-đoàn họ đi đây gồm hai người: Ông Claude và Bà Jeanne Aubertin, trụ-sở 18 rue d'Enghien. Họ mời ĐỨC HỘ-PHÁP đến viếng Tôn-Sư họ là Ông George Roux. Thấy tấm lòng quá tin-tưởng của họ, ĐỨC NGÀI hứa nếu rảnh sẽ đến viếng. Họ đàm luận với ĐỨC HỘ-PHÁP và Tôi đến gần 11g00 mới ra về hẹn còn trở lại nữa. Sau khi ra về Ông Đỗ-Hửu-Tấn còn cho Tôi biết thân-thế của mấy người ấy và nói rằng đám đó khi đặng Thánh-Lịnh ơn Trên dạy đi đâu thì dầu nguy-hiểm cho mấy cũng cứ đi. Họ quả-quyết rằng vâng Thánh-Lịnh thi-hành, thì không khi nào chết, mà dầu có chết đi nữa thì là về Thiêng-Liêng sớm chầu CHÍ-TÔN hưởng hạnh-phúc cao thăng phẩm-vị chớ chẵng sợ chút nào.

04g00 chiều - ĐỨC-NGÀI tiếp chuyện với Trạng-Sư Huỳnh-văn-Chính tới 4g30, lúc ấy Ông Joseph Lê-Văn-Thới, Tổng-Thơ-Ký Hội Ái-Hữu cựu chiến-binh và học-sinh ở Pháp đến viếng. Tôi tiếp và mời Ông sang phòng bên cạnh. Trong lúc Tôi hỏi chuyện Ông Lê-Văn-Thới thì mới rõ rằng anh em bên nầy rất rời-rạc. Hội này ban sơ lập ra do anh em lính tình-nguyện sang Pháp trong trận 1914-1918 (O.N.S) rồi ở luôn bên nầy lập gia-đình và làm thợ trong các xưỡng, các hãng. Lúc trước thì rất vất-vả. Thủ-Tướng Nguyễn-Văn-Tâm có cho tiền mua một căn nhà để làm trụ-sở và một số tiền để làm căn-bản nhưng rồi ít lâu, mấy Ông trong Ban Trị-Sự làm tiêu hết vốn-liếng, hườn cốt, còn có căn nhà không, bây giờ chẳng ai tới lui nữa. Trước cảnh tượng đó ĐỨC HỘ-PHÁP không định giúp cho họ tiền bạc gì, ví dầu có giúp bao nhiêu đi nữa rồi ít lâu mấy Ông cũng làm tiêu hết.

Tuy là nói không giúp chớ nhiều Kiều-Bào lâm vào cảnh đặc-biệt, thất-nghiệp có giấy chứng hoặc đau nằm nhà thương, con đông và bịnh hoạn họ vẫn đi xin tiền trợ giúp. Muốn khỏi làm phiền lòng ĐỨC HỘ-PHÁP, Tôi bảo Ngô-Khai-Minh cho họ tùy theo trường-hợp từ 2 ngàn quan tới mười ngàn quan. Ông J. Lê-Văn-Thới tới 5g30 mới ra về.

06g00 tối - Theo lời của Ông Henri Regnault, Ông Giáo-Sư TUY và Tôi đến tại nhà Ông để lập đàn Cơ cho Ông hầu, đồng tử của Ông là người Pháp. Tôi bạch với Đức Hộ-Pháp chứng phép cho hai anh em chúng Tôi đến chứng đàn, muốn cho họ đầy đủ đức-tin, Tôi xin để đồng-tử của họ. Bấy lâu, tưởng Ông Regnault có thâu đặng số Đạo-Hữu đáng kể, nào dè khi qua đến thấy rõ sự thật, ĐỨC HỘ-PHÁP rất thương tâm, song Ông có công truyền Đạo bằng mấy bài diễn-thuyết ở các Hội-Nghị Quốc-Tế về Tôn-Giáo. Hôm thăm Ông kỳ trước Tôi có khuyên Ông nên dọn bàn thờ để thờ ĐỨC CHÚA và kiếm một người cầu ƠN TRÊN về dạy cho. Ông không có đồng-tử nào, nhưng Ông hứa ráng kiếm rồi sẽ trả lời cho Tôi hay. Bữa sau tự-nhiên có một người đồng-tử quen với Ông khi trước, cách nay 11 năm, không có tới lui, nay nhớ tới Ông mà đến thăm. Ông hỏi người đồng-tử muốn gặp chúng tôi và chịu ngồi đồng chăng? Người đồng-tử vui chịu và hẹn tối nay hội tại nhà Ông.

Khi Ông Giáo-Sư Tuy và tôi đến, chỉ có Ông Regnault ra tiếp chúng tôi, còn Bà Regnault hôm nay bịnh nên không có dự.

