Đạo Cao Đài Trong Thời Kỳ Phục Quốc
 Lịch Sử 1941 - 1946
 

Thượng vinh thanh
[ Trần Quang Vinh ]
 
 Đệ tŕnh Đức Hộ PHÁP. Ngày rằm tháng 8 Bính Tuất (10-9-1946) một phúc tŕnh quan trọng về lịch Sử ĐẠO CAO ĐÀI TRONG THỜI KỲ PHỤC QUỐC 1941 - 1946 Giáo sư Đại Biểu anh [ Trần Quang Vinh ] Kính dâng cho Đức Hộ PHÁP PHẠM CÔNG TẮC Chưởng Quản Nhị Hữu H́nh Đài HIP THIÊN và CỬU TRÙNG .
Bạch Đức Hộ PHÁP .
 
Một thời gian trăi qua 5 năm, từ khi Đức Ngài bị gởi đi  an trí nơi hăi ngoại, toàn thể chức sắc và đạo hữu c̣n lưu lại  nước nhà, đều rập nhau nổ lực phấn đấu không ngừng từ vật chất  lẩn tinh thần hầu mong khôi phục chủ quyền tín ngưởng của Đạo và  mong giải thoát cho vận mạng tương lai của Tổ Quốc.
Nên chi trong 5 năm đă qua, cơ Đạo và Đời biến thiên biết bao cảnh trạng đáng ghi vào lịch sử, mà những người có trách nhiệm trong thời buổi ấy không thể bỏ qua đặng.
Vậy tệ phẩm được cái may mắn nhơn danh cho toàn Đạo, lại là đóng vai tuồng chánh trong công cuộc đă qua, nhận thấy có phận sự phải tường thuật lại cho Đức Ngài được hiểu cả t́nh h́nh của Đạo CAO ĐÀI từ khi Đức Ngài vắng mặt tại Đông Dương.
Tệ phẩm đă sưu tầm rất nhiều tài liệu quan hệ từ khi khởi đầu "Cơ quan Phục Quốc" để chờ khi Đức Ngài trở về nước nhà đặng đệ tŕnh, nhưng trải qua bao nhiêu cuộc khủng bố khám xét tra tấn, không thể dấu cất được với nhà cầm quyền Pháp, nên cả tài liệu quư báu ấy đă bị tịch thu, rất tiếc.
Khi được tin Đức Ngài sắp trở về cố quốc, Tệ phẩm liền ra lịnh cho Lễ sanh THƯợNG DANH THANH (một người theo tùng sự với Tệ phẩm từ thuở chí chung), hăy trụ hết tinh thần, rồi ôn lại các giai đoạn đă qua đặng lập thành bổn PHÚC TR̀NH này.
 

Nay kính
TOÀ THÁNH TÂY NINH GIÁO SƯ Đ[1]I BIỂU
Ngày 17 tháng 8 Bính Tuất THƯợNG VINH THANH
(12-09-1946)
 
Tác Giă : NGUYỄN THANH DANH
Bí thơ trưởng của ông Giáo sư Đại Biểu
               TRẦN QUANG VINH
Tổng Tư Lịnh Quân Đội Cao Đài
 
LỜI TẶNG

Của Hoàng Thân UNG AN
Đổng Lư Văn Pḥng Phủ Thủ Tướng
Năm 1953 - 1954
Bản phúc tŕnh của Chức sắc Đạo CAO ĐÀI đệ lên Đức PHẠM HỘ PHÁP về những biến cố xảy ra trong lúc Người bị đồ lưu hải ngoại (1941-1946) này, cũng là một trang lịch sử nước nhà trong hiện đại.
Đọc xong bản phúc tŕnh, tôi được biết thêm nhiều chi tiết quan trọng, nhất là về sự nghiệp trong giai đoạn ấy của Ông bạn tôi là cụ Phối sư TRẦN QUANG VINH, Thiên Ân THƯỢNG VINH THANH, tự HIỂN TRUNG. Khi xếp tập phúc tŕnh, tôi tự nhiên nghĩ ra mấy câu để thân kính tặng Ông bạn quư; cũng là một cách nói ra cảm nghĩ của tôi đối với tâm trạng ngổn ngang và tinh thần mạnh mẽ của Cụ HIỂN TRUNG trong lúc đó.
NƯỚC NHÀ ĐIÊN ĐẢO,
Đ[1]O PHÁI SUY VI,
B[1]N, THÙ, NÀO BIẾT LÀ AI,
C̉N, MẤT, KHÔN LƯỜNG ĐÔI NẺO.
LIỀN THÀNH CẦU ĐẤNG CHÍ TÔN,
   THỀ NGUYỀN PH̉ NGUY CỨU KHỔ,
TRẢI NĂM NĂM VÀO SANH RA TỬ,
ĐỀN ƠN THẦY, VỚI Nơ NƯỚC NON.
 
Saigon, Ngày 2 tháng 4 Đinh Mùi
(10.5.1967)
TUY LƯ VƯƠNG TÔN, ƯNG AN, THÚC D
T THơ

 
    LịCH SỬ Đ[1]O CAO ĐÀI
TRONG THỜI KỲ PHụC QUỐC
1941 - 1946
 
Lịch sử phân ra làm bốn thời kỳ :
 
 I.- T́nh h́nh của Đạo sau khi Đức Hộ Pháp bị nạn.
 II.- Thời kỳ hiệp tác với Nhựt.
 III.- Phong trào Việt Minh.
 IV.- Pháp trở lại Đông Dương.
Trong mỗi thời kỳ trên đây có chia ra nhiều giai đoạn.
 I.- THỜI KỲ SAU KHI ĐỨC Hộ PHÁP & 5 Vị THIÊN PHONG Bị N[1]N
 
