PARIS, 22-Mai-1954 (20-4-Giáp Ngọ).

Nghỉ một đêm đến sáng ngày ĐỨC HỘ-PHÁP thức dậy coi khỏe-khoắn và vui-vẻ lắm. Các phóng-viên báo-chí và nhiều nhân-vật muốn đến phỏng-vấn ĐỨC NGÀI, nhưng Ông Ngô Khai-Minh và anh em khuyên ĐỨC NGÀI từ hết khách để nghỉ-ngơi một ngày cho thật khỏe. ĐỨC NGÀI ăn uống coi bộ ngon lành lắm.

12g00 - Ông Trung-Tướng Nguyễn-Văn-Xuân, cựu Thủ-Tướng VIỆT-NAM mời ĐỨC NGÀI đến tư-gia ăn cơm. Bữa cơm có Ô. Ngô-Khai-Minh, Ô. Nguyễn-Văn-Ba (em của Trung-Tướng XUÂN) và Tôi cùng dự.

Vợ và con Ô. XUÂN tuy là đầm nhưng theo Việt-Nam triệt-để. Vì bị kẹt bữa cơm, tôi không đi rước phái-đoàn đi theo bữa sau đặng. Phải nhờ Ô. Quang đến rước và đưa về phòng ngủ.

14g00 - Phi-cơ chở phái-đoàn sau đến phi-trường Orly có Ông Quang và nhiều anh em khác đón tiếp đưa về phòng nghỉ. Anh Bảo-Thế thuộc phái-đoàn Chánh-Trị thì đưa về ở tại Hotel Royal, một chỗ với Ô. Hoạch, còn hai Ông Tá (Đại-Tá Lê văn Tất & Trung-Tá Nguyễn Thái), Ô. Giáo-Sư TUY và em Sĩ-Tải Bùi Quang CAO thì đưa về ở chung một chỗ ở Boulevard Saint Honoré.

15g00 - Sau khi ăn trưa rồi, ĐỨC HỘ-PHÁP đi một vòng xem Châu-Thành Paris và rừng Boulogne, thật là một xứ rõ ràng xinh-đẹp. Mùa nầy đi tới đâu đều thấy bông trổ đủ màu trông thật đẹp mắt. Khi ĐỨC NGÀI trở về chỗ ở (Hotel George V) thì có Anh Giáo-Sư Thượng-Tuy-Thanh, hai Ông Tá và em CAO đến chờ chào ĐỨC NGÀI.

20g00 - ĐỨC HỘ-PHÁP đi Cannes chào ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG, có Đại-Tá TẤT, Ngô-Khai-Minh và Tôi theo hộ-vệ ĐỨC NGÀI.

Từ bữa ĐỨC HỘ-PHÁP xuống phi-trường Orly thì luôn luôn sở Công-An Pháp sắp đặt cuộc canh gát giữ an-ninh cho ĐỨC NGÀI châu-đáo. Luôn luôn ở trước đường trong salon nhà hàng cho đến quanh phòng ở đều có người mặc thường- phục, không có ra vẻ gì lính tráng để canh giữ ĐỨC NGÀI cẩn-thận. Khi xe ĐỨC NGÀI rời khỏi Hotel George V để ra gare thì có 2 người lính đi xe moto chạy trước dẹp đường, còn xe Công-An theo sau đưa. Dài theo đường có cả trăm lính gát theo các ngã ba, ngã tư đường để bắt xe khác lại để xe ĐỨC NGÀI đi thong-thả. Theo anh em bên này thì danh-dự từ trước đến giờ ít có ai đặng, dầu Thủ-Tướng Việt-Nam cũng chưa có.

Ra đến gare thì có tất cả chánh-khách ở Cao-Ủy-Phủ Việt Nam và nhiều nhơn-vật Việt-Pháp đưa đi lên xe vì không có lấy chỗ nghỉ gần nhau đặng, nên để Ông Ngô-Khai-Minh ở chung phòng với ĐỨC HỘ-PHÁP đặng Ô. phụng sự ĐỨC NGÀI, Ô. Đại-Tá TẤT và tôi thì ở chung nhau một phòng ở toa xe khác. Phòng có giường nệm và buồng rửa mặt không thiếu một món chi. Lên xe Ô. TẤT và tôi có đến phòng ĐỨC NGÀI thăm và chơi một lúc mới trở về phòng. Ai nấy ngủ một giấc ngon lành tới sáng thì xe tới Marseille. Thức giấc, trông phong-cảnh bên ngoài thật cực-kỳ xinh-đẹp, xứ mình ngoại trừ vịnh Hạ Long chưa dễ có chỗ nào bằng. Xe chạy dọc theo bờ biển, có lúc chạy ngang qua hang núi tối-tăm, lúc trên đảnh cao, lúc đường hầm. Nhìn ra bên thì Núi, bên thì biển, sơn-thủy đủ đầy, tòng-bá xanh tươi, hoa rừng đượm đủ màu sắc, lại thêm vườn nho, vườn cây trái chen lẫn nhau xem thật là ngoạn-mục. Nhà cửa ở bên này cất toàn gạch ngói, cũng có nhà nguy nga lộng-lẫy mà cũng có nhà nhỏ bé một căn, nhưng chẳng lúc nào thấy nhà lợp tranh như ở xứ mình.

Ngày 21-4 Giáp Ngọ (23 Mai 1954):

9g00 sáng - Xe lửa ghé gare Cannes. Phái-đoàn của ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG đón tiếp rước ĐỨC NGÀI và đoàn tùy-tùng đến nghỉ tại Nhà hàng (Hotel Martinez) ngó mặt ra biển. Chiều 4 giờ ĐỨC QUỐC TRƯỞNG tiếp tại biệt-điện Thorenc.

11g00 trưa - Ô. Phạm-Lê-Bông một đại-biểu Bắc-Việt đến viếng ĐỨC NGÀI và mời luôn đoàn tùy-tùng đi dùng cơm. Bên này đủ rau cải (légumes) và trái cây nhiều lắm, lại thêm có fromage. Đi đến đâu gọi bồi làm đồ chay rất gọn, nghĩa là nấu với bơ là đặng.

2g00 trưa - Dùng cơm xong, lấy xe chạy dọc theo bờ NICE. Giờ nầøy bên ta nóng-bức, trái lại nơi đây người ta đi chơi hoặc làm công việc mua bán rộn rịp vì buổi sáng lạnh người ta nghỉ đến 9 giờ mới thức và mới bắt đầu có người đi lai rai ngang đường, còn giờ này thì tấp-nập thiên-hạ, xe hơi quá nhiều không quen tay lái ắt là bị đụng. Đường đi Cannes qua Nice phong-cảnh rất xinh-đẹp.

4g00 chiều - Xe trở lại điện Thorenc. Đến thềm thì có nhơn viên V/P QUỐC- TRƯỞNG đón tiếp đưa vào salon. ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG tiếp ĐỨC HỘ-PHÁP liền trong một phòng riêng, còn đoàn tùy tùng thì dùng trà ngoài Văn Phòng.

Sau khi tiếp chuyện với QUỐC TRƯỞNG gần 2 tiếng đồng hồ, ĐỨC NGÀI tỏ vẻ hài-lòng lắm. ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG hứa sẽ lên Paris gặp ĐỨC NGÀI. Trước khi ra về ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG mời đoàn tùy tùng vào tiếp chuyện niềm-nỡ.

6g00 chiều - Sau khi ra khỏi Biệt-Điện, Thủ-Tướng BỬU-LỘC mời ĐỨC NGÀI và đoàn tùy-tùng đến nhà hàng Majestic dùng cơm, Thủ-Tướng BỬU-LỘC và Bác-Sĩ Long tiếp chuyện vui-vẻ, đến 8 giờ mãn tiệc. ĐỨC NGÀI ra gare đi chuyến xe chiều về PARIS. Nhân viên V/P Quốc-Trưởng và V/P Thủ-Tướng đưa tận gare (mùa này ngày dài đêm ngắn rõ rệt lắm, sáng tới 3, 4 giờ là thấy sáng bét rồi, còn tối thì đến 8 giờ cũng còn sáng trắng, đến 9 giờ là bắt đầu tối).

8g15 tối - Xe lửa đến Cannes, ĐỨC HỘ-PHÁP và Ô. Ngô-Khai-Minh cùng chung phòng, còn Ô. Đại-Tá Tất và Tôi cũng ở chung một phòng như đêm trước. Lên xe sắp đặt xong là đã khuya, ai nấy đều ngủ. Hừng sáng xe đến Lyon. Tôi thức sớm mở cửa xem phong-cảnh, đồng ruộng phì-nhiêu không có đất bỏ hoang, bò ngựa thả ăn ngoài đồng như bên mình. Buổi trưa ấm-áp người ta làm việc luôn đến chiều gần 8 giờ mới nghỉ.