Ông dọn bàn-thờ trên mặt lò sưởi (cheminée), một tấm hình ĐỨC CHÚA J. CHRIST cỡ Carte Postale, đặt đứng xiêng xiêng với hai ngọn nến. Ngồi vào không đầy 5 phút thì Ông đồng-tử và hai cô tốc-ký đến. Người đồng-tử trên 40 tuổi đàng-hoàng và có vẻ thông-minh, Ông làm chủ một phòng đấm bóp (cabinet de massage et d 'esthétique) ở tại Place du Marché Saint-Honoré. Ông là người biết Đạo nhiều hơn Regnault, ăn chay trường, trước có tu theo Đạo Ấn-Độ (Hindhouisme). Tôi giải-thích Ông mau hiểu lắm và rất tán-thành Đạo Cao-Đài, 10giờ thì khởi sự lập Đàn, Tôi đeo giây Sắc-Lịnh và đội mão trang-hoàng đến trước bàn thờ quì với ông Giáo-Sư TUY thành-tâm cầu-nguyện, cả nhà cầu-nguyện theo. Sau khi lạy xong thì lập Đàn. Đồng-Tử này nghe và nói cho Tốc-Ký viết (Médium auditif et voyant). Ông nhắc một cái ghế ngồi xây lưng vô bàn thờ, định-thần không đầy 5 phút thì thở dài rồi nhắm mắt lại, hai tay để trên bắp vế và bắt đầu nói tới khi mãn Đàn. Vị đồng-tử tỉnh-táo thuật lại rằng: thấy một vị mặc đồ trắng giống như áo Đạo chúng tôi, nhưng Parements thì khác. ĐẤNG đó đến một tay để trên trán vị đồng-tử, một tay thì nắm lấy tay vị đồng-tử để vào tay tôi, rồi biểu hai người nắm lấy tay nhau và cho biết từ nay Đông Tây sẽ hiệp và dặn tôi và các anh em phải hiệp tâm nhau mà làm việc. Đấng giáng Đàn là vị Sư của đồng-tử (.. Esprit guide ) lấy tên là Père Pierre. ĐỨC HỘ-PHÁP xem bài Thánh-Giáo này khen lắm. Và vâng theo Thánh-Lịnh, chúng tôi hẹn nhau tuần tới hội lại đây để ƠN TRÊN dạy bảo thêm. Ra về 11g30 đêm.

Ngày 10 tháng 5 Giáp-Ngọ (10-Juin 1954):

11g00 trưa - Ông Trần Vinh cùng đi với ĐỨC NGÀI đến viếng ĐỨC HỒNG-Y (Cardinal) Công-Giáo, Cai-Quản họ-đạo Paris là Monseigneur Bertin. Xe đến, ĐỨC HỒNG-Y thân hành ra đón tiếp ĐỨC NGÀI, chào hỏi niềm nỡ. ĐỨC NGÀI tỏ ý muốn qua thành Rome để yết-kiến ĐỨC GIÁO-HOÀNG, Đức Hồng-Y rất mừng đây là dịp may, vì mai này Đức Hồng-Y sang Rome chào ĐỨC GIÁO-HOÀNG, người sẽ thừa dịp ấy tỏ ý và xin phép cho ĐỨC NGÀI sang chào, chừng nào trở về Pháp Ngài sẽ trả lời cho ĐỨC HỘ-PHÁP rõ, luôn tiện ĐỨC HỘ-PHÁP trao món quà dưng cho ĐỨC GIÁO-HOÀNG để tỏ chút lòng ngưỡng-mộ. Tôi có kính gửi lời chào mừng hai vị Hồng-Y đã sang viếng Tòa-Thánh Tây-Ninh khi trước. Ngài cũng vui-vẻ nhận chuyển lời dùm. Về chánh-trị thì Đức Ngài cũng mong mõi cho nước Việt Nam đặng Độc-Lập vì dân-tộc Việt Nam ngày nay đã đến tuổi trưởng-thành, Đức Ngài cũng có than rằng: Chánh Phủ Pháp muốn cho Đức Quốc-Trưởng làm công-việc đắc thành mà không cho Ngài đủ điều-kiện làm việc cho có đủ uy-tín.

12g00 trưa - ĐỨC HỘ-PHÁP kiếu-từ ra về, Đức Cha niềm-nỡ đưa ĐỨC NGÀI tận xe.

02g00 chiều - Ông Tòa Weil đến mời ĐỨC HỘ-PHÁP đi Nantes, hôm nay ĐỨC HỘ- PHÁP cho phép Cô Ba đi theo để thăm bà Weil luôn, ĐỨC HỘ-PHÁP đi xe Cao-Ủy-Phủ với Cô Ba, em Cao và Tôi, Ông Thái đi theo xe Công-An, còn Ông Quang đi xe riêng, song xe Ông Quang vì còn chạy rodage, nên lúc ra khỏi thành Paris bị kẹt xe hết mấy phút nên chạy lạc.

Đây là một cái trại ruộng, châu vi lối trên hai ngàn mẫu, nhà nhỏ thấp, nhưng Bà Weil sửa-soạn lại, đủ tiện nghi, không thiếu món gì. Tuy làng nhỏ có lối trăm cử tri như vậy mà cũng có đủ đèn nước máy.

Bà Weil người Pháp, trên 60 tuổi mà vẫn khỏe mạnh, chung với con gái và cháu, nói tiếng việt rất sành. Bà Weil có quen với Tôi khi Tôi còn làm việc tại Biên-Hòa. Bà dọn một căn-phòng theo lối người Việt cho chúng tôi nghỉ trưa.

Hôm nay mưa gió lạnh, phần đường xa 80 cây-số ngàn cách Paris, chúng tôi ở chơi đến 6 giờ mới ra về.