CẢNH TR[1]NG TOÀ THÁNH
Ngày mồng 4 tháng 6 nhuần Tân Tỵ (27-7-1941) là ngày Đức
 HỘ PHÁP bị nạn. Tin ấy bắn ra toàn Đạo rất chấn động, Chức sắc
 và Đạo hữu lao nhao, lô nhô, vừa cảm động thương mến vị Giáo
 Chủ bị lao lung khổ năo, vừa âu lo khủng khiếp cho tương lai
 nền Đạo rồi đây chưa biết ra sao ? Chức sắc đương quyền tại Ṭa
 Thánh lúc ấy, một phần th́ tản cư đi ẩn mặt, c̣n một phần th́
 đủ can đảm và chí hy sinh vẫn tiếp tục làm việc và lo cơ bảo
 thủ tinh thần và tài sản của Đạo.
Ngày 16 tháng 6 nhuần Tân Tỵ (8-8-1941), có cuộc hội
 họp của Chức sắc tại Ṭa Thánh để lập quyền thống nhứt giao
 cho ba Chánh Phối Sư cầm quyền lúc Đức Hộ Pháp vắng mặt. Cuộc
 nhóm ấy có lập vi bằng, phần đông có chức sắc kư tên. Rồi cũng
 trong vi bằng ấy, không biết có điều bí ẩn thế nào mà rồi hai
 vị Luật sư Hiệp Thiên Đài PHAN VĂN PHƯỚC và VƠ VĂN NHƠN phản
 đối kịch liệt cho đến đỗi giành nhau mấy bổn vi bằng rất náo
 nhiệt giữa các Chức-Sắc Cửu-Trủng-Đài và hai vị Luật-sự làm cho
 dư luận càng phân vân. Bởi cớ nên quyền thống nhứt do ba quyền
 Chánh Phối-sư chủ-trương không thành lập đặng.
Ngày 11 tháng 7 Tân-Tỵ ( 2-9-1941 ), th́ các vị Quyền
 Ngọc Chánh Phôi-Sư NGọC-TRuNG-THANH, Giáo-Sư THẤI-GÂM-THANH,
 Sĩ-Tải ĐỖ-HIỂN đều bị bắt tại Ṭa-Thánh, đồng thời Ông Giáo-Sư
 THÁI-PHÂN-THANH bị bắt tại Kim-Biên và Ông Khai-Pháp
 TRẦN-DUY-NGHĨA bị bắt tại Saigon cũng ngày này.
Lúc ấy Ông THƯợNG-CHỞ-THANH có chạy lo Trạng-Sư nhưng
 không hiệu-quả, mà tin tức càng ngày càng bặt. Chức-sắc c̣n lại
 bao nhiêu nơi Ṭa-Thánh đồng họp nhau bàn định và tín-nhiệm Ông
 Giáo-Sư THƯợNG-TRÍ-THANH đương kim Quản-Lư Ḥa-Viện lănh cai-quản
 tất cả tài-sản của Đạo trong châu-vi Ṭa-Thánh, chỉnh-đốn
 Cửu-Viện và tiếp tục làm việc.
Tháng 8 Tân-Tỵ, quan chủ tỉnh Tây-Ninh và quan chủ quận
 LÂM-VĂN-HUÊ giao thiệp cùng Ông Giáo-Sư THƯợNG-TRÍ-THANH hỏi mượn
 Ṭa-Thánh cho nhà binh Pháp vô ở và hạn kỳ 24 giờ phải dọn đồ đi
 nơi khác. Việc quan-hệ không thể chối từ nên Ṭa-Thánh và các
 dinh-thự dài theo con đường B́nh-Dương-Đạo đều có nhà binh Pháp
 vô chiếm đóng. C̣n Chức-sắc th́ tản cư ra ngoài ṿng kiếm chổ
 đ́nh trú đặng giử ǵn sản-nghiệp của Đạo. C̣n một phần th́ lui về
 xứ ẩn thân.
Thấy cuộc bắt bớ Đức Hộ-Pháp và chư vị Đại Thiên-Phong
 một cách mờ ám không có thái-độ ǵ rơ rệt cả, làm cho nhiều vị có
 nhiệt-tâm rất uất-ức. Cũng v́ sự bất b́nh ấy riêng phần Ông quyền
 Thượng Chánh Phối-sư THƯợNG-CHỬ-THANH, sau khi Đức Hộ-Pháp và chư
 vị Đại Thiên-Phong bị bắt đi rồi th́ Hội-Thánh chỉ c̣n ḿnh Ông
 là lớn. Nhưng Ông này rất sợ sệt và không có cử-chỉ tư-cách làm
 gương cho đàn em, mà trái lại Ông đành lui gót xuống Chợ-Lớn kiếm
 chổ ẩn thân, không ai đặng gặp ông cả. Chỉ có một ḿnh ông
 Giáo-sư THƯợNG-ĐỨC-THANH tới lui châu cấp cho ông mà thôi. Ông có
 dạy ông Giáo-sư TƯỚC nơi Ṭa-Thánh phải giải-tán đâu về đó và
 dạy : nếu ông Phủ TƯƠNG có về Ṭa Thánh th́ giao Toà-Thánh cho
 ông TƯƠNG. Không rơ ư_định của ông thế nào thật là khó hiểu. Măi
 đến mồng 7 tháng Giêng Nhâm-ngọ (1942), ông Giáo-sư
 THƯợNG-VINH-THANH mạo-hiễm rước ông về Kim-Biên bằng xe hơi
 riêng. Trải qua một thời khó khăn, toàn Đạo đang trông mong với
 sự hoạt-động cứu văn của Chức-sắc lớn, nhưng ông quyền Thương
 Chánh Phối-sư không có một ư-kiến ǵ hay để giúp cho toàn Đạo, mà
 trái lại ông lo bảo-thủ cho ông mà thôi.
 HO[1]T-ĐỘNG T[1]I THÁNH-THẤT KIM-BIÊN
Hạ tuần tháng 3 Nhâm-ngọ (1942), tại Thánh-Thất Kim-Biên,
 những Chức-sắc lớn c̣n lại đều tề-tựu nơi đây : Ông CAO-TIÊP-Đ[1]O,
 quyền Thượng Chánh Phối-sư THƯƠNG-CHỬ-THANH, Giáo-hữu
 THÁI-ĐẾN-THANH và Lễ-Sanh THƯỢNG-TƯ-THANH, NGỌC-HOAI-THANH cùng
 các chức-sắc khác, vân vân... Từ đây Kim-Biên là chổ để thay thế
 cho Toà-Thánh ở Nam-Kỳ. Lúc bấy giờ, một đạo binh Nhựt đến chiếm
 đóng Thánh-Thất Kim-Biên, bởi vậy nên Ty Mật-thám Pháp không dám
 chánh thức tới lui ḍm ngó nữa. Nên trải qua 6 tháng trường, nơi
 đây nền Đạo rất được thạnh hành tấn hóa.
Qua đầu tháng 7 Nhân-ngọ, nhà binh Nhựt trả Thánh-thất
 lại cho Đạo, th́ kế Chách-phủ Pháp hỏi mượn làm dưởng-đường. Ông
 CAO-TIÊP-Đ[1]O th́ hứa cho mượn phân nữa, c̣n Chánh-Phủ Pháp th́
 muốn lấy trọn, hai đàng c̣n đang thương-thuyết chưa quyết-định.
 Ông Thượng-Chánh Phối-Sư thấy t́nh thế khó khăn nên liền xuất
 dương qua Xiêm (Bangkok). Đến cuối tháng 7, nhà chức-trách Pháp
 đến mời ông TIẾP-Đ[1]O ra sở Mật thám để thương-thuyết, ông biết
 điểm không lành nên ḷn ra ngơ sau. Mấy vị mật thám lục soát
 không có liền bắt ông Giáo-hữu THƯỢNG-TUY-THANH và Lễ-sanh
 NGỌC-HOAI-THANH tống giam một ngày tới chiều mới thả. Thấy cảnh
 trạng này, Chức-sắc và đạo-hữu càng lao-nhao lô-nhô, người th́
 cuốn gói thượng tŕnh, kẻ quảy rương bôn tẩu. B́nh nhựt ai cũng