Ngày 22-4 Giáp Ngọ (24 Mai 1954):

8g00 sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP thức dậy rửa mặt (trên xe có bồn rửa mặt, nước nóng, xà- bông, khăn lau mặt . . .). Ô. Minh gọi bồi dọn đồ lót lòng. ĐỨC NGÀI khỏe-khoắn và vui-vẻ.

9g00 sáng - Xe lửa cập gare PARIS, các nhơn-vật Cao-Ủy-Phủ và anh em bổn-bộ đón tiếp và đưa ĐỨC NGÀI về phòng. Trong lúc ĐỨC HỘ-PHÁP đi Cannes, dầu trên xe, bận đi cũng như bận về hay lúc ĐỨC NGÀI ngủ, cũng có Công An canh gát cẩn-thận lắm.

11g00 trưa - Ông LANIEL, Thủ-Tướng Pháp tiếp ĐỨC HỘ-PHÁP tại Điện Matignon. Cùng đi với ĐỨC NGÀI có Ô. Ngô-Khai-Minh, Ô. Nguyễn-Văn-Ba (Em Ô. Xuân) và Tôi. Mới đến, Ô. Bộ-Trưởng Liên-Quốc Marc Jacquet rước ĐỨC NGÀI vào phòng riêng. Cuộc hội-kiến nửa giờ đồng-hồ. Lúc ra về ĐỨC NGÀI tỏ vẻ vui . . . Tình hình chánh-trị mấy ngày trước khi ĐỨC HỘ-PHÁP qua Paris biến chuyển nhiều nỗi khó khăn lắm, các chánh-khách tỏ vẻ âu-lo. Bản hiệp-ước đã đăng trong báo, người ta phao đồn là đã ký rồi, nhưng qua đến đây mới hay là chưa ký. Tình hình coi như đến hồi bế-tắc (Bản hiệp-ước công nhận chủ quyền độc lập của nước Việt Nam đã được ký vào ngày 4-6-1954).

Tất cả mọi người hiện nay ở Ba-Lê đều chú-ý ĐỨC HỘ-PHÁP và trông mong nơi ĐỨC NGÀI như một cứu-tinh. Chúng tôi cầu-nguyện cho cuộc hội-kiến giữa ĐỨC NGÀI và Chánh-Phủ Pháp sớm đem lại sự kết-quả thắng-lợi cho Tổ Quốc Việt Nam.

1g00 trưa - ĐỨC NGÀI trở lại phòng và nghỉ trưa, từ hôm qua đến nay, ngoài cuộc hội-nghị báo-chí ĐỨC NGÀI không tiếp phóng-viên nào hết.

3g00 chiều - ĐỨC HỘ-PHÁP sau khi ăn trưa xong, tiếp khách luôn đến 6 giờ. Anh em Việt-Kiều đến rất đông, mỗi người đều đưa một ý-kiến.

6g30 chiều- Chúng tôi lại thăm anh Bảo-Thế tại Hotel Fiedland Royal, bịnh anh thuyên-giảm một phần, sẵn dịp chúng tôi đồng trở lại thăm ĐỨC HỘ-PHÁP ở Hotel George V, phòng số 4/1.

Ngày 25 Mai 1954:

Trọn ngày ĐỨC HỘ-PHÁP không có đi đâu chỉ tiếp khách tại phòng. Buổi sáng ĐỨC NGÀI tiếp chuyện với quí Ông:

1.      Nguyễn-An-Mỹ, con của Ô. Nguyễn-An-Ninh, giúp việc cho Việt-Nam Presse.

2.      Nguyễn-Văn-Thành, đại-diện cho Trung-Tướng Xuân đến bàn việc lập Mặt-Trận Quốc-GiaThống-Nhứt.

3.      Bùi-Thế-Phúc, chồng của Cô Trà là cháu nội Bà Đốc-Phủ TRANG (bạn đời cố Chánh Phối-Sư Ngọc Trang Thanh), hiện làm Giám-Đốc VN/Presse.

4.      Phạm-Lê-Bông, đại-diện Bắc-Việt, bàn việc thành lập Ủy-Ban giao-tiếp Pháp-Việt để tìm và xây-dựng đường lối thiết-thực.

5.      4g00 chiều - Ông Trần-Vinh,Trưởng-ban Nghi-lễ Cao-Ủy-Phủ Việt Nam đến bàn và sắp đặt chương trình ngày mai ĐỨC HỘ-PHÁP đi viếng và làm lễ ở chùa thờ Chiến-Sĩ Trận-Vong Việt Nam tại Nogent-Sur-Marne và buổi chiều tới đặt tràng-hoa ở mộ Chiến-Sĩ trận-vong tại Arc-de-Triomphe. Công việc sắp đặt trọn buổi chiều mới xong.

Ngày 26 Mai 1954:

09g00 sáng - Đoàn tùy-tùng tựu họp đủ mặt tại Hotel George V, chỉ trừ Anh Bảo-Thế bịnh. Ngoài ra còn nhiều Việt-kiều đến hiệp với đoàn để đi lễ chùa.

10g00 sáng - Nội đoàn khởi-hành một lượt, đi trước là 2 Cảnh sát cởi xe Moto dẹp đường, kế đó xe của ĐỨC HỘ-PHÁP, sau là xe tùy-tùng và xe của Công-An theo hộ-vệ. Đường đi từ Paris đến Nogent-sur-Marne xa trên 30 km. Hai bên toàn nhà lầu từ 4, 5 từng sấp lên cất liền nhau. Phố buôn bán sung-túc, xe hơi chen chúc nếu không có Cảnh-Sát dẹp đường thì đi lâu lắm. Thật là một thành phố lớn không thể tưởng tượng. Hai Cảnh-Sát lái xe Moto cũng là tay chạy tuyệt-diệu, xe chạy hết tốc-lực mà người buông tay để ra dấu khoát xe dẹp lại hai bên để cho xe ĐỨC NGÀI đi thong thả. Hai xe Moto chạy trước bóp kèn theo điệu xe chửa lửa bên mình, xe nào nghe đều phải dẹp lại hết. Cảnh-Sát đã có sẵn mỗi ngã đường, bắt chận xe, họ có téléphone kêu chuyền nhau từng phút cho hay trước thiệt là cách sắp đặt hết sức châu-đáo chỉ dành cho những vị QUỐC-TRƯỞNG mới đặng.

Đoàn xe đến Nogent-Sur-Marne vào lối 11 giờ trưa, xe dừng lại tại cửa ngỏ thì có nhiều nhơn-vật đón tiếp trong ấy có Ông Trần-Vinh, Trưởng-Ban Nghi-Lễ, thay mặt Chánh-Phủ Việt Nam và Đại-Tướng DIO thay mặt cho Chánh-Phủ Pháp. Ngoài ra còn có trọn ban Quản-Trị Chùa niềm-nỡ chào mời. Trưởng-Ban là Ô. Boso, Cựu Thống-Sứ Lào khi trước, năm nay đã 83 tuổi, lưng còm mà xem khỏe mạnh. Gặp ĐỨC NGÀI nhìn Ông là Thầy dạy học khi xưa Ông mừng lắm.

Ngôi chùa ở giữa một khu rừng, xem cảnh thanh-nhàn, u nhã và đẹp vô cùng. Cất toàn bằng cây do tay thiện nghệ của Trường Bá-Nghệ Thủ-Dầu-Một làm sẵn chở qua ráp. Trước cảnh này ai nấy đều ngùi-ngùi nhớ nơi cố thổ. Vào chùa Ô. Từ đón tiếp và đưa ĐỨC NGÀI ra hậu-đường thay Tiểu-Phục Vàng, đội Mão và mang giây SẮC-LỊNH xong ra làm lễ. Tôi cũng mặc Đạo-Phục. Ra Đại Điện, ĐỨC NGÀI quì giữa, Anh Giáo-Sư Tuy và tôi quì sau, còn mấy anh em kia và quan-khách đều đứng hầu. ĐỨC NGÀI niệm hương rồi lạy, chúng tôi đồng lạy theo.

Xong rồi trở ra ký tên vào quyển sổ vàng kỷ-niệm, ĐỨC HỘ-PHÁP và đoàn tùy-tùng xem phong-cảnh chung quanh Chùa một hồi rồi ra về. Trọn cuộc lễ này đều đặng chụp hình thường và quay phim điện-ảnh.

Ra về, tức cấp Cảnh-Sát đánh điện-thoại cho hay giữ trật tự các nẽo đường. Hai lão cởi Moto mà tiếng tục gọi là Motard, cũng như Chauffeur mà người ta gọi là Chauffard, khởi đi đầu và dẫn đường trở về cho tới chỗ mới thôi.

3g00 chiều - Đúng giờ ai nấy đều sửa soạn đặng ra đặt tràng hoa tại đài kỷ-niệm Arc-de-Triomphe, nơi mồ Chiến-Sĩ vô-danh. ĐỨC HỘ-PHÁP mặc Tiểu-Phục, phần Tôi và Anh Giáo-Sư Tuy cũng mặc Tiểu-Phục theo hầu.