Ngày 11 tháng 5 Giáp-Ngọ (11 Juin 1954):

Mới 8giờ, đệ-tử của Ông G. Roux (nhóm Eglise Universelle) kêu điện-thoại cho hay rằng có lịnh CHÚA dạy mời ĐỨC HỘ-PHÁP, chiều nay đúng 6 giờ giáp mặt với Ông George Roux. Tôi trả lời rằng: vì gấp nên không thể định đặng. Họ rầy la hết sức rằng: Nhơn-loại đang lâm vào trong cảnh khổ với nạn tương tàn, tương sát gớm ghê. Nay có lịnh Chúa dạy ĐỨC HỘ-PHÁP hội-kiến với Ông G. Roux là hiện thân của Đức Chúa Jésus Christ để cứu vãn tình thế, giải khổ cho nhơn-loại thì dầu ĐỨC HỘ-PHÁP có hứa hẹn về mặt Phàm này với ai cũng bỏ hết để theo tiếng gọi của Thiêng-Liêng mà thôi. Tôi chẳng biết phải trả lời làm sao nên mới bạch lại với ĐỨC NGÀI, ĐỨC NGÀI nói: "Tu gì mà mê-tín quá, đi thì chừng nào đi không đặng, lựa phải thúc-giục gấp như vầy". Tôi phải kiếm cớ trã lời với họ, nhưng họ lại nài-nỉ cho họ nói chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP mà thôi. Tôi lại bịa chuyện rằng ĐỨC NGÀI bận chuyện không lại dây nói đặng; dường như họ tức mình lắm và nói rằng: Họ sẽ đến tận Hotel cho giáp mặt ĐỨC HỘ-PHÁP mới nghe, vì theo Tôi đoán hiểu thì chắc mấy Ông đó nghi Tôi kiếm chuyện ngăn cản không muốn cho họ hầu chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP.

03g00 chiều - Ông Đỗ-Hửu-Tấn đến bàn tính về việc kiếm đất và nhà tại Paris để lập Văn-Phòng và Tiểu-Thánh-Thất để có phương tiện truyền-giáo. ĐỨC HỘ-PHÁP thì muốn gần đường Métro hay là xe Autobus đặng làm chỗ trú cho sinh-viên tùng học cho tiện. Chuyện vãn một lúc bỗng đệ-tử của Ông Roux, mặc dầu ĐỨC NGÀI bận khách, nhưng cũng rước vào nói chuyện. Cậu Claude hôm trước và cậu con trai Ông Roux vừa gặp ĐỨC HỘ-PHÁP liền nói: Có Thánh Lịnh Chúa dạy ĐỨC HỘ-PHÁP phải gặp Ông Roux lập tức đúng 6 giờ chiều nay, để có phương cứu-khổ cho nhơn-sanh và Ông quả quyết rằng vận-mạng sống chết của nhơn-loại cũng do cuộc hội-kiến này.

Tóm tắt kỳ trước : Môn-đồ Ông George Roux quyết mời ĐỨC HỘ-PHÁP cho đặng để hội-kiến với Ông Roux, song ĐỨC NGÀI không thể nhận lời mời một cách đột-ngột như vậy, vì thế họ đến làm rộn bao nhiêu lần, nhưng sau cùng nhờ tài thuyết-khách của Ông HỒ BẢO-ĐẠO làm cho họ bớt nóng-nảy. Môn-đồ Ông Roux quả quyết rằng: "Dưng Thánh-Lịnh cho ĐỨC HỘ-PHÁP hay như vậy nếu ĐỨC NGÀI không đi thì trách nhiệm Thiêng-Liêng về phần ĐỨC NGÀI chịu." Tôi thấy ĐỨC NGÀI bực bội nên nói với hai vị ấy rằng: "đường đi xa trên 600km làm sao đi cho kịp 6 giờ chiều". Nào dè họ đã bao một chiếc máy bay rồi, nếu ĐỨC NGÀI ra đi trong 1 giờ là tới nơi. Giáp mặt Ông Roux, nói chuyện xong là trở về liền. Thấy họ cột buộc mãi và thấy ĐỨC NGÀI khó chịu Tôi trả lời rằng:"Thường lẽ có việc gì trọng-hệ thì ĐỨC NGÀI tiếp lịnh Thiêng-Liêng dạy NGÀI cũng như Các ĐẤNG dạy mấy Ông, nhưng kỳ này ĐỨC NGÀI chưa đặng lịnh nên chưa quyết định đặng, xin hai ông về thành-tâm cầu-nguyện và bên này chúng tôi cũng đồng nguyện thế nào cho ĐỨC CHÚA giáng lịnh ngay ĐỨC HỘ-PHÁP thì ĐỨC NGÀI sẽ đi liền và ĐỨC NGÀI cũng dám bỏ tất cả các việc làm phàm-trần để tuân-hành Thánh-Lịnh". Nói họ nghe được họ mới chịu ra về, nhưng coi vẻ họ buồn lắm. Sau khi môn-đồ Ô. Roux về,  chúng tôi hỏi Ông Tấn: "Đệ-tử Ông Roux tiếp Thánh-Lịnh bằng cách nào?" Ông trả lời rằng: "Người con Ông Roux có khiếu như vợ tôi vậy, nhưng vợ tôi thì chỉ nghe tiếng chuông mà thôi, còn con Ông Roux đây nghe tiếng nói, dạy làm gì thì họ làm y như vậy, không bao giờ sai chạy. Họ có một đức-tin mãnh-liệt, khi có lịnh dạy làm gì dầu nguy-hiểm đến đâu, họ chẳng nao núng chút nào và quả-quyết rằng làm việc cho CHÍ-TÔN, chẵng có ai làm gì họ đặng. Có nhiều khi họ được lịnh đi gấp đến một xứ nào mà xin thông-hành chưa được, thì họ nhảy đại lên máy bay, ai muốn bắt họ thì bắt, nhưng rồi họ vẫn đi đặng như thường. Làm xong phận-sự rồi về. Chính con Ông Roux đặng lịnh qua ĐỨC làm phận-sự ấy. Mới vừa về tới thì đặng lịnh đi mời ĐỨC HỘ-PHÁP nên nó mới lo lắng như vậy. Thật ra thấy họ cũng đáng thương lắm ". Nhưng ĐỨC HỘ-PHÁP làm chuyện gì cũng phải để cho NGÀI suy-nghĩ kỷ-lưỡng và thong-thả chớ không thể thúc-giục.