 vỗ ngực hy-sinh, đến lúc nguy cơ mới rơ tâm-lư của người (vụ xảy
 ra nơi Kim-Biên, Giáo-hữu THÁI-ĐẾN-THANH có nhựt-kư riêng).
Tối đêm ấy, Ông TIẾP-Đ[1]O lại trở về, có Đức THANH-SƠN
 giáng bút dạy mời Giáo-Sư THƯƠNG-BẢY-THANH đặng sắp đặt cho ông ở
 trong Thánh-Thất để ngoại-giao với Chánh-phủ Pháp; ông Bảy về ở
 chung với ông TIẾP-Đ[1]O vài ngày xem ṃi yên tịnh. Bởi v́ ai cũng biết
 ông Bảy lúc này là người của Chánh-Phủ Pháp.
Lúc bấy giờ, Ông Giáo-sư THƯỢNG-VINH-THANH đă xin hưu-trí
 và ông đă cho gia-quyến về Long-Xuyên, c̣n ông thấy t́nh cảnh của
 Đạo nơi Nam-kỳ và Hội-Thánh Ngoại-giáo gặp phải bước khó khăn mà
 người ra lo lắng th́ chẳng có ai, nên ông thường hội-đàm với cả
 Hội-Thánh đặng trù liệu phương hay để cứu Đạo.
Bước qua đầu tháng 8 Nhâm ngọ, một buổi chiều có đủ mặt
 quí ông : CAO-TIẾP-Đ[1]O, giáo-sư THƯƠNG-BẢY-THANH, Giáo-sư
 THƯỢNG-TUY-THANH đang đàm luận cơ-quan cứu Đạo, th́ có Đức
 THANH-SƠN giáng bút dạy giáo-hữu THÁI-ĐẾN-THANH và Lễ-sanh
 NGỌC-HOAI-THANH 9 giờ tối pḥ Tiểu-Ngọc-Cơ cho Ngài dạy việc. Lúc
 Đức THANH-SƠN giáng cơ, có đủ mặt Chức-sắc hầu đàn, Ngài dạy Ông
 Bảy các việc hành động phải tuân theo Thánh-Giáo th́ ngày sau nơi
 Bạch-Vân-Động Thầy tṛ mới gặp nhau, và lúc Đức Hộ-Pháp về th́
 Thầy đứng làm trung gian biện bạch những sự phiền-phức, th́ chừng
 ấy lại càng thương nhau hơn, bằng chẳng vậy th́ dầu Thầy có từ-bi
 cũng không phương cứu rổi.
Qua đêm sau, ông CAO-TIẾP-Đ[1]O và Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH
 pḥ-loan có Đức Quyền GIÁO-TÔNG giáng, Ngài giáng rất vui vẻ và
 cho hay màn Đời thay đổi, cơ Đạo chuyển xây, vân vân... Sau rốt
 Ngài dạy Lễ-sanh NGỌC-HOÀI-THANH phải về Nam-kỳ hai tuần lễ trở
 lên sẽ có việc cần dùng, và sẽ có tin mừng cho Đạo. Đó là điều
 bí-ẩn mà Chức-sắc chưa ai rơ ra sao. Khi Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH
 về Nam-kỳ ít ngày th́ ông Giáo-Sư âm-mưu với Chánh-Phủ Pháp thế
 nào không rơ mà họ nhứt định lấy luôn Thánh-Thất và muốn bắt ông
 CAO-TIẾP-Đ[1]O. Đến 15 tháng 8 Nhâm-ngọ th́ Thánh-Thất Kim-Biên bị
 khủng bố không c̣n ai dám tới lui cả.
Ngày 18 tháng 8 Nhâm-ngọ(1942) Ông TIẾP-Đ[1]O liệu thế
 không êm, nên nữa đêm ra Sở Hiên-binh Nhựt quá giang xe Nhà Binh
 (xe lửa) xuất dương qua Xiêm-La Quốc. Trước khi lên xe, ông có
 căn-dặn Hội-Thánh cứ an tâm và ráng đợi Lễ-sanh NGỌC-HOÀI-THANH ở
 Nam-kỳ lên sẽ có Thánh-Giáo dạy và có điềm lành.
Ngày 20 tháng 8 Nhâm-ngọ (09/09/1942), Chánh-phủ Pháp lấy
 Thánh-Thất Kim-Biên, dẹp Thiên-Bàn, thỉnh hết bài vị, đập phá
 Quả Càn-Khôn, Chức-sắc và đạo-hữu đỗ lệ dầm dề trước mặt Giáo-sư
 THƯỢNG-BẢY-THANH.
Ngày 25 tháng 8 Nhâm-Ngọ, Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH ở
 Nam-kỳ lên đem một tin mừng của cơ cứu Đạo và Đời : Sở Hiến-binh
 Nhựt đang phái người đi kiếm Chức-sắc lớn của Đạo Toà-Thánh
 Tây-Ninh đặng mời lên Saigon thương thuyết về việc chánh-trị
 trong nước và có tin của Đức KỲ-NGO[1]I-HÂU CƯỞNG-ĐỂ ĐIN-H[1] ở
 Đông-kinh gởi sang. Đúng 10 giờ tối, cầu các Đấng đăng chỉ bước
 đường hành sự. Đức Quyền GIÁO-TÔNG giáng (Giáo hữu THÁI-ĐẾN-THANH
 và Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH pḥ-loan). Ngày dạy rất nhiều công
 việc và chỉ dẩn các điều hành tŕnh, cùng định quyết cả
 trách-nhiệm lớn lao cho ông Giáo-sư THƯỢNG-VINH-THANH lănh vai
 tuồng Đạo Đời tương đắc và cho Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH theo ṭng
 sự.
 II.- THỜI KỲ HIP TÁC VỚI NHỰT
 HỘI HIP LẦN ĐẦU TIÊN
Ông Giáo-sư THƯƠNG-VINH-THANH và Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH lănh một sứ mạng rất trọng đại, lại là vai tuồng ngoại giao, nếu
 không phải là ngoại-giao tài t́nh cũng chưa chắc là đắc-lực, ông
 THƯƠNG-VINH-THANH lănh vai tuồng này rất trúng với sở trường của
 Ông và cũng đủ sự tín-nhiệm của toàn Đạo.
Sau khi hội đàm ba đêm với sở Hiến-binh Nhựt tại pḥng
 Thương-Măi (Chambre de Commerce) rất bí mật, Ông THƯỢNG-VINH-
 THANH tỏ bày hết tôn-chỉ Đạo như thế nào? mà rồi phải chịu sự
 chuyên chế khổ-khắc của nhà cầm quyền Pháp ra sao? Cả Chức-sắc
 lớn bị lưu đày, chùa chiền bị đóng cửa vân vân... Làm cho tinh-
 thần Đạo rất phẩn-uất, nên ngày nay mới có cuộc hội họp này.
 Sau rốt, hai bên có trao đổi nhiều chương-tŕnh hành-động và đă
 thỏa thuận nhiều nguyên-tắc. Nhà cầm quyền Nhựt lúc bấy giờ mới
 biết lực lượng Cao-Đài là một tôn-giáo có tánh cách chánh-trị rất
 cao thượng mà trong Đông-dương chỉ có một. Nên Hiến-binh Nhựt hứa
 bảo-đảm và d́u dắt cho toàn Đạo được đoạt đầy đủ nguyện vọng. Sau
 khi giao hứa xong, ông THƯỢNG-VINH-THANH hẹn khi trở về Kim-Biên
 thu xếp xong mọi việc sẽ trở lại lập văn-pḥng tại Saigon đặng tiếp
 tục làm việc.
 TRIU T
P T[1]I LONG-XUYÊN VÀ LÊN SAIGON