Xe đi cũng có hai Motards dọn đường và lính gát như buổi sáng và đúng 3 giờ thì đậu ngay Arc-de-Triomphe. Bên Pháp thì có Tướng Colliou, Gouverneur Militaire de Paris thay mặt Chánh-Phủ Pháp và Quân-Đội đón tiếp, còn bên Việt thì có Ô. Trần-Vinh (Chef de Protocole) Trưởng-Ban Nghi-Lễ Cao-Ủy V.N. tiếp đón. Có nhiều nhân-vật Pháp Việt khác tiếp đón rất đông nhưng không biết tên. Hai bên Đài thì có đoàn Vệ-Quân (Garde de Républicaine) bồng súng chào. ĐỨC HỘ-PHÁP đến trước Quốc-Kỳ đứng chào thì giàn Nhạc thổi bản Quốc-Thiều Việt Nam và Quốc-Thiều Pháp.

Khởi điểm vinh-quang đã vẽ màu,
Giang-San đất Việt giá là bao,
Nền Nhân Câu-Tiễn vừa chen bước,
Cửa ải Phù-Ta đã mở vào.
Mong lịch-duyệt nay đà lịch-duyệt,
Muốn thanh-cao đã đặng thanh-cao.
Tiên Rồng đã gặp hồi phong vũ,
Thay đổi Càn-Khôn thử thế nào?.

09g00 sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP và đoàn tùy-tùng sửa-soạn đi viếng Điện Versailles. Trước khi lên xe thì Công-An đã đánh điện thoại cho Cảnh-Sát và những vị có phận-sự coi giữ Điện.

Từ Paris đi Versailles xa lối 20 km, xe chạy cũng có nửa giờ, vì xe tấp-nập phải bị kẹt hoài, nhờ người ta biết số riêng, xe của ĐỨC HỘ-PHÁP đến được vô luôn trong sân Điện. Theo tục-lệ nơi đấy thì xe tư-nhơn phải đậu ngoài đường, chỉ có khách đặc-biệt Vương-Giả hoặc Sứ-Thần các nước mới được vô sân.

Xe vừa ngừng có người đến tiếp đưa đi xem tỉ-mỉ từ phòng và giải-thích từng chỗ. Thiệt là một kỳ-quan chưa từng thấy. Mỗi một cái phòng là một kho tàng vô giá, một tấm khảm trải dưới gạch cũng đáng giá mấy trăm triệu rồi. Điện nầøy cất hồi đời Vua Louis thứ 14, vào năm 1668, mà nay người ta vẫn giữ còn nguyên-vẹn. Hư đâu sửa đo,ù nên xem còn mới hoài. Mấy nấc thang, cột và tường đều là cẩm-thạch tốt vô cùng, có gân và bông thiệt đẹp. Theo người hướng-đạo nói thì đá cẩm-thạch này đếm ra trong đó có tất cả là 144 màu khác nhau.

Đến một cái phòng có để cái đồng-hồ, từ máy-móc đến cái võ ngoài, thảy đều bằng vàng hết. Cái đồng-hồ đó làm từ đời vua Louis thứ 14, đến nay gần 300 năm rồi mà vẫn chạy tốt đúng giờ. Cái võ đồng-hồ tượng-hình một đền Vua, khi ĐỨC HỘ-PHÁP vừa đi đến đó thì đúng 10 giờ, đồng-hồ khởi gỏ, máy chạy, tức thì Đền Vua mở cửa. Vua Louis 14 trong đền bước ra, thì có nhạc đánh chào, mỗi giờ thì đánh một bản khác, bản nhạc vừa dứt thì đồng-hồ gõ 10 tiếng, Ông Vua bước vô, cửa Đền đóng lại. Tất cả những công việc vừa kể là tự trong máy đồng-hồ một mình nó tự-động mà thôi, chớ không có ai rớ tay vào đó hết. Đây là nói sơ một chuyện chớ muốn kể cho hết thì cầu viết một cuốn sách to tướng cũng chưa chắc là đầy đủ. Người hướng-đạo còn dẫn xem phòng Vua Ngự, phòng tiếp khách Sứ-Thần, phòng ăn, phòng âm-nhạc, phòng khiêu-vũ, phòng tiếp-khách của Hoàng-Hậu. Nào là phòng ngủ của Vua, phòng ngủ của Hoàng-Hậu. Hai phòng này khít vách với nhau và có một cái cửa nhỏ bí-mật để qua lại. Nếu không ai cho mình biết thì không tài nào tìm thấy cửa ấy. Nhờ vậy mà khi phong-trào cách-mạng Pháp nổi lên, dân chúng Paris dấy lên kéo vô cướp Điện, kiếm bắt Vua và Hoàng-Hậu thì Bà Hoàng buổi ấy mới thoát thân kịp.

Điện Versailles rất rộng lớn. Nếu vào đó chưa ai dẫn ra, chưa chắc biết đường ra. Sau khi xem xong về đến chỗ trọ là hơn 12 giờ trưa. ĐỨC NGÀI nghỉ, còn anh em dọn dẹp trang-hoàng salon để đúng 3 giờ rưởi tiếp Ô. Bộ-Trưởng Mécheri, vị thay mặt Tổng-Thống COTY đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP.

03g thiếu 5 chiều - Ô. Ngô-Khai-Minh, Đại-Tá TẤT và Tôi đồng đón tại cửa rước khách. Đúng giờ có xe đến. Vị đại-diện vừa bước xuống xe thì có chúng tôi tiếp liền đưa vào thang máy lên đến cửa phòng.

Điện Versailles (Yvelines – France) 

Sau khi nhận chuông, Trung-Tá Thái mặc võ-phục rước vào salon. Ông Ngô Khai-Minh qua phòng bên thỉnh ĐỨC NGÀI. Chủ-khách bắt tay chào mừng. Chúng tôi rút êm qua phòng bên cạnh

Câu chuyện kéo dài trót một giờ đồng-hồ, khi tiếp chuyện xong ĐỨC NGÀI cho gọi đoàn tùy-tùng giới-thiệu với Ô. Bộ-Trưởng. Tất cả đàm-đạo có vẻ thân-mật, đến 4g30 Ông cáo-từ về.

Ô. Mécheri trước khi ra về có trình với ĐỨC HỘ-PHÁP ngày mai đúng 6g30 chiều Tổng-Thống COTY sẽ rước ĐỨC NGÀI tại điện Élysée. Cuộc gặp-gỡ này thật là đặc sắc tỏ ra rằng Tổng-Thống Pháp rất kính-nể ĐỨC HỘ-PHÁP. Đáng lẽ ĐỨC NGÀI phải đến yết-kiến Tổng-Thống ngay khi đặt chơn lên đất Pháp.

5g00 chiều - Ô. Henri Regnault, đại-diện Người Pháp của ĐẠO, đến chào mừng ĐỨC NGÀI. Cuộc hội-đàm có Tôi và ông Giáo-Sư TUY dự-thính. Sau hồi đàm-luận, ĐỨC HỘ-PHÁP có hứa sáng 29-5-54, đúng 9 giờ,ø tới thăm bà Regnault vì bà đang bịnh.

Đến 6 giờ chiều, Ông Regnault sửa-soạn ra về thì có Ông Phạm Lê-Bông và Ô. Nguyễn-Đệ, Đổng-Lý Văn, Võ-Phòng của ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG đến yết-kiến ĐỨC NGÀI. Trong khi ĐỨC HỘ-PHÁP tiếp Ô. Nguyễn-Đệ thì chúng tôi tiếp Ô. Phạm Lê-Bông ở phòng bên cạnh. Sau một tiếng đồng-hồ Ô. Nguyễn-Đệ qua phòng chúng tôi, để Ông Phạm Lê-Bông hội-đàm với ĐỨC NGÀI. Ông Nguyễn-Đệ cùng tôi là bạn học cũ ở Trường Luật Hà-Nội, nên câu chuyện giữa Ông và Tôi rất thân mật và vui vẻ. Ông nhờ Tôi giải-bày cùng ĐỨC HỘ-PHÁP tấm lòng tôn-trọng của Ông đối với ĐỨC NGÀI và Ông yêu-cầu Tôi nói với ĐỨC HỘ-PHÁP đừng kể những lời dèm-pha của kẻ không bằng lòng Ông.

Khi khách về rồi, ĐỨC HỘ-PHÁP thuật lại rằng Ông Nguyễn-Đệ đối với ĐỨC NGÀI rất cung kính. Trong khi nói chuyện Ông kêu ĐỨC NGÀI là ĐỨC THÁNH CHA (Saint Père).