Lối 4g30 chuông điện-thoại reo, thì ra nhơn-viên phi-trường cho hay rằng có người bao một chiếc máy bay để rước ĐỨC HỘ-PHÁP và hỏi lại coi ĐỨC NGÀI có định đi không? Tôi trả lời rằng:"ĐỨC NGÀI đi không đặng và xin cáo lỗi". Theo lời ĐỨC HỘ-PHÁP thì Ông George Roux này cũng có sứ-mạng thiêng-liêng lớn chớ chẵng phải không và sớm muộn gì ĐỨC NGÀI cũng đến gặp Ông một lần.

5g00 chiều - Ông Weil đến rước ĐỨC HỘ-PHÁP đi dự cuộc diễn-thuyết ở 'Académie diplomatique'. Xe đến thấy thính-giả đã tựu lại đông. Ông Weil giới-thiệu ĐỨC HỘ-PHÁP với nhiều nhơn-vật trọng yếu rồi vào phòng diễn-thuyết. Đúng giờ, Ông Hội-Trưởng khai mạc giới-thiệu các diễn-giả. Trước hết Đức Cha Marella Nonce Apostolique của Tòa-Thánh Vatican bên Pháp. Kế đến Ông De la Chauvinière, Introducteur des Ambassadeurs, Chef des Services de Protocole, nói về vấn-đề ‘Diplomatie, Protocole et Egalité des Etats’. Sau chót là S.E. Le Comte Robert de Billy, Ministre Plénipotentiaire nói về vấn-đề 'L'ordre de Malte, préfiguration de l' armée Européenne'. Các diễn-giả đều nói rất hay, thính-giả hoan-nghinh nhiệt liệt.

Ngày 12 tháng 6 năm 1954:

10 giờ sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP đi với Tôi và Trung-Tá Thái lại văn phòng Ông Weil ở tận Paris. Nơi đây Ông có hẹn với vị Lãnh-Sự Tàu đến, đặng Ông giới-thiệu cho hai đàng biết nhau. Ông Lãnh-Sự Tàu nói tiếng Pháp rất thạo. Ông Lãnh-Sự Tàu tỏ ý muốn ĐỨC HỘ-PHÁP gặp Tưởng-Tổng-Tài ở Đài-Loan, thì ĐỨC NGÀI trả lời rằng: nếu Tưởng-Tổng-Tài có thơ mời ĐỨC NGÀI thì ĐỨC NGÀI sẵn lòng đi sang Đài-Loan để gặp người. Câu chuyện chưa vãn thì chuông điện-thoại kêu cho ĐỨC NGÀI hay rằng Ông Max André đến viếng, ĐỨC NGÀI từ-giã Ông Lãnh-Sự để về tiếp khách, tuy thế mà hai nhơn-vật còn nói chuyện thêm 15 phút.

10g30 trưa - Về tới nhà là 11g30 làm Ông Max-André chờ hết nữa giờ. ĐỨC NGÀI lật-đật chào hỏi và xin lỗi về việc chờ lâu. Hai Ông tiếp chuyện trên một giờ mới ra về. Khi đưa, Tôi hỏi Ông về câu chuyện khi nãy, Ông tỏ vẻ hài lòng và rất tán-đồng ý-kiến của ĐỨC NGÀI về vấn-đề VIỆT/PHÁP.

4g00 chiều - Ông Henri Trần-văn-Ba (Đạo-Hữu) có viết thơ thăm, hôm trước ĐỨC-NGÀI mới qua, nay Ông đến thăm và Ông là con của Ông Phan-Minh ở Saigon. Năm 1928, Ông còn nhỏ có về ở Tòa-Thánh làm đồng nhi và sau làm Thơ-Ký cho Ông Từ-Hàn của ĐỨC QUYỀN GIÁO-TÔNG buổi nọ. Ông ra khỏi xứ gần 20 năm nay và sang Pháp đến nay là 16 năm rồi.

Ông không có gia-đình, làm Chirurgien/Dentiste nhà số: 66 đường Garvès (Montrouge). ĐỨC HỘ-PHÁP tiếp, Ông hết sức vui mừng và nhắc lại những ngày xa Tòa-Thánh. Ông hầu chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP gần 6 giờ mới ra về, và còn hứa kiếm nhà và đất để lập Thánh-Thất và chỗ cư-ngụ cho học-sinh.

Ngày 13 tháng 6 năm 1954:

05g00 chiều - Ông Pièrre Max, người được ĐỨC HỘ-PHÁP giao phó mở một cơ-quan Ngôn-Luận tại Paris, để truyền-bá mối Đạo Cao-Đài, hôm nay Ông giới-thiệu cho ĐỨC HỘ-PHÁP một vị Giáo-Sư Professeur, tên là Saint Bonnet. Ông này lối 50 tuổi, trầm tĩnh, có đưa cho ĐỨC HỘ-PHÁP nhiều ý-kiến về tổ-chức cơ-quan này có thể tự sống. ĐỨC HỘ-PHÁP dặn Ông Pièrre Max liên lạc với Ông Saint Bonnet để làm việc. Đến 6 giờ Ông kiếu về.