Khi giàn xếp công việc tại Kim-Biên vừa xong, th́ Ông
 THƯỢNG-VINH-THANH trở lại Long-xuyên đặng triệu-tập nhơn tài và
 thảo chương-tŕnh làm việc. Lúc bấy giờ tại văn-pḥng Long-xuyên,
 Chức-sắc và đạo-hữu vô ra tấp nập, bàn bàn luận luận, h́nh như sẽ
 gặp con đường để giải thoát cho Đạo, ai cũng đầy vẽ hân hoan tràn
 trề hy-vọng.
Tối lại có cầu Đức LƯ-Đ[1]I-TIÊN và Đức Quyền GIÁO-TÔNG
 giảng dạy những hành tŕnh và cho hay nhiều tin rất lạc quan,
 Ngài căn dặn ngày 11 tháng 10 Nhâm-ngọ (18/11/1942) phải khởi
 hành lên Saigon. Nên rạng ngày 11 th́ văn-pḥng Long-xuyên đă
 giải-tán, kẻ lên Saigon, người đi lục tỉnh, th́ lối 9 giờ có mật
 thám đến khám xét, nhưng chỉ c̣n một Lễ-sanh THƯỢNG-TƯ-THANH để
 trả lời nên không có xảy ra việc chi.
Trước khi khởi hành lên Saigon, Ông THƯỢNG-VINH-THANH đă
 sắp đặt cho cả Chức-sắc mỗi người có phận sự để tuyên-truyền bí
 mật những tin tức này hầu lo hoạt-động cho cùng khắp toàn quốc,
 c̣n riêng về phần ông th́ thân hành lên Saigon với hai vị tùy
 tùng là Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH và THƯỢNG-DANH-THANH.
Bước đầu tiên lên Saigon phải đùm đậu tạm tại nhà số 4
 đường Mac-Mahon là phố của LƯƠNG-VĂNG-TƯƠNG, một người thông-ngôn
 cho Sở Hiến-Binh, lại cũng là một người đứng trung gian tiến-dẩn
 cho đạo Cao-Đài và Hiến-binh Nhựt. Buổi ban đầu, toàn Đạo đối với
 ông TƯƠNG là một ân nhân.
Lúc phôi thai gầy dựng tại căn cứ này, chỉ có ba thầy
 tṛ, Giáo sư THƯỢNG-VINH-THANH th́ chủ-sự ngoại giao hoạt-động,
 Lễ-sanh NGỌC-HOAI-THANH th́ tiếp khách, giữ căn cứ, Lễ-sanh
 THƯỢNG-DANH-THANH th́ vừa làm Bí-thơ, vừa chạy bận.
 Hiến binh Nhựt vừa gặp người cộng sự như ông THƯỢNG VINH THANH
 từ cử chỉ, tư cách, hạnh kiểm, việc làm luôn tỏ vẻ một người rất
 lịch duyệt hoàn toàn, th́ họ rất hài ḷng và đầy đủ sự tín
 nhiệm.
Ngày 15 tháng 10 Nhâm Ngọ (1942), ba vị giáo sư THƯƠNG
 VINH THANH, Giáo hữu THÁI ĐẾN THANH và Lễ sanh NGỌC HOÀI THANH
 thân hành đến Hội Thánh Ngoại Giáo (Báo Ân Đường) trên Nam Vang
 v́ có gởi thơ cho hay trước, để hội hiệp cả chức sắc. Mục đíchđể
 tuyên truyền chủ nghỉa đặng hiệu triệu tinh thần toàn đạo nơi
 Tần Quốc cho đặng nhứt thống với Nam Kỳ cho dẽ huy động. Toàn cả
 Chức sắc và đạo hữu đều hoan nghinh cổ vơ, trừ ra Giáo sư THÁI
 KHÍ THANH, Sĩ Tải HUỲNH VĂN LỢI và NGUYỄN NGƯỢT HẢI không có đức
 tin và không chịu hưởng ứng. Lo việc Kim Biên xong, liền trở về
 Nam Kỳ.
 CẢ CHỨC SẮC HỌP LẦN THỨ NHỨT T[1]I SAIGON
 Trung tuần tháng 11 Nhâm Ngọ (1942), Lễ sanh THƯỢNG DANH THANH
 Được lịnh đi mời các Chức sắc đại diện cho các tỉnh Nam Kỳ và
 luôn cả đại diện cũa Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Cao Miên nữa. Ngày 1
 tháng 12 Nhâm Ngọ th́ có đúng 12 vị Chức sắc lớn có quyền sở hữu
 thay mặt cho toàn Đạo Đông Dương (những vị này có tên trong bổn
 vi bằng). Bên Chánh phủ Nhựt th́ hai vị sĩ quan thay mặt là
 KIMURA và MOCHIZUKI có LƯƠNG VĂN TƯƠNG và HUYNH KHAI thông ngôn;
 ông giáo sư THƯỢNG VINH THANH có đọc diễn văn khai mạc và đưa ra
 các nguyện vọng của Đạo. Rồi hai bên thảo luận trên bốn tiếng
 đồng hồ, bàn bạc nhiều khoản rất quan hệ đến tiền đồ dân tộc.
 Đại khái, Quân đội Nhựt đến Đông Dương không phải để xâm lược,
 mà có ư định giải thoát cho khỏi sự đô hộ của người da trắng.
 Bên Đông Kinh (Tokyo), chánh phủ Nhựt đă ủng hộ Đức KỲ NGO[1]I HẦU
 CƯỜNG ĐỂ Điện hạ lập thành cơ quan "VIT NAM PHỤC QUỐC ĐỒNG MINH
 HỘI", chính Ngài làm Ủy viên Trưởng, cơ quan này đă bành trướng
 từ lâu, Quân đội Nhựt đến đây ngoài sự mở rộng pḥng tuyến chiến
 tranh chống Anh, Mỹ, bên trong lại phải bí mật giao thiệp với
 các Chánh Đảng để thống nhứt lực lượng Quốc Gia rồi mới dể đoạt
 mục đích. Bởi vậy, đối với các chánh Đảng th́ Quân đội Nhựt biết
 Đạo Cao Đài là một tôn giáo có tinh thần Quốc Gia và đại đa số
 quần chúng tín nhiệm. Nên hôm nay mới có sự hợp tác này để bắt
 tay nhau lo các việc hành động bí mật trong nước.
Rồi đó, hai bên hứa giúp đỡ lẫn nhau. Quân đội Nhựt th́
 sẽ bảo đảm cho Chức sắc đối với sự bắt bớ của nhà cầm quyền
 Pháp. C̣n bên Đạo từ đây mỗi vị tín đồ là một nhà ái quốc đắc
 lực giúp đỡ cho Quân đội Nhựt. Ngoài ra c̣n hiệu triệu thanh
 niên trong Đạo t́nh nguyện để giúp vào Quân đội Nhựt và cho nhập
 vào Hải, Lục, Không quân, Vân vân ......
Phiên nhóm này hai bên đều thoả thuận nhiều nguyên tắc
 quan hệ và rất hài ḷng, h́nh như mỗi bên đều tầm đặng một con
 đường mới đầy hứa hẹn tương lai.
Sau khi giải tán, cả Chức Sắc c̣n họp nhóm riêng để bàn
 tính công việc bên Đạo. Trong cuộc nhóm này toàn thể Chức sắc
 đồng tín nhiệm Ông Giáo Sư THƯỢNG VINH THANH làm Đại biểu thay
 mặt cho toàn Đạo nơi Đông Dương trong lúc Đức Hộ Pháp và chư vị
 Đại Thiên Phong vắng mặt, đẵng giao thiệp cùng nhà cầm quyền
 Nhựt và các Chánh Đảng trong nước, cùng tiếp xúc với các đại
 diện của Đức KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG ĐỂ Điện Hạ ở Đông Kinh.
Như vậy, trên đă hợp Thiên Thơ dưới đủ sự tín nhiệm của
 toàn Đạo.