Ngày 26-4-Giáp Ngọ (28 Mai 1954):

6g15 chiều - ĐỨC HỘ-PHÁP và đoàn tùy-tùng sửa-soạn vào Điện Élysée. Hai xe Motards chực sẵn đưa đường.

Đến Điện, ĐỨC HỘ-PHÁP vừa bước xuống xe là có thợ chụp ảnh và quây phim. Nơi đây nghiêm trang hơn các chỗ khác. Phóng-viên thường (chụp ảnh) không đặng vào, chỉ có thợ chụp ảnh của Cao-Ủy-Phủ VN và của Actualités Francaises được vào mà thôi. Đã vậy mà còn phải xin phép trước mới đặng. ĐỨC NGÀI đi đến đâu họ theo đến đó. Chụp ảnh quây phim xong, 3 ngày sau họ đem ra chiếu vào các rạp hát bóng.

Bước vào Điện Ô. Mécheri đón tiếp vào salon. Vì đến trước 7 phút nên Ô. Mécheri đưa đi xem các phòng: Phòng tiếp các Sứ-Thần, phòng nhóm Tòa Nội-Các (Conseil des Ministres), phòng nhóm quốc-hội v.v.. Điện này giống Điện Versailles. Khi xưa là biệt-điện của Bà Hoàng Pompadour, kiến-trúc theo lối như ở Versailles, thật là một kỳ-quan của thời xưa để lại.

Tổng Thống Pháp René Coty

Lúc còn đang chờ hội-kiến cùng Tổng-Thống, bỗng Bà Coty đi ngang qua phòng được Ô. Mécheri giới-thiệu ĐỨC NGÀI và đoàn tùy-tùng, niềm-nỡ chào hỏi và khi Bà được biết mục-đích ĐỨC NGÀI qua đây thì Bà tỏ vẻ vui mừng chẳng xiết.Đúng giờ, Tổng-Thống COTY mời ĐỨC NGÀI luôn cả đoàn tùy-tùng vào phòng Tổng-Thống, phải đi ngang qua các Văn, Võ-Phòng, mỗi chỗ Ô. Mécheri đều giới-thiệu.

Tổng-Thống đón chào tại cửa và rước vào phòng. Câu chuyện rất thân-mật. Tổng-Thống cho mời mấy vị Cộng-sự để giới-thiệu với ĐỨC HỘ-PHÁP rồi cùng trò chuyện vui vẻ. Sau đó mời ĐỨC NGÀI cùng chúng tôi sang phòng bên cạnh dùng rượu bánh. Có một điều chúng tôi không đặng hiểu, là trên mỗi mâm rượu hay bánh và thuốc đem lại đều có thắp một cây đèn cầy. Tiếp đãi trên nửa giờ hai nhân-vật tỏ vẻ rất luyến-ái trong cuộc gặp-gỡ này, ĐỨC NGÀI từ giã ra về.

Ngày 29 Mai 1954:

09g00 sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP đi thăm Ông Henri Regnault. Gặp Bà đang bịnh ĐỨC HỘ-PHÁP an-ủi rất lâu ; đến 11 giờ mới từ-giã ra về và xin gởi lại giúp số tiền thuốc.

11g10 sáng - Xe vừa về đến cửa, Ô. Minh báo-cáo rằng Thủ-Tướng BỬU-LỘC đang chờ yết-kiến tại Hotel Raphael. Đến nơi nhơn viên VP/Thủ-Tướng đón tiếp và đưa ĐỨC NGÀI lên tận phòng. Thủ-Tướng rất niềm-nở. ĐỨC HỘ-PHÁP có kể chuyện mấy hôm đi thăm Thủ-Tướng Laniel, Phó Thủ-Tướng Paul Reynaud và Tổng-Thống Coty cùng các nhơn vật khác . Thủ-Tướng Bửu-Lộc tỏ vẻ vui mừng và định sáng hôm sau trở về Saigon, nhưng rồi huỡn lại và chiều đi Cannes báo tin và thỉnh ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG về Paris hội-kiến với ĐỨC HỘ-PHÁP. Câu chuyện kéo dài đến 12g30 ĐỨC NGÀI cáo-từ.

Giáo sư Gustave Meillon

05g00 chiều - Đại-Úy Jansson đến viếng. Ông Meillon kiếu-từ. Ông Jansson rất vui mừng đặng gặp ĐỨC HỘ-PHÁP vì khi trước Ông có ở Tây-Ninh. Ông cũng ngỏ ý muốn thăm Ông Tất và Ông Thái, và hứa giới-thiệu hai Ông này cho Đại-Úy Malaon hiện ở Paris.

07g00 chiều - Ông Phạm Lê-Bông đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP với Ô. Hugues. Sau khi nghe ĐỨC HỘ-PHÁP bày-giải tình-hình, hai Ông rất tán-thành và hứa sẽ đem vấn-đề VN ra Quốc-Hội Pháp để giải-quyết và còn ngỏ ý muốn ĐỨC NGÀI tỏ sự tình giữa Hội một ngày gần đây. Ông cũng hứa sẽ bàn lại với các bạn Nghị-Viên đồng-chí với Ông và xin phép hôm nào khác sẽ đến đông hơn để chào ĐỨC NGÀI.

Ngày 28-4 Giáp Ngọ (30 Mai 1954):

09g00 sáng - Hai em Trần Quang Hiển và Trần Quang Kiển (con của Phối Sư Trần Quang Vinh, hiện du học ở thành phố Nancy với Ô. Bà Gabriel Gobron) cùng đi với Ông Serge Vanony đến ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP. Ông Vanony bày-tỏ những nỗi khó-khăn trong việc xin phép sang Tây-Ninh, Việt-Nam, để học Đạo. Hiện nay Chánh-Phủ Pháp còn buộc Ông phải có giấy chứng của một người nào ở Việt Nam bằng lòng chứa Ông và một giấy chứng sở làm của một hãng nào. ĐỨC HỘ-PHÁP để lời an-ủi và khuyên Ông ẩn-nhẩn một thời gian, để rồi ĐỨC NGÀI sẽ lo việc đó cho trong lúc ĐỨC NGÀI còn ở PHÁP. Ông rất mừng và ước mong khi ĐỨC NGÀI về Ông đặng đi theo phụng-sự. Ông Serge Vanony là một Sĩ Quan trẻ tuổi, khi trước có hành-sự tại Tây-Ninh và có nhập-môn ở Tòa-Thánh. Nghe ĐỨC HỘ-PHÁP giảng-giải đến 11g Ông mới kiếu-từ.

11 g30 trưa - Ông Đỗ-Hùng (Từ-Hàn Hội-Đồng Quốc-Gia Liên-Kết, tùng-sự V/P Tổng-Thống) đến hồi 10g30 nhưng ĐỨC NGÀI bận khách Vanony, nên Tôi rước cụ Đỗ-Hùng sang phòng bên cạnh tiếp chuyện trên tiếng đồng-hồ. Chờ lâu Cụ xin phép khi khác đến. Lúc Tôi tiễn Cụ ra cửa ĐỨC HỘ-PHÁP trông thấy mời Cụ lại sang phòng bên cạnh và tiếp chuyện. Tôi phải hầu chuyện với Serge Vanony và hai cậu Hiển/Kiển. Câu chuyện của ĐỨC HỘ-PHÁP và Cụ Đỗ-Hùng kéo dài đến 12g. Cụ Đỗ-Hùng cùng Vanony và Hiển/Kiển đồng kiếu-từ.

08g00 chiều - Ông Giáo-Sư (Professeur) Pièrre Max kiêm ký giã đến ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP để hiểu biết quan-niệm của ĐỨC NGÀI về thời-cuộc hiện tại. Sau khi nghe ĐỨC NGÀI bày-giải, Ông rất vui-thích, hứa làm phúc-sự đệ lên cho Hội-Đồng Nội-Các tỏ-tường. Ông xin phép ĐỨC NGÀI cho Ông giới-thiệu nhiều nhân-vật trong giới chánh-trị và Tôn-Giáo, và nếu ĐỨC NGÀI chấp-thuận thì Ông sẽ dẫn tới. ĐỨC NGÀI chấp-thuận lời Ông xin.

Ngày 31 Mai 1954:

09g00 sáng - ĐỨC HỘ-PHÁP sai hai Sĩ-Quan hầu-cận đi biếu-tặng vật-phẩm (mua bên nhà) cho Bà Tổng-Thống R. COTY và Bà Thủ-Tướng Laniel, còn phái-đoàn của NGÀI thì lo tiệc đãi trong ngày lễ sanh-nhựt. ĐỨC NGÀI mời khách 150 người.

10g00 sáng - Ông Jacques Frymoth phóng-viên hình-ảnh báo Interpress đến biếu ĐỨC NGÀI một tấm hình mà Ông đã chụp trong mấy ngày qua tại Điện Élysée. Ông cũng xin với ĐỨC NGÀI cho phép lấy một bức Chơn-Dung đang ngồi xem sách và xin theo ĐỨC NGÀI để lấy ảnh khi đến "Công-Thần-Miếu" (Panthéon).