Ngày 14 tháng 5 Giáp-Ngọ (14-Juin-1954):

08g00 sáng - Dự-bị đi Nancy với chiếc xe nhà và xe của Cao-Ủy Phủ Việt-Nam, xe nhà do Ông Quang cầm tay bánh. Vì xe Công-An không đặng ra khỏi Paris, nên Viên Công-An qua xe mình để hộ vệ ĐỨC HỘ-PHÁP.

Đi theo ĐỨC HỘ-PHÁP có Cô Ba, Ông Tuy, hai Ông Tá, em Cao, Ông Công-An, Ông Quang với Tôi, tất cả là 9 người. Xe nhà bữa nay còn chạy rodage lối 60-70km. Khi chạy qua phần đường đủ cây-số ngừng lại một garage cho thay nhớt, ai nấy xuống đi tới lui cho rãng chơn. Trời bữa nay lạnh hơn mọi bữa, Ông Tuy dỡ chịu lạnh nhứt, mười lăm phút sau lên đường, từ Paris qua Nancy xa 307 Km. Đường xa mà lúc nào xe chạy cũng êm như thường, như Châu-Thành Sai-Gon. ĐỨC HỘ-PHÁP ngồi xe lâu chắc mõi, liền than:"Người ta ở xa như vầy nên chi hồi đó bảo Regnault và Minh đi liên lạc với Hương-Mai, họ không đi đặng là phải (mình tưởng đâu họ ở gần nhau lắm). "

Nancy ở về phía đông Paris, càng đi xa trời càng lạnh thêm. Phong cảnh lần lần thay đổi. Khi mới ra khỏi Paris đồng ruộng còn bằng phẳng, lần đến chỗ đất gò-nỗng cao-thắp không chừng. Ở vùng Paris ít thấy cây thông và bách (Pins và Sapins) mà ở đây cây thông và bách mọc lưa thưa xem đẹp mắt. Rồi tới Nancy thứ cây này lại càng đông-đặc hơn. Phong-cảnh xem giống Đà-lạt lắm, xinh đẹp vô cùng. Nơi đây người ta thích cất nhà lầu. Nhiều làng nhỏ độ vài trăm cái nhà cũng có nhà lầu hai, ba, hoặc bốn từng. Phong cảnh tốt tươi nhà ở sạch-sẽ có đủ nhu cầu đèn nước và có lẽ sung-túc lắm. Dân sự hiền lành không có một ai ham giặc, thế mà nhà cầm quyền vì chịu mạng lịnh của một nhóm tư-bản đưa những con yêu-quý của đất nước họ ra làm mồi cho súng đạn, nghĩ cũng tội-nghiệp. Có một điều mâu thuẩn trong tâm-lý họ là khi hỏi họ chịu chế-độ quân-chủ không thì họ không chịu, nhưng lúc nói chuyện với mình thì họ rất hãnh-diện mà nhắc-nhở đến các trào Vua Chúa của họ luôn. Có nhiều khi họ còn thốt ra rằng "những di-tích quí-báu trong xứ là đều của các Vua họ, chớ từ khi lập Chánh-Phủ đến giờ không có làm cái chi đặng xứng đáng hết, như thế là họ chịu ảnh-hưởng của phong-trào dân-chủ, tra cho họ một lớp võ mõng bên ngoài. Kỳ thật họ vẫn còn hoài cổ luôn luôn. Nếu một ngày kia phong-trào thay-đổi thì họ trở về quân-chủ rất dễ.

Vì cảm-xúc cảnh-vật bên ngoài mà Tôi quên nói chuyện đi Nancy. Lão Lucien, tài-xế chiếc xe của Cao-Ủy-Phủ Việt-Nam người rất thông-thạo đường sá. ĐỨC HỘ-PHÁP dặn y ghé dùng cơm chỗ nào có phương-tiện rồi sẽ đi. Lối gần 12 giờ trưa đến một đô-thị nhỏ nếu so sánh với các Đô-thị lớn bên này thì nó bé-bõng nhưng thật ra thì nó đồ-sộ không thua gì Mỹ-Tho, hay Vỉnh-Long, Sađéc bên mình. Lão Lucien đưa lại 'Auberge de L'Étoile' để dùng cơm. Tuy là Auberge ở chợ nhà quê chớ làm dĩa, bàn, muổng, nỉa, ly, tách gì họ đặt riêng chỗ lo sẵn, có nhãn hiệu tiệm đàng-hoàng chớ không phải thứ bán ngoài chợ đem về xài đâu. Chỗ này là Vitry le Francois. Hồi kỳ giặc rồi (1939-1945), ĐỨC chiếm nước Pháp thì chỗ này bị tàn phá nhiều nhứt. Nhà cửa phố-thành khác vì nhà cửa phố-thành hiện giờ đều xây dựng theo lối kim-thời, còn mấy chỗ kia thì còn theo lối xưa. Ngày nay có lẽ là ngày rước lễ Bao-đồng (1ère Communion) nên dọc đường gặp nhiều đám đồ Lễ trắng đi nhà thờ. Chúng tôi gặp một gia-quyến xúm nhau đến nhà hàng làm tiệc ăn mừng. Chúng tôi thấy vui vui cũng qua chúc mừng. Họ lấy làm sung-sướng chào hỏi lại chúng tôi coi tình thân mật, chúng tôi cũng có quây phim bữa lễ của họ để kỷ-niệm, còn phần họ cũng chụp hình đứng chung với chúng tôi. Tuy là gặp gở giữa đường trong chốc lát nhưng khi ra đi có tình quyến-luyến lắm. Thật rõ ra Người Pháp ở Chánh-quốc có khác hơn ở Đông-Dương.