*        *
*
LIÊN-MINH VỚI CÁC ĐẢNG-PHÁI CHÁNH-TR
Ông Giáo-sư THƯỢNG-VINH-THANH lại có thiên-tài về ngoại
 giao và dung ḥa tất cả nhóm ái-quốc. Lúc bấy giờ, trong nước
 cũng có rất nhiều đảng phái nổi lên, toàn là thân Nhựt và cũng đang
 vận-động cho cuộc độc lập của Việt-Nam trong đó có đảng "VIT-NAM
 QUỐC GIA ĐỘC L
P" là đáng kể và có thế-lực hơn hết. Bởi v́ Đảng

 này là Chi-Bộ của "VIT-NAM PHỤC-QUỐC ĐỒNG-MINH HỘI", lại có
 nhiều nhơn tài trí-thức như : Nguyễn-văn-Sâm, Dương-văn-Giáo,
 Trần-văn-Ân, Hồ-văn-Ngà v..v.. Từ khi nghe đạo Cao-Đài ra
 chánh-trị với sự giao thiệp của Ông THƯỢNG-VINH-THANH, th́ các
 Đảng-phái đều thành thật liên-minh với Đạo Cao-Đài, kể như một,
 nhứt là Đảng "QUỐC-GIA ĐỘC-L
P" rồi lần lượt các Đảng phái đều