10g30 - Ông Phạm Lê-Bông đến có dẫn theo hai Nghị-Sĩ Pháp đến chào ĐỨC NGÀI và xin bày-tỏ quan-niệm. Mấy Ông tỏ ý sẵn-sàng ủng-hộ ĐỨC NGÀI.

11g30 - Ông Phó Chủ-Tịch Hội-Đồng Quốc-Gia Liên-Kết đến tiếp chuyện cùng ĐỨC NGÀI. Sau khi nghe ĐỨC NGÀI giải-thích quan-niệm, hình-thức Hội-Đồng Quốc-Gia, Ông xác-nhận là đúng. Câu chuyện kéo dài đến 12 giờ, Ông cáo-từ.

01g00 trưa – Dùng cơm trưa và chuẩn bị đi viếng Đền Panthéon

Đền Panthéon – Paris (Pháp)

Có một bức họa lúc thành Paris bị vị vua bạo-tàn Attila (Thành Cát Tư Hản) vua nước Mông Cổ sang sát-phạt Âu-châu, không chừa một nước nào. Chỗ nào Ông đi qua không còn một cọng cỏ. Lúc Attila kéo binh đến cận thành Paris thì dân-sự kinh-tâm, kể chết 10 phần. Bà Sainte Généviève là người tu đứng ra kêu gọi dân chúng vững tâm tổ-chức cuộc phòng-thủ và cầu-nguyện ĐỨC CHÚA TRỜI cứu cho. Có lẽ vì nhà thờ huyền-diệu Thiêng-Liêng nên khi Vua Attila kéo binh đến trước thành mà lại không vào lại kéo binh đi vòng bọc qua phía hậu thành rồi đi luôn. Một bức vẽ khác là lúc thành Paris bị nạn đói, thiên-hạ chết không biết bao nhiêu, Bà Sainte Généviève, một mặt cầu-nguyện, một mặt tổ-chức kêu gọi các nơi tiếp-tế. Nhờ vậy thành Paris mới thoát qua nạn đói. Bà hưởng thọ 93 tuổi. Về sau đến đời Vua Napoléon người ta dời đền thờ Bà đi nơi khác và lấy Đền nầy làm Báo-Ân-Từ nơi chôn xác các danh-nhơn dưới từng hầm. Dưới hầm nầy không có ánh-sáng mặt Trời, ban ngày mà vẫn phải thắp đèn mới thấy lối đi, tường xây toàn bằng đá tiết ra khí chất lạnh lạnh. Cách kiến trúc Đền này chưa từng thấy nơi nào bằng. Còn như Đền Versailles sánh với Đền-Thánh mình thì mình chưa được một phần trăm. Nói về sức lớn thì phòng khiêu-vũ gọi là phòng kiếng (vì vách khảm toàn bằng kiếng rọi mặt nguyên miếng lớn thật tốt) cũng xấp-xỉ cái Đền-Thánh mình rồi, nếu kể nguyên cái Đền thì sức lớn không biết bao nhiêu.

Đền Panthéon tuy nhỏ hơn Đền Versailles nhiều, nhưng sánh với Đền-Thánh ta thì lại hơn ta thập bội. Từ dưới lên đến chót nóc, cao 75 thước, còn Đền-Thánh ta chỉ có 35 thước. Kiến-trúc Đền này toàn bằng đá cục cả thước bề mặt dồi láng bóng. Cục này chồng lên cục kia khi trịt có lót miếng chì mỏng chớ không dùng ciment. Cột hai người ôm chưa giáp toàn bằng đá nguyên cục dồi tròn và bóng láng, lớn hơn một cột Đền-Thánh mình bằng hai rưởi, còn bề cao cũng là hai rưởi.

Viên đá nào cũng to tướng chồng-chất lên thành một cái Đền nguy-nga đồ-sộ và chạm trổ cực-kỳ tinh-xão

Người dẫn đường mở cửa hầm cho chúng tôi xem các Ngôi mộ các danh nhơn. Khi đi đến mộ của ĐỨC CHƯỞNG ĐẠO NGUYỆT TÂM CHƠN NHƠN, ĐỨC HỘ-PHÁP đốt nắm nhang đứng cầu nguyện, chúng tôi đứng bọc phía sau cũng đồng cầu nguyện rồi xá ba xá. Khi ra, người hướng-đạo dẫn lên một đường khác phía trước rồi ĐỨC NGÀI và chúng tôi từ-giã ra về.

4g30 chiều - Điện-thoại báo tin rằng có Ô. Tòa Weil (bạn thân của Đức Hộ-Pháp) đến, xin lên thăm. ĐỨC NGÀI và Ông gặp nhau hết sức mừng rỡ ôm nhau hôn. Chuyện vãn hơn một giờ, Ô. Weil hứa sẵn-sàng giúp ĐỨC NGÀI đắc-thành sở nguyện.

Văn hào Victor HUGO (Đức Nguyệt Tâm Chơn Nhơn)

5g00 chiều - ĐỨC NGÀI còn đang đàm đạo với Ô. Weil, thì có 03 phóng-viên báo Samedi-Soir đến xin phỏng-vấn về Đạo. Tôi phải tiếp họ cho đến khi ĐỨC NGÀI mãn khách. Ô. Tòa Weil ra về, ĐỨC NGÀI tiếp ba phóng viên và giảng-giải về mặt Đạo tại salon. Và trước khi kiếu từ, ba phóng viên xin phép chụp 05 bức ảnh.

06g15 chiều - Đưa ba phóng viên ra cửa, ĐỨC NGÀI liền tiếp Trạng-Sư Ngô Sách-Vinh đến từ lâu. Ô. Vinh vừa qua định đi Génève, và trước khi đi Ông đến thỉnh-giáo nơi ĐỨC NGÀI, đến 6g30 Ông mới từ-giã ra về 

Ngày 01 Juin 1954:

Đại-Tướng Chevance Bertin hứa đến rồi vắng mặt, nhờ vậy ĐỨC NGÀI rảnh khách buổi sáng.

03g00 chiều - ĐỨC HỘ-PHÁP và bổn bộ đi viếng Điện Invalides, chỉ Ô. Giáo-Sư Tuy vắng mặt vì bị cảm và Ô. Bảo-Thế còn dưỡng bịnh. Xe đến sân, có Ông Trần-Vinh và Phó Giám-Đốc Điện Invalides đón sẵn, tiếp rước chúng tôi rất niềm nỡ. Nơi đây thiên-hạ đi xem đông lắm nên Ô. Phó Giám-Đốc mở cửa riêng cho ĐỨC NGÀI vào, giữa Điện có ngôi mộ của Hoàng-Đế Napoléon Đệ Nhất làm toàn bằng đá cẩm-thạch đỏ láng và chiếu ngời lấy từ xứ Finlande đem về. Ngôi mộ nằm giữa phòng, bao tròn xung quanh có 12 cây cột cũng bằng cẩm-thạch nguyên khối, chạm trổ rất khéo, bề mặt 1 thước 3 bề cao lối 8 tới 10 thước. Ba mặt dồi láng mặt kia chạm một hình người bề cao lối 5 hoặc 6 thước dính liền vào cây cột xem như người sống. Điện Invalides, phần nhiều là những di tích đời Hoàng-Đế Napoléon. Nào là Quốc-Kỳ đã thâu được trong những trận đánh nhau với các nước từ trước đến giờ.

Hoàng Đế Napoléon đệ nhất

Nào là các quân-kỳ của mỗi trào Vua lưu truyền lại cho tới đời nay, mỗi mỗi đều sắp đặt có ngăn nắp xem rất ngoạn mục. Người ta cũng còn giữ cây cờ mà khi xưa Hoàng-Đế Napoléon đã ôm hun trước khi bị đày qua đảo Elbe. Đi xem phòng của Napoléon chúng tôi thấy: áo, nón, gươm, giường ngủ của Hoàng-Đế và của các Tướng-Soái của Hoàng-Đế. Món nào của ai đều có nhản-hiệu. Có điều ngộ là cái giường của Hoàng-Đế nhỏ xíu như giường con nít, hỏi ra thì mới biết Hoàng-Đế rất đẹt người, chỉ cao 1 thước 52, còn nhỏ thấp hơn người Việt trung-bình. Phòng này còn giữ bức chơn-dung của Hoàng-Đế mặc triều-phục rất đẹp.