01g30 - Từ đây đi Nancy tuy không có núi non chớn-chở song nhiêu gò nổng cao thấp gộp thành những núi con con tạo ra một phong cảnh thiệt là xinh-đẹp, đường quanh-co uốn lượn, tài-xế phải dè dặt mới tránh đặng rủi ro. Có một chỗ giây chằn-chịt trên không trung băng ngang đường, mà trên giây những thùng vuông vuông, lớn bằng ba bốn thùng đựng hồ chạy qua chạy lại. Hỏi ra mới biết nơi đây là nhà máy làm thạch-cao (Plâtre), những chỗ lấy đá vôi để hầm ra thạch-cao thì ở xa nên họ đặt máy điện chở chuyên những thùng đá vôi đưa từ hầm đá tới lò. Hai đầu có hai tốp cu-li làm, hễ lấy đá đầy thùng rồi thì cứ để lên máy, giây điện rút thùng ấy chạy ra đầu kia trút ra. Vì vậy mà ta thấy lủ-khủ thùng treo lẳng-lơ trên giây sắt, cái thì chạy qua, cái thì chạy lại rất ngộ-nghĩnh. Gần tới Nancy hai bên vệ đường phía ven rừng những nhà trại cất lúp-xúp có treo cờ Mỹ, đây là trại quân-đội Mỹ còn đóng để phòng-ngừa sự bất-trắc có thể gây ra chiến-tranh miền này, vì Nancy ở gần biên-giới Pháp/Đức. Đường từ Vitry le Francois tới Nancy lối 130 km ngàn, đến là 3g30 chiều, nhà Bà Lễ Sanh Gobron có đủ salon, phòng ăn, phòng ngủ, nhà bếp, nhà tắm. Bà Lễ-Sanh ở một gian nhà như vầy trên từng lầu thứ tư mà người ta thường gọi là (appartement). Bà Gobron ở chung với người em gái Mademoiselle Schmit và hai cháu Hiển và Kiển. Bà Schmit năm nay đã 56 tuổi, không chồng từ nhỏ. Bà Gobron năm nay 57 tuổi, vì chúng tôi đến thình-lình không có đánh dây thép trước, nên khi kêu cửa nội nhà gặp mừng đến đổi hai chưn phát run. Bà Gobron bảo em Hiển đánh điện-thoại lại sở vệ-sanh mời Bà Schmit vì Bà làm việc nơi sở này; còn vài năm nữa sẽ được hưu-trí. Bà Gobron thì ở nhà lãnh đồ may. Căn nhà Bà có một cái phòng vừa làm salon vừa làm phòng ăn luôn, một cái phòng nhỏ để làm phòng học cho hai cháu, tính ở chơi tới khoảng 6, 7 giờ sẽ trở về Paris, nhưng khi tính cáo-từ thì hai chị em Bà Gobron cầm lại dùng cơm với hai Bà. Thấy tấm lòng hai Bà quá ân-cần nên chúng tôi nể lời ở lại sơi cơm.

Châu-thành Nancy cũng là đồ-sộ lắm, nhưng nhà cửa nguy-nga lớn đẹp, cất năm bảy từng. 'Place Stanislas' là đài kỷ-niệm. Ông Stanislas ngày xưa cách nay lối 600 năm, Ông đã xây dựng thành Nancy này. Đài kiến-trúc hoa-mỹ, bốn phía đều có cửa sắt thếp vàng thiệt đẹp, ban đêm đốt đèn xem còn đẹp hơn thập-bội. Xe chạy vòng nội-thành, nghĩa là thành cũ, mà thời xưa mỗi thành đều có đào hào chung quanh, xây cách bốn phía, có bốn cửa vào thành, ngày bỏ điếu-kiều xuống để đi, đêm thì rút điếu-kiều lên để ngừa quân giặc xâm-chiếm. Ngày nay vách thành phá đổ và hào đã lấp hết, nhưng bốn cửa thành vẫn còn nguyên-vẹn và đồ-sộ lắm, có một cái cửa còn khắc hiệu năm xây thành, tính ra đến năm nay có lối 600 năm rồi. Nơi đây mua bán sung-túc có những chi-ngánh của mấy magasins lớn ở Paris, như những hiệu Printemps, Samaritaine chẵng hạn. Tuy là nơi chi-ngánh chớ thật ra thì nó cũng xấp xỉ với hiệu Courtinat và em Magasins Charner bên mình. Nơi đây cũng có trường Đại-Học (Cité Universitaire) và nhiều trường lớn. Có một Salon de coiffure (phòng hớt tóc) của người Việt gốc Bạc-Liêu. Tuy nói phòng hớt tóc chớ bên này phải vốn liếng lớn lắm mới dựng nổi. Ra ngoài thành lên trên một cái đồi cao dòm xuống thấy Châu-thành Nancy ở giữa một cái trủng, bốn phía đều là đồi cao. Đứng trên dòm xuống trông ngoạn mục lắm. Rão dài theo mé đồi xem hoa rừng xinh-đẹp mọc đầy. Về đến nhà là lối 7 giờ rưởi, dùng cơm xong là gần 9 giờ. Chúng tôi từ giã ra về, hai Bà và hai cháu xem bộ quyến-luyến đưa xuống tận xe.