 đặng sự giúp đở của Đạo Cao-Đài, hoặc giúp nhơn-viên, hoặc giúp
 tài-chánh, thành thử đâu đâu cũng thọ ơn của đạo Cao-Đài tất cả.
Qua đầu năm Quí-mùi (1943), nhờ ông Trần-văn-Ân giới
 thiệu mà ông THƯỢNG-VINH-THANH được cái may mắn gặp Ông
 Đoàn-Trưởng của "VIT-NAM PHỤC-QUỐC ĐỒNG-MINH-HỘI". Ông này tên
 T̉NG H[1] (MATUSITA) người nhựt bổn làm chủ hảng Đại-Nam Công-ty.
 Ông được lịch của Đức KỲ-NGO[1]I-HẦU CƯỜNG-ĐẾ Điện-hạ giao cho một
 sứ mạng để lo cho nước Việt-Nam, ông rất được nhiều thế lực của
 Bộ Tham-mưu nhựt ủng-hộ. Đồng thời, các Đảng phái chánh trị trong
 nước đều thuộc dưới quyền chỉ huy của ông. Đạo Cao-Đài cũng tùng
 mạng lịnh của ông như các Đảng phái khác. Nhưng lần lượt ông được
 gần gũi với ông THƯỢNG-VINH-THANH, được biết thêm tôn-chỉ và việc
 làm của Đạo Cao-Đài th́ càng tín-nhiệm, giúp đỡ, d́u dắt hơn nữa.
 ÂM-MƯU PHÁ HO[1]I CỦA TRỪU, TRỨ, GIẢI
Cơ-quan thành lập không bao lâu th́ toàn Đạo đều hưởng
 ứng đi theo một đường, chịu dưới quyền điều-khiển của ông Giáo
 sư Đại biểu (Từ đây, xin đổi danh từ THƯỢNG VINH THANH lại là
 Giáo sư Đại biểu), duy tại Ṭa Thánh lúc bây giờ, có ba vị lễ
 sanh NGỌC TRỪU THANH, THƯỢNG TRỨ THANH và THƯỢNG GIẢI THANH,
 không hiểu họ bàn tính với nhau thế nào mà họ ra nhiều châu tri
 và thư từ phản động với công việc làm của Giáo sư Đại biểu và cả
 Chức sắc Hội Thánh, họ ra đến tờ thứ bày gở cùng khắp Nam,
 Trung,Bắc, mục đích tuyên truyền dóc láo và ngăn cản không cho
 Đạo Hữu hưởng ứng và nói rằng : các ông làm việc tại Saigon là
 theo tả đạo, bàn môn, vân vân .....
 Cho đặng khỏi sự hiểu lầm của ba vị này, ông Giáo sư Đại Biểu
 lớp viết thơ, lớp cho người mời xuống giáp mặt đặng tỏ bày cho
 họ hiểu, lớp phái chức sắc lớn lên Ṭa Thánh cắt nghĩa cho họ
 nghe nhiều lần. Rốt cuộc, có lễ sanh NGỌC TRỪU THANH thay mặt
 cho hai vị kia đến tại căn cứ Saigon một lần để nghe đủ cả mọi
 việc và có xem cả bằng cớ bí mật từ Đông kinh gởi qua. Rồi cũng
 không hiểu họ nghĩ như thế nào mà không chịu kư tên hưởng ứng vi
 bằng của Hội Thánh, không chịu cải tà qui chánh, cứ làm thinh
 về, rồi tiếp tục hoạt động măi, làm cho cơ quan có trở ngại
 đôi phần. Cả Hội Thánh nóng ḷng, cứ để yên như vậy th́ họ cứ
 hoạt động măi, thành thử trong đạo đem chuyện không hay cho đời
 phê b́nh, mà rồi cơ quan khó bành trướng. Trên Kim Biên th́ Giáo
 Sư THÁI KHƯ THANH, hai Sĩ Tải HUỲNH VĂN LỢI và NGUYỄN NGƯỢT HẢI,
 c̣n ngoài Trung th́ Giáo hữu NGỌC THÀNH DANH và Lễ sanh HƯƠNG
 LỘC chống lại với cơ quan phục quốc, cũng khuấy rối lung tung.
 Ông Giáo sư đại biểu th́ từ bi ân xá cho họ để tự họ ăn năn, duy
 cả Hội Thánh th́ quyết định cho Sở Hiến binh hay đặng nhờ họ
 giải quyết. Bởi v́ nghe rơ lại th́ việc làm của TRỪU, TRỨ, GIẢI
 có tay Chánh Phủ Pháp ở trong, nên họ mới có thân thế mà ḱnh
 chống măi. Nếu Hội Thánh lúc ấy không có một thế lực mạnh hơn
 th́ khó mà dẹp yên cho được.
Ngày 3 Tết Quư Mùi (1943) Hiến Binh Nhựt thân hành đến
 Ṭa Thánh bắt ba vị phản quốc và phản đạo là TRỪU, TRỨ, GIẢI đem
 về tại Hiến Binh Đội (Chambre de commerce), trong đêm đó Sở Hiến
 Binh làm việc cho tới sáng. Căn cứ số 4 Mac Mahon ở ngang đó,
 ḍm thấy rơ ràng sự tra khảo của TRỪU, TRỨ, GIẢI thấy rất đau
 ḷng, Ông Giáo Sư Đại Biểu thấy vậy cứ cầu nguyện các Đấng ban
 ơn cho ba vị ấy bớt sự khổ h́nh, đó là động ḷng từ bi của ông,
 chớ suy cho kỹ ra th́ cũng đáng tội. Bởi v́ ai thấy tra tấn th́
 cũng động ḷng thương, rồi nhớ đến việc làm và những lời nói
 nhục mạ, thách đố của ba vị ấy th́ ai cũng tức giận. Tội t́nh
 nầy rất đáng, không c̣n ân hận ǵ cả, bởi Hội Thánh đă biết
 trước, điều đ́nh một cách ổn thỏa không chịu nghe nên ngày nay
 mới ra nông nổi. Ông Giáo Sư Đại Biểu thấy tra tấn quá ông có
 qua xin bớt đánh và hảy giam đó thôi .
Từ ngày tên đầu đảng phản động bị tống giam rồi th́ cơ
 quan ngày ngày càng thêm đắc lực. Người có công nhứt trong cuộc
 dẹp loạn này là đạo hữu Nguyễn Văn Thành
 CĂN CỨ TẤP N
P TH[1]NH HÀNH