Theo người hướng-đạo thì mấy năm về trước Chánh-Phủ Huê-Kỳ có mượn Chánh-Phủ Pháp chơn-dung ấy đem về chưng cho dân-chúng xem. Chiếc tàu chở bức chơn-dung này khi ra giữa biển ngộ nạn chìm, của cải hàng-hóa trong tàu mất hết ai nấy cũng tưởng bức chơn-dung này đã chìm sâu dưới đáy nước rồi. Ai ngờ mấy bữa sau người ta thấy thùng đựng bức chơn-dung Hoàng-Đế còn bỏ sót lại bến Tàu, nhờ vậy mà ngày nay người ta còn được thưởng-thức bức-họa cực-kỳ xinh-đẹp ấy. Người chụp ảnh mời ĐỨC NGÀI đứng bên cạnh chơn-dung Hoàng-Đế để chụp kỷ-niệm, có ý so-sánh hai nhân-vật nhỏ người mà danh LỚN.

Đáng chú ý hơn là phòng này có một bức vẽ xưa linh-hoạt về chiến-trận. Không hiểu họa-sĩ ngụ ý thế nào vẽ bức ấy mà hình người cứ ngó và xây theo người ta hoài, thậm-chí mấy khẩu súng cũng xây theo. Lúc ta đứng xem ở giữa, mấy họng súng và cả quan-quân vẽ trong đó đều hướng ngay ta, khi qua phía mặt và trái cả người lẫn súng cũng đều xây theo; người nào nhát, thấy vậy chắc phải sợ.

Chúng tôi đi xem phòng để thiết-giáp. Nơi đây vô-số thiết-giáp xưa còn giữ nguyên vẹn, bộ nào của ai đều có để tên họ, nhiều bộ chạm-trổ tỉ-mĩ tinh-xảo. Lúc ĐỨC QUỐC chiếm nước Pháp muốn lấy của này đem về xứ, đã sửa-soạn vô thùng kế thất trận không chở kịp. Bên cạnh Điện là chỗ của các Thương-binh Pháp. Cai-Quản sở này là vị Đại-Tướng bị-thương mất một chơn hồi trận 1914-1918. ĐỨC HỘ-PHÁP không gặp (vì vắng mặt) nên có gởi lại một ngân phiếu 300 ngàn quan tức là 30 ngàn đồng ta để giúp ngân-quỹ thương-binh.

06g00 chiều - Chúng tôi đi mua cho ĐỨC NGÀI một máy thâu thanh (Radio hiệu Téléfunken) thật tốt để bắt tin, máy này giá 95.000 quan tức là 9.500$00 bên mình.

Ngày 2 Juin 1954:

10g30 - Viếng lâu-đài Liên-Quốc (Union des Etats Associés). ĐỨC NGÀI vừa đến, Ô. Mécheri Tổng Thơ-Ký Hội Quốc-Gia Liên-Kết kêu tắt là Hội Liên-Quốc vui vẻ tiếp ĐỨC NGÀI và giới-thiệu, đây là nhà Việt-Nam của ĐỨC NGÀI vì nơi đây là chỗ xây-dựng cái nhà chung của các Quốc-Gia Liên-Kết có những người cộng-sự: Việt-Nam, Miên và Lào. Ông cho mời mấy vị cộng-sự ấy lại chuyện trò vui-vẻ. Ông cho ĐỨC NGÀI biết rằng từ trước đến giờ Ông vẫn luôn luôn binh-vực cho nước Việt Nam thâu-hoạch trọn vẹn chủ-quyền Độc-Lập. Ông cũng công nhận với ĐỨC HỘ-PHÁP rằng trong hội Liên-Quốc: Chánh-Phủ Pháp và Chánh-Phủ Việt-Nam đứng ngang hàng nhau và Chánh-Phủ Pháp chỉ là một người cộng-sự với Việt Nam mà thôi, chớ không phải kẻ trên người dưới. Bộ Quốc-Gia Liên-Kết chẳng phải là Bộ Thuộc Địa khi xưa (Ministère des Colonies) mà có quyền cất-khiến, trái lại chỉ là một cơ-quan liên-lạc những lời yêu cầu Chánh-Phủ Pháp cho Hội Liên-Quốc và các nước Liên-Kết mà thôi.

Ông hứa với ĐỨC HỘ-PHÁP rằng Ông luôn luôn sẵn-sàng giúp ĐỨC NGÀI trong công việc xây-dựng một nước Việt Nam cường-thạnh, ngang hàng và bạn thân với nước Pháp. Sau câu chuyện, Ô. Mécheri mời ĐỨC NGÀI và đoàn tùy-tùng đi xem bên trong lâu-đài Liên-Quốc. Đây là phòng Thượng Hội Liên-Quốc (Haut Conseil de L'Union), chỗ rước khách và các Văn-Phòng. Lâu-đài này rộng lớn và xứng-đáng lắm. Vừa chuyện-trò và xem các nơi kể cũng hơn một tiếng đồng-hồ, đi mỗi chỗ đều có người quay điện-ảnh. Ra về đến trú-quán gần 12 giờ trưa.

2g30 chiều - Sắp đặt đón tiếp Thủ-Tướng BỬU-LỘC.

3g25 chiều - Ông Minh, Tất và tôi tiếp Thủ-Tướng, Ông Thái mặc võ-phục rước vào salon, ĐỨC HỘ-PHÁP ra khách, Thủ-Tướng cho hay vừa ở Cannes mới về, báo-cáo về việc gặp ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG . . . ĐỨC NGÀI tỏ vẻ hài lòng về việc hội-kiến của Thủ-Tướng và Quốc-Trưởng. Câu chuyện kéo dài trên một tiếng đồng-hồ.

8g30 chiều - Sau khi Đức Ngài viếng Tổng-Thống René Coty cách vài hôm, Tổng- Thống gởi lại một cái thiệp mời Đức Ngài và đoàn tùy-tùng (8 chỗ ngồi) đi xem tuồng Résurrection diễn tả theo quyển sách của Tolstoi tại Opéra-Comique. Chỗ ngồi (loge Présidentielle réservée) sát bên cạnh sân-khấu, rất dễ coi.

Vì lần đầu tiên trong Loge của Tổng-Thống hôm nay lại có Thượng-Khách VN nào đến xem hát, có cả hai Ông Đạo, khán-giả lấy làm lạ đặt ống dòm coi. Vãn hát về đến nhà là 12 giờ đêm.

Ngày 3 Juin 1954:

Các nhơn-viên phái-đoàn tựu-họp làm thiệp mời dự tiệc cho kịp ngày, vì ngày 5 Juin, thứ Bảy nhằm lễ Pentecôte nghỉ luôn ba ngày.

Ngày 4 Juin 1954:

Theo như việc đã dự định trước, Đức Ngài và chúng tôi đến nhà thờ Notre Dame de Paris để cầu nguyện cùng các Đấng THIÊNG-LIÊNG vận chuyển cho sự ký-kết hai bản hiệp-ước Pháp/Việt về chủ-quyền ĐỘC-LẬP QUỐC-GIA Việt-Nam, kết-quả mau chóng.

Từ ngày ĐỨC HỘ-PHÁP qua Ba-Lê đến nay, tất cả các giới từ Tổng-Thống René Coty, Thủ-Tướng Laniel, Phó Thủ-Tướng Paul Reynaud cùng nhiều nhân-vật và nghị-sĩ đều tán thành ý kiến ĐỨC NGÀI và hứa lo sớm, nhưng sự thật-hành rất là chần-chờ, làm cho chúng tôi sốt-ruột. Vì cớ chúng tôi đến Notre Dame de Paris đem hết tinh-thần cầu nguyện cho mau kết-quả. Đến nơi, Ô. Labbe G. Lenoble thay mặt vị Hồng-Y Cai-quản họ Đạo Notre Dame và Ông Trần-Vinh tiếp rước. Cầu-nguyện xong chúng tôi đi xem nội và ngoại-dung nhà Thờ. Nơi đây còn giữ nhiều di-tích và bảo-vật quí giá. Về mặt tâm-hồn, người ta không khỏi mũi lòng khi thấy đặng mãnh cây Thập-Tự-Giá mà ĐỨC CHÚA JÉSUS bị đóng đinh và nguyên cái mũ gai. Đền Thờ này kiến-trúc từ mấy trăm năm có vẻ vĩ-đại lắm. Từ dưới lên đến nóc, cao 35 thước, còn lầu chuông, trống thì cao hơn nhiều. Tường cột xây cất toàn bằng đá núi dồi từng cục lớn chồng chất lên nhau. Mấy tấm kiếng gắn theo khuôn cửa (vitraux) nhuộm màu xinh-đẹp, chói sáng. Theo lời Cha Sở thì ngày nay người ta không tìm ra cách nhuộm màu trong kiếng như vậy nữa, nên đó là những báu-vật có một không hai.