Trời đã sậm tối, xe ĐỨC HỘ-PHÁP chạy trước xe ông Quang. Theo ý chúng tôi thì tính cho ĐỨC HỘ-PHÁP ngủ một giấc về tới Paris không ngờ ĐỨC NGÀI sợ lão chauffeur ngủ gục nên thức nói chuyện chọc cười nôn ruột, dặn chừng lão Lucien đừng ngủ gục. Vì lão Công-An ngồi kế bên sẽ làm giấy phạt. Ai dè xe chạy một lúc thì lão Công-An ngủ trước. Ai đời thiên-hạ ngủ gục thì thường gục tới phía trước còn lão Công-An này lại bật ngữa ra đàng sau? ĐỨC NGÀI cười lớn viên Công-An giựt mình thức dậy. Tôi liền hỏi Ông bây giờ ai làm biên-bản phạt ai? Nãy giờ lão Lucien làm biên-bản Ông mấy lần rồi. Gần 12 giờ khuya xe tới Vitry le Francois, hiệu cơm Auberge de L'Éùtoile vì khuya quá nên họ đóng cửa, Lão Lucien cho xe chạy vòng Châu-Thành kiếm đặng tiệm còn mở cửa ghé vào uống café rồi mới ra đi. Trời khuya quá, Tôi mòm ngủ tự hồi nào, nhưng vì trong bụng cũng hơi sợ sợ nên lúc ngủ lúc thức. Xe về đến phòng là 4 giờ.

Ngày 15 tháng 5 Giáp-Ngọ (15 Juin 1954):

Cậu Minh không có đi Nancy nên 9 giờ sáng đã đến.

11g00 trưa - Có Ông Trần-Văn-Tùng xin ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP, nhưng vì ĐỨC NGÀI còn mệt nên tôi tiếp thế. Ông Tùng là một nhơn vật có biệt-tài, viết sách rất hay, phần nhiều sách của Ông viết đều được Hàn-Lâm-Viện Pháp chấm thưởng. Ông mới xuất bản sau nầy hai quyển Nhan-đề: 'Le Việt-Nam et sa Civilisation' (Xứ VN và nền Văn-Minh của nó) và cuốn : 'Le Việt Nam immortel' (Xứ VN bất-diệt). Cuốn thứ nhứt đặng Hàn-Lâm-Viện chấm thưởng (Couronné par L'Académie Francaise) Ông đến trình mấy cuốn sách mới của Ông và xin mua giúp. Tôi có lấy mỗi thứ 5 cuốn và giúp số tiền ủng-hộ. Ông nói chuyện đến gần 12 giờ mới ra về.

3g00 chiều - Ông Mécheri (Tổng-Thơ-Ký Liên-Hiệp-Pháp) Sécrétaire Général de L'Union Francaise đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP. Ông Minh và Tôi đón tiếp. Ông là tay kiện-tướng binh-vực cho nền Độc-Lập VN và rất có cảm tình với ĐỨC HỘ-PHÁP. Hai nhân-vật gặp nhau chuyện vãn thân-mật và câu chuyện kéo dài hơn 4 giờ Ông Mécheri mới ra về.

5g00 - Ông Hà-Minh-Tự (làm ở Việt Nam Presse) đến. Tôi tiếp chuyện với Ông đến 5g30.

5g30 - Vừa đưa Ông Hà-Minh-Tự thì Ông Gustave Meillon (người đang soạn viết một cuốn sách về Đạo Cao-Đài) đến. Tôi tiếp Ông và trả lời cho Ông những chỗ Ông còn thắc mắc hoặc còn chưa rõ. Mỗi mỗi Ông lấy viết biên rành mạch. Hơn một giờ Ông ra về và tỏ lời cám ơn.

Ngày 16 tháng 5 Giáp-Ngọ (16 Juin 1954):

10g00 sáng - Ông Ngoại-Trưởng NGUYỄN-QUỐC-ĐỊNH ở Génève về, đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP. Chúng tôi đón đưa lên salon. Ông có báo-cáo tình-hình Génève cho ĐỨC NGÀI hay. ĐỨC HỘ-PHÁP tán-tụng công-trận của Ngoại-Trưởng rất nhiều, không biết Hoàng-Thượng có ban thưởng gì cho Ngài không. Chớ đây Tôi xin ban cho Ngài một ly 'Ngự-Tửu'. Ông vui-vẻø tiếp nhận và tiếp chuyện đến 11 giờ mới ra về.

03g00 trưa - Cậu Nguyễn-An-Mỹ (Con của Nguyễn-An-Ninh) đến báo-cáo công-việc cho ĐỨC HỘ-PHÁP rõ .

04g00 chiều - Ông Bảo-Thế bữa nay mạnh, nhưng còn ốm nhiều đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP báo-cáo cho ĐỨC HỘ-PHÁP nhiều việc quan-hệ mà Ông đã thâu thập được trong những cuộc tiếp xúc của Ông với nhiều nhơn-vật.