Cơ quan bành trướng trong một năm qua, dân tâm toàn quốc
 rất sôi nổi bồng bột danh Cao Đài hiệp tác cùng Nhựt Bổn đă
 lan tràn cùng khắp, đạo hữu các nơi, luôn đến Đảng phái và người
 Đời đâu đâu cũng có phái người đại diện về viếng căn cứ đặng
 xem hành động, v́ vậy, nên một căn phố lầu trên dưới đều chật
 nức người ta. Bổn vi bằng ngày 1 tháng 11 Nhâm Ngọ (1942) Chức
 sắc đạo hữu hưởng ứng càng ngày càng đa số, lớp nghe Thánh Giáo
 của Đức LƯ Đ[1]I TIÊN và Đức Quyền GIÁO TÔNG, lớp nghe bổn chương
 tŕnh và chính cương của Đức KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG ĐỂ Điện Hạ, có
 nhiều người rơi nước mắt và rất hăng hái phấn đấu làm việc.
Bởi thế nên Saigon-Chợlớn lúc này đă có ba cái căn cứ như
 vậy mà làm việc khôn xiết, lớp phải mướn khách sạn ở là khác.
 Căn cứ số 4 lúc bấy giờ Hội Thánh đă được làm chủ trọn vẹn. Ông
 LƯƠNG VĂN TƯƠNG đă nhượng lại cho Đạo làm việc rộng răi, c̣n
 người th́ đă dọn đi nơi khác
Càng đông đảo, càng rầm rộ, công việc làm càng nhiều, bởi
 vậy căn cứ phải tăng thêm số người làm việc. Ông Lễ sanh NGỌC
 HOAI THANH bởi tiếp khách luôn cả đêm ngày với sự bệnh hoạn sẳn
 của Ông nên không chịu nổi phải đau và đem vào Dưỡng đường Chợ
 Rẩy để mổ bụng và cắt bao tử, cắt ruột cho Ông, rồi cho Ông nghỉ
 sáu tháng mới làm việc lại được, Ông Lễ sanh Thượng Tư Thanh làm
 việc tại căn cứ Thánh Thất Chợ-Lớn phải đổi ra thay thế cho Ông
 HOAI để tiếp khách.
 GIAO THIP CÙNG ĐỨC KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG ĐỂ ĐIN H[1]
Mùa hạ năm Quư Mùi (1943), nhờ sự ngoại giao của Ông
 Giáo Sư rất rộng nên biết nhiều chánh khách của nước Nhật. Nhờ
 vậy nên đả gởi cho Đức KỲ NGO[1]I HẦU được những phúc sự, vi bằng
 và kinh sách bản đồ tổ chức Chánh Tri Đạo, v.v.....
Qua đầu mùa thu Quư Mùi (1943), th́ được tin của Ngài trả
 lời, với bức thơ ai nghe qua cũng cảm động và ḷng ái quốc càng
 sôi nổi lên. Luôn với thơ Ngài có gởi cả h́nh ảnh và nhiều bản
 Khuyên cáo Quốc Dân Ca để truyền bá thong nước.
Trong thơ ấy, Ngài ban cho Ông Giáo Sư Đại biểu chức Phó
 Đoàn Trưởng " VIT NAM PHỤC QUỐC ĐỒNG MINH HỘI ", tức là người
 thứ nh́ kế Ông Đoàn Trưởng T̉NG H[1]. Rất vinh diệu thay, nhưng
 cũng rất nặng nề thay, tại sao các đảng phái thành lập trước,
 nhơn tài nhiều, tại sao Ngài không giao trách nhiệm ấy cho những
 kẻ tài đức hơn, lại phải để giành đến ngày nay giao cho Ông Giáo
 sư Đại Biểu TRẦN QUANG VINH là người mới giao thiệp với Ngài lần
 đầu tiên. Đó mới rỏ là chơn mạng, là thiên thơ, chi chi cũng
 tiền định. Bấy nhiêu đó th́ cũng đủ biết mặc dầu rất có nhiều
 Đảng phái ủng hộ Ngài, nhưng chỉ có Đạo Cao Đài là được Ngài tín
 nhiệm hơn hết và đáng giao nhiều trọng trách lớn lao.
Từ đây, cứ đôi ba tháng th́ có thư từ qua lại cùng Ngài,
 bên Đông Kinh Ngài được hiểu t́nh h́nh trong nước, c̣n nơi đất
 nước Việt Nam, được mọi sự hành động hợp với Thánh ư của Ngài
 TOÀN QUỐC HUY ĐỘNG
Trận chiến tranh Đại Đông Á, Quân Đội Nhựt càng thắng
 lợi, th́ cơ quan "VIT NAM PHỤC QUỐC ĐỒNG MINH HỘI" càng bành
 trướng, hầu hết quốc dân đồng thanh hưởng ứng với sự tuyên
 truyền của Đạo Cao Đài, bởi v́ lúc bấy giờ mỗi một tín đồ Cao
 Đài là một Đảng viên của "VIT NAM PHỤC QUỐC ĐỒNG MINH HỘI". Họ
 đồng một ḷng hy sinh cả tài sản tánh mạng để lo cho nước được
 độc lập. Nên tiền bạc muốn bao nhiêu cũng có, làm ǵ cũng được.
 C̣n những lính t́nh nguyện đă sẳn sàng 10 ngàn người đang chờ
 lịnh, c̣n một phần th́ đă được vào Hải, Lục, Không quân để huấn
 luyện.
Về mặt thực hành th́ giúp cho Quân Đội Nhựt rất đắc lực,
 từ cơ quan chánh trị, quân sự, kinh tế, giao thông mỗi mỗi toàn
 Đạo đều giúp Quân Đội Nhựt rất dắc lực, cho đến tận chơn trời
 góc bể, đâu đâu cũng có Cao Đài hưởng ứng. Bởi vậy nên ngày đăo
 chánh 9 Mars 1945, Quân đội Nhựt thắng lợi một cánh dễ dàng là
 nhờ một phần lớn của cơ quan.
Thấy tinh thần quốc dân lúc này mà đáng mừng cho tiền đồ
 Tổ quốc, một khi đă cử đồ đại sự th́ dễ như trở tay. Bởi vậy sự
 độc lập của nước Việt Nam đă thấy trăm phần thắng lợi.