04g 30 chiều - Điện-thoại gọi . . . thì ra Thủ-Tướng BỬU-LỘC xin hầu chuyện với ĐỨC NGÀI. Chúng tôi được nghe ĐỨC NGÀI hỏi vặn lại Thủ-Tướng một câu :"MỚI KÝ RỒI HẢ". Ai nấy đều đoán biết bản Hiệp-Ước Pháp/Việt đã ký xong, đều reo mừng. Thiệt là trong đời Tôi chỉ có giờ phút này mới biết cảm-động. Khi qua đến Pháp mới biết hiệp-ước ấy chưa ký. Lúc ĐỨC HỘ-PHÁP đến viếng Ô. Laniel và P. Reynaud thì hai Ông hứa chắc với ĐỨC NGÀI sẽ ký hai bản hiệp-ước ấy trong nội ngày, riêng về phần tôi thì vẫn lo ngại vì từ trước đến giờ người Pháp không hứa với mình lần thứ nhứt. Trái lại đã hứa bao nhiêu lần rồi nhưng không có lần nào đúng hẹn. Chờ đợi 4 ngày qua. ĐỨC NGÀI liên-lạc đi viếng Tổng-Thống René Coty (có Tôi theo). Ông R. Coty cũng hứa quả-quyết sẽ ký hai hiệp-ước ấy liền và nhìn nhận chủ-quyền Độc-Lập nước Việt Nam hoàn toàn. Một tuần lễ qua chúng tôi lấy làm lo ngại vì qua đây đã 10 ngày rồi mà chẳng một kết-quả gì rõ-rệt. Còn ĐỨC NGÀI vẫn tin tưởng nơi lời hứa của ba vị cầm quyền tối cao của Pháp.

Đến lúc chúng tôi gần như thất-vọng, thình lình lại đặng tin hai vị Thủ-Tướng Laniel và Bửu-Lộc vừa ký hai bản hiệp-ước ấy thì làm gì không vui mừng?

06g 00 chiều (Nhằm 1 giờ khuya ngày mùng 5, bên mình cúng thời Tý dâng sớ cầu Thọ cho ĐỨC HỘ-PHÁP) là ngày Sinh-Nhựt của ĐỨC HỘ-PHÁP, nơi đây anh em có tổ-chức bữa tiệc tại nhà hàng Hotel George V đãi các quan-kháck Pháp/Việt và Việt-Kiều cùng Lãnh-sự các nước, tiệc mời trên 200 người đãi bánh và Champagne.

Khách tới rất đông, anh em chia nhau tiếp đón. ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi phải đi vòng vòng bắt tay nói chuyện từ nhóm này qua nhóm khác, bữa tiệc kéo dài từ 6g đến 8g. Bữa đó người ta chiếu phim lễ xuất quân và đám xác Ngài Khai-Pháp với phim chụp ĐỨC HỘ-PHÁP mấy lúc qua bên này. Phim màu rất đẹp. Các quan-khách thấy công-cuộc bên mình họ lấy làm thích lắm. Nhà hàng có làm một cái bánh thật khéo có thắp nhiều ngọn nến gọi là bánh sinh-nhựt, ĐỨC NGÀI tắt hết đèn cặm quanh vành bánh cầm dao xắt ra đem cho mỗi người một miếng.

Nhân-dịp tiếp xúc với các quan-khách chúng tôi mới hay rằng: sau khi tiếp ĐỨC HỘ-PHÁP hôm nọ Tổng-Thống René Coty viết thư cho Thủ-Tướng Laniel nói rằng tôi đã hứa với ĐỨC GIÁO-CHỦ CAO-ĐÀI rồi, xin Thủ-Tướng ký tên hai bản hiệp-ước ấy cho vừa lòng ĐỨC NGÀI. Cũng trong dịp này, mới hiểu rằng Chánh-Phủ Pháp cố ý chờ đến ngày sanh-nhựt của ĐỨC NGÀI để ký làm món quà sanh-nhựt. Nghe vậy nên sau khi lễ xong, tôi làm thơ dâng lên ĐỨC NGÀI gởi cho Tổng-Thống và Thủ-Tướng Pháp để cám ơn.

Ngày 5 tháng 5 Giáp-Ngọ (5-Juin-1954):

10g00 sáng - Ông Đỗ-Đức-Hổ viếng, Tôi có nói chuyện với Ông về vụ ĐỨC HỘ-PHÁP muốn tổ chức tại Paris một căn cứ Đạo để vừa làm Văn phòng vừa làm một Thánh-Thất và một chỗ ngụ cho học-sinh Đạo, Ông Hổ là người có tài đã giúp Đạo từ trước.

11g00 sáng - Ông Huỳnh-Văn-Giỏi, cựu Hội-Trưởng Hội Tương-tế Việt-Kiều tại Pháp đến với người bạn của Ông. Hội này gồm binh-sĩ Việt-Kiều đã sang Pháp trong 2 trận đại chiến vừa qua, phần đông lập gia-đình bên này. Họ đi làm thợ trong các xưởng, có nhiều người nghèo, song vì chánh-kiến hoặc vì tư-lợi mà ít ai đoàn-kết nhau. Những Chánh-Phủ Việt-Nam kế-tiếp nhau chẳng có giúp họ phương tiện. Trái lại đôi khi chỉ biết lợi-dụng lẫn nhau mà thôi. Nhà cầm-quyền muốn tổ-chức một cuộc đón tiếp một vị Lãnh-tụ hay chánh khách nào mới qua để tuyên truyền rằng mình đặng kiều-bào ở Pháp ủng-hộ thì lại ra tiền mướn họ đi cho đông. Lắm khi máy bay tới trễ họ đòi về thì lại đút thêm tiền cầm họ ở lại. Riêng phần Kiều-bào bên này chẳng biết đoàn-kết đời sống cho nhau, nhà ai nấy ở, ai chết nấy chịu, chẳng ai biết tới ai. Người nào lao-lách có tiền thì phung-phí nhiều người lại thiếu-kém vất-vả rất thương-hại nhứt là mỗi khi có nhân-vật nào đến, họ cầu-cạnh xin giúp-đỡ làm mất hết phẩm-giá con người.

ĐỨC HỘ-PHÁP nhận thấy tình-cảnh ấy rất thương-tâm nhưng cũng đành ngậm-ngùi để tìm phương tổ-chức cho họ chớ không thể nào cho tiền giúp-đỡ cho từng cá-nhơn. Riêng tôi, tôi nhận thấy điều đó rất khó vì chỉ có đoàn-thể mới bảo-toàn nhau nổi. ĐỨC HỘ-PHÁP dạy tôi trả lời cho hai anh em Ông Giỏi rằng khi nào có một tổ-chức nào có tánh-cách công-cộng thì ĐỨC NGÀI sẽ giúp tiền cho
Đến 12g30 khách về.

03g00 chiều - Ô. Trần Vinh ở Văn-Phòng Cao Ủy-Phủ Việt-Nam đến xem coi ĐỨC NGÀI có định đi đâu đặng Ông sắp đặt. Từ ngày ĐỨC HỘ-PHÁP sang đây đến nay, mỗi khi đi đâu Ông đều lo chu-tất. ĐỨC NGÀI cho Ông hay rằng ngày chúa-nhựt ĐỨC NGÀI sẽ viếng điện Fontainebleau.

05g00 chiều - Ông Phạm-lê-Bông đến báo-cáo cho ĐỨC NGÀI hay các nhân-vật nghị sĩ sắp đến, câu chuyện kéo dài đến 6 giờ ông mới ra về.

Ngày 6 tháng 5 Giáp-Ngọ (6 Juin 1954):

Điểm-tâm xong ĐỨC HỘ-PHÁP lên đường vào khoảng 9g30. Đường đi từ Paris tới Fontainebleau lối 80 cây số ngàn, xe chạy chậm-chậm, có lúc ra tới giữa đồng, ngừng xe xem phong-cảnh, đồng ruộng bát-ngát toàn là lúa mì, giống như lúa mình nhưng cái bông của nó khác hơn một chút thôi, thứ này kêu là blé, còn có nhiều thứ lúa mì khác kêu là orge, sarrasin v.v ...