05g00 - Ông Phạm-Lê-Bông đi Cannes mới về, đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP và báo-cáo công-việc của Ông mới tiếp-xúc với ĐỨC-QUỐC-TRƯỞNG. Tình-hình bên nầy lúc nầy rối-rắm lắm, bên Chánh-Phủ Pháp thì Nội-Các Laniel đổ, Thủ-Tướng Mendès-France lên, còn đang lập Nội-Các. Bên Việt Nam Thủ-Tướng Bửu-Lộc từ-chức và ĐỨC-QUỐC-TRƯỞNG đưa Ngô-Đình-Diệm lên thay thế. Nói chuyện đến gần 7g 00 Phạm-Lê-Bông ra về.

09g00 tối - Theo lời hẹn kỳ-trước hôm nay Anh Giáo-Sư Tuy và Tôi trở lại nhà Ông Henri-Regnault để gặp các bạn Đạo mới quen. Gặp nhau mừng rỡ, chuyện-vãn thân-mật như tình ruột thịt. Ông bạn Raoul Chabrol có đem cho mấy số báo 'Les amis Spirituels', mới hay Ông ta là Hội-Trưởng của Hội 'Les amis Spirituels' và Mme Baus  là Tổng-Thơ-Ký của HộiMỗi tuần-lễ họ có tổ-chức cuộc diễn-thuyết chiều chúa-nhựt từ 3 đến 6 giờ, họ có mời Tôi chiều chúa-nhựt đến dự đặng họ giới-thiệu cho tất-cả mọi người. Tôi nhận lời. Chuyện-vãn một hồi lâu rồi mới khởi cúng và lập Đàn như kỳ trước. Lần này chúng tôi cũng nhận đặng một bài Thánh-Giáo rất hay. Tôi, Anh Tuy và em Cao về 11g30. Sáng mới báo-cáo lại cho ĐỨC NGÀI hay.

Chân dung Đức Quốc Trưởng Bảo Đại

Ngày 17 tháng 5 năm Giáp-Ngọ ( 17-Juin-1954):

Sáng, trời bữa nay cũng nóng như bên nhà, nhưng không tới nỗi đỗ mồ-hôi.

11g trưa - Ông Đoàn-Bửu-Giám, Hội-Đồng Liên-Hiệp-Pháp hầu chuyện với ĐỨC NGÀI đến gần 12 giờ. Ông tỏ vẻ rất hài-lòng và thán-phục ý-kiến ĐỨC HỘ-PHÁP. Trời bữa nay nắng tốt, thiên-hạ đua nhau ra đường phơi nắng vì quanh năm lạnh nên họ thấy nắng là mừng.

04g30 chiều - Vị Đại-diện của Đại-Sứ Mỹ (Ambassadeur) ở Paris đến viếng ĐỨC NGÀI, chúng tôi tiếp và giới-thiệu với ĐỨC NGÀI. Câu chuyện kéo dài đến gần 6 giờ mới mãn. Chưa hiểu nói chuyện gì, song hai Chánh-khách có vẻ lạc-quan. Chiều bữa nay Thủ-Tướng Mendès-France trình-diện với Quốc Hội Pháp để bỏ thăm tín-nhiệm (vote de confiance). ĐỨC NGÀI nghe vô-tuyến truyền-thanh, rõ ra Quốc Hội bỏ thăm tín-nhiệm với 419 thăm thuận, chỉ có 27 thăm nghịch. Chánh-Phủ Pháp ngày nay đã quyết-định con đường đi của mình và đặt trọn tín-nhiệm nơi Tân Thủ-Tướng và Ông này lại quả-quyết vấn-đề ở Đông-Dương trong một tháng phải cho xong bằng không sẽ từ-chức.

Ngày 18 tháng 5 Giáp-Ngọ (18 Juin-1954):

03g00 chiều - Ông Đỗ-Đức-Hổ đưa Ông Vũ-Đỗ-Thìn ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP và tặng ĐỨC NGÀI quyển sách Ông viết nhan đề ‘Evolution économique du Việt Nam tome I : Monnaie et Salaires (Sự biến-chuyển của nền Kinh-tế Việt Nam quyển I về tiền-tệ và giá nhân-công)’. Ông Vũ-Đỗ-Thìn có thể giúp tờ báo của ĐỨC HỘ-PHÁP mở tại Paris, làm cơ-quan của Đạo.

3 giờ 30 chiều - Ông Đỗ-Bá-Thế đến gặp hai Ông Hổ và Thìn. Mấy Ông quen biết nhau từ lâu. Ông Thìn lại có dịp cứu Ông Thế khỏi chết lúc thời-kỳ hổn-độn 1945.

4g chiều - Trong lúc 3 Ông này đang bàn luận về Ông Ngô-Đình-Diệm thì có Ông Trần-Tấn-Thành là đại-diện của Ông Ngô-Đình-Diệm đến. ĐỨC HỘ-PHÁP tiếp Ông Trần-Tấn-Thành tại phòng khách. Đại-ý Ông Thành đến để thay mặt cho Ông Ngô-Đình-Diệm chào ĐỨC HỘ-PHÁP và thỉnh ĐỨC NGÀI đến tại Hotel Royal Nalesberbe gặp cụ Tân Thủ-Tướng vào 9 giờ sáng ngày mai. Đồng thời Cụ NGUYỄN-ĐỆ (Đổng-Lý Văn Phòng ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG) lại cho hay rằng ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG ở Cannes vừa về Paris, sẽ tiếp ĐỨC NGÀI vào khoảng 10 giờ tại Plaza Hotel.