Tới Fontainebleau thì gần 12 giờ trưa, dùng cơm tại nhà hàng hiệu "Con Ó Đen" (Hotel L' Aigle noir), ĐỨC HỘ-PHÁP, Ông Giáo-Sư Tuy và tôi dùng đồ légumes, còn hai Ông Tá, Minh và em Cao, hai viên Công-An với lão Tài-Xế thì nhậu-nhẹt đồ mặn. Xong rồi dẫn nhau đi xem Điện, đến Điện xe du-lịch đậu nghẹt cả đường phải kiếm hồi lâu mới chen đặng chỗ, thiên-hạ dập-dìu, nam thanh, nữ tú, lũ-lượt xem Điện. Ông Công-An vào trình giấy cho vị Cai-Quản Điện và cho biết rằng có lịnh Chánh-Phủ cho Ông theo hộ-vệ ĐỨC HỘ-PHÁP xem các nơi, nên được tiếp đón một cách đặc-biệt, theo các chỗ, đến Đài hay Cung-Điện mỗi người phải mua vé (khi vô xem). Tiền đó để trả một phần chi-phí cho nhơn-viên. Người ta chen lấn vào xem không phải đẩy nhau như giựt giàn, họ tự giữ trật-tự, sắp hàng tuần-tự kẻ trước người sau. Khi vào một tốp lối 100 người thì có một nhơn-viên trong Điện dẫn đi giải-thích mỗi chỗ. Chừng xem giáp vòng rồi mở cửa cho ra. Phần chúng tôi được tiếp riêng nơi cửa cái (cửa đặc-biệt) đến trong một nhơn-viên đặc-biệt theo hầu và dẫn đi xem từng chỗ. Người thường chẳng đặng vào mà chúng tôi thì được ưu-đãi. Điện này nhỏ hơn Điện Versailles một ít nhưng rất xinh-đẹp. Đây là chỗ ở của Hoàng-Đế Napoléon ngày xưa, người ta gìn-giữ tất cả những di-tích người xưa không thiếu một vật gì dầu nhỏ mọn. Một cây viết chẳng hạn người ta cũng giữ kỷ, mọi máy móc cũng còn. Đây là phòng ngủ hoặc phòng làm việc của Napoléon lúc còn làm Nghị-sĩ; đây là phòng của Ngài lúc làm Đại-Tướng Bonaparte; đây là phòng của Ngài lúc làm Hoàng-Đế. Nào là giường ngủ mùng mền, nệm gối cho tới bàn ghế, salon, bồn tắm, thứ gì cũng sắp đặt có thứ lớp như chỗ thiệt. Chúng tôi xem từ chỗ, mỗi nơi có người đưa đi cắt-nghĩa rõ ràng: chỗ Hoàng-Đế ngự, chỗ hội-nghị, chỗ tiếp khách các Sứ Thần, phòng ăn, phòng âm nhạc, phòng khiêu-vũ, các cung-điện của Hoàng-Hậu cùng các bà Hoàng, Phòng ngủ của Hoàng Tử, cái nôi cũng còn. Về phần các Bà thì cũng không biết bao nhiêu là phòng như: phòng ngủ, phòng tiếp khách nữ, phòng âm-nhạc, chỗ làm việc, cái bàn căng để Hoàng-Hậu thêu; mỗi mỗi đều còn nguyên, sắp đặt trang-hoàng, sách vở gìn-giữ không chút bụi. Cái phòng Hoàng-Hậu ở, lúc Đức Vua giận Bà ra lịnh ly-dị Bà, gợi lại không biết bao nhiêu trang sử về nghệ-thuật cũng như ở Versailles, bức thêu màn treo, bức thảm trải đất, những bức tranh vẽ, bàn ghế, cửa nẻo, tường, plafond, chạm-trổ rất mỹ-thuật và tinh-xảo, nước thuốc vẽ 5, 7 trăm năm, một ngàn năm rồi mà không phai-lợt chút nào. Ngắm ra sân, đầy dẫy hoa đẹp. Phía bên cạnh có một cái hồ nuôi giống cá Carpe rất nhiều không ai đặng phép câu hay bắt, nên cá sanh rất nhiều. Theo lời người dẫn đường thì giống cá ấy nuôi từ đời Napoléon tới bây giờ. Còn lời phao-truyền bên ngoài, thì những con cá có đeo chiếc plaque vàng để niên-hiệu đời Napoléon, đến nay vẫn còn, nhưng người dẫn đường nói rất hữu-lý rằng cá ấy bây giờ không thể còn vì loài cá không phải trường-sanh. Nó đã chết mất đi hồi nào, nhưng có điều chắc chắn là những con cá bây giờ là chắt, chít của mấy con cá khi xưa sanh-sản ra lưu lại. Người đi xem liệng bánh mì xuống nó giành ăn với nhau, thấy con nào con nấy rất lớn, loại cá này giống như cá chẽm của mình (thịt nó rất ngon).

Xem qua chưa mãn là 6g30 chiều. Trời mưa lâm râm, lạnh buốt người, chúng tôi lật đật về Paris, đến phòng gần 9g00.

Ngày 7 tháng 5 Giáp-Ngọ (7 Juin-1954):

10g30 - Ông Pierre Max đến để báo-cáo công việc làm mấy ngày qua. Tôi tiếp chuyện và sắp đặt mọi việc cho người, đến 11g30 Ông Pierre ra về.

06g00 chiều - Ông Phạm-Lê-Bông đi Cannes hội-kiến với ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG về báo cáo công-việc cho ĐỨC HỘ-PHÁP nghe, đến 7g00 Ông ra về.

Ngày 8 tháng 5 Giáp-Ngọ (8-Juin-1954):

09g00 sáng - Viếng Điện Louvre, hai Ông Tá, Ông Quang, Minh, Ông Tuy, Em Cao và tôi đồng hiệp nhau đi Louvre.

Điện ở gần sông Seine một đền-đài mênh-mông rộng lớn, tưởng khi hồi xưa vua chúa trong Điện cả đời có nhiều chỗ không bao giờ để chơn tới. Điện ấy ngày nay dùng làm Bảo-Tàng-Viện (Muséùe), người ta đi xem chen chưn không lọt. Nơi đây muốn coi kỷ ít ra cũng phải mấy ngày coi mới hết, thời giờ ngắn-ngủi chúng tôi xem thoáng qua mỗi chỗ, lật-bật đã gần đến 2g00 chiều mà xem chưa hết phân nữa; vì trưa quá, Anh em bạch với ĐỨC NGÀI về nghỉ sớm khi khác đến xem tiếp. Hôm nay chỉ xem những phòng để những tượng chạm thời tối cổ mà người ta đào đặng ở các nơi gom-góp đem về nơi đây, có nhiều pho-tượng lâu đời tới mấy ngàn năm mà nghệ-thuật thời xưa thiệt là tuyệt-xảo. Người ta chạm những pho tượng bằng cẩm-thạch coi như sống có những cái hòm bằng đá (sacrophage) hay bằng cẩm-thạch chạm-trổ rất khéo, tính ra cũng có đến 5, 10 ngàn năm nay.

Chúng tôi đi lần qua những gian phòng chưng những bức họa của các nghệ-sĩ nổi tiếng hồi xưa. Nơi đây vô số bức họa linh-động, có những họa-sĩ Pháp, Việt và Ngoại-Quốc đem đồ nghề mình vào đó lựa bức họa nào họ thích rồi dọn ra đó mà vẽ.

Lật-bật gần 2g00 trưa, người dẫn đường cáo lỗi đã đến giờ nghỉ. Chúng tôi đành phải ra về hứa hẹn ngày nào rảnh sẽ trở lại xem nốt.

03g00 chiều - Ông Tòa Weil đến, hẹn ngày thứ năm 10 Juin sẽ rước ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi đi Nantes.

04g30 chiều - Ông Weil chưa về, thì có Đạo-Hữu Renard Roger, nhà ở đường Elisé Reclua số 26 Nanterre, đến thăm ĐỨC HỘ-PHÁP. Tôi tiếp Ông vào phòng bên cạnh. Ông nói rõ lai-lịch mới biết rằng Ông khi trước có ở Saigon và Biên-Hòa, nhập-môn hồi năm 1928 tại Biên-Hòa do Ông Vidat và một người bạn Việt-Nam ở Dakao tiến-dẫn và Ông Đầu-Sư Thái-Thơ-Thanh làm phép chứng đàn cho Ông nhập-môn. Ông nói rằng về Pháp gần 20 năm nay không có liên-lạc với ai trong Đạo, nay nghe tin ĐỨC HỘ-PHÁP sang Paris, Ông lật-đật tìm đến để chào mừng, tiếp chuyện với tôi một lúc, Ông Weil ra về, ĐỨC HỘ-PHÁP trở vô gặp Ông Renard Ông rất mừng rỡ và khi nghe tin Ông Thái ĐẦU-SƯ tử-nạn, Ông mủi lòng khóc tức-tửi. ĐỨC HỘ-PHÁP và Tôi thấy người Đạo-Hữu đã vì hoàn-cảnh phải xa Đạo gần 20 năm mà vẫn còn tâm-đạo nên cũng bùi-ngùi. ĐỨC NGÀI và Tôi để cho Ông khóc một lúc cho hả bớt tất lòng rồi mới khuyên lơn Ông và cho biết rằng từ nay ĐỨC NGÀI sẽ mở một Văn-Phòng Đạo tại Paris để Ông tiện bề tới lui với anh em đồng đạo. Tôi có cho địa-chỉ của mấy bạn Đạo để Ông tiếp-xúc. Ông năm nay lối 50 tuổi, có lẽ lai Phi-Châu, nhưng cũng giống Tây nhiều lắm, Ông hỏi thăm chuyện này đến chuyện khác và rất mừng khi nghe nói Tòa-Thánh bây giờ được đồ-sộ, ở chơi đến gần 5 giờ Ông mới từ-giả ra về.