*      *
*
CHÁNH PHỦ PHÁP KHỦNG BỐ
Càng hoạt động lung chừng nào th́ nhà chức trách Pháp
 càng truy nă gắt gao chừng ấy. Đối với sự bảo đảm của Quân đội
 Nhựt th́ không tin cậy đặng, bởi v́ một khi đă xảy ra việc bắt
 bớ người Đạo, cậy đến Quân đội Nhựt can thiệp, th́ hằng khi Nhựt
 phải nhượng bộ Pháp, v́ Pháp viện lẽ rằng : họ bắt không phải về
 tội thân Nhật, mà về việc làm rối trị an trong nước, hoặc vu
 khống cho rằng : có can án thường phạm, vân vân ....
Bổi vậy, những người thân Nhựt mà họ biết rơ th́ không
 thể ở lại xứ đặng, phải bỏ nhà cửa đi làm việc chổ khác, hoậc
 lánh mặt ẩn thân. Biết trước vậy mặc dầu, nhưng cũng không tránh
 khỏi được một phần Chức Sắc và Đạo Hữu bị Pháp bắt về tội thân
 Nhựt, tra tấn đủ các cực h́nh, rồi đày đi Bà rá, Côn Nôn, Lao
 Bảo, Ly Hy, Sơn La, kẻ chết mất trong ngục, người bị tử h́nh !!
C̣n các căn cứ tại Saigon Chợ Lớn luôn luôn bị hăm dọa
 bắt cóc, ám sát vân vân.... Nên Sở Mật Thám hết sức ŕnh ṃ ngày
 đêm để xem hành động. Đă vậy rồi Sở Hiến Binh lại c̣n cho hay
 rằng : "Pháp có gởi tờ xin Hiến Binh giao Ông TRẦN-QUANG-VINH
 lai cho Pháp", v́ ông là người có tội với chánh-phủ với nhiều
 bằng cớ, vân vân... Nhưng Nhựt cũng nghĩ một người lảnh tụ trong
 một Đảng chánh-trị lớn, lại làm việc đắc-lực, không lẻ lại đi
 giao cho đối phương, nên họ cũng viện nhiều lư lẽ để che chở.
 Qua lúc đó rồi lại có tin khác cho hay với nhiều bằng cớ khác
 nữa, rồi cũng xin giao Ông TRẦN-QUANG-VINH lại cho họ. Bởi v́
 một khi nhà cầm quyền Pháp đă bắt đặng một vị Chức-sắc hoặc đạo
 hữu, với sự tra tấn của họ rồi cũng phăi kư tên tờ cung khai,
 dầu là những chuyện mà họ không hề tưởng tượng đến. Rồi những
 bằng cớ ấy lại đổ trút cho ông Giáo-sư Đại-biểu, nên đối với nhà
 cầm quyền Pháp lúc này, cái tên TRẦN-QUANG-VINH họ rất đáng sợ,
 lại là thù nhứt của họ nữa.
Mặc dầu họ đ̣i hỏi, nhưng ông Giáo-sư Đại-biểu không chút
 nao núng, lại c̣n hăng làm việc hơn nữa. C̣n chức sắc và đạo-hữu
 lục tỉnh th́ người này bị bắt, người khác thay thế làm việc luôn
 luôn. Càng thấy đồng-chí ḿnh bị cực h́nh tra khảo th́ ḷng
 phẫn-uất càng tăng lên cực độ. Nên cái máy chánh trị đạo lúc ấy
 họat-động một cách phi thường, thấy ḷng dũng-căm hy_sinh của
 toàn Đạo rất đáng ca tụng.
 NHNG NỔI KHỔ TÂM ĐỐI VỚI NHỰT
Ai có gần gũi với Nhựt mới biết họ rất có nhiều đức nhẫn
 nại, bởi sự nhẫn nại ấy mà rồi khi bị Pháp tấn công họ về vụ Ông
 TRẦN-QUANG-VINH, th́ họ trở lại tấn công ḿnh, họ rầy rà, họ dằn
 núng rằng: ḿnh làm việc không kín đáo, không tuân họ để cho
 Pháp biết chuyện này chuyện kia, vân vân...Rồi họ hăm họ không
 bảo-đảm nửa.
Một khi họ đă quen biết với ḿnh rồi, th́ họ không muốn
 ḿnh quen biết với kẻ khác. Ông Giáo-sư Đại biểu th́ giao thiệp
 rất rộng, từ Bộ Tham-mưu tôi cao đến các cơ-quan quân bị, các
 chánh khách trong nước đều có cuộc giao thiệp vận động tất cả.
 Bởi đó nên Sở Hiến-binh rất ganh-tị, có nhiều lần họ mời qua
 rầy rà rất khó chịu.
Các đảng-phái có nhiều phần tử tốt mà cũng có nhiều phần
 tử xấu, họ thấy Cao-Đài làm đắc lực họ không ưa, có thân thế
 nhiều họ không mến. Có những người muốn lợi dụng tiền bạc, nhưng
 tiền bạc Cao-Đài xài rất nhằm lối và không hề xa-xí. Bởi cớ mà
 họ đăm thọc, kẻ vạch, viện cớ này phao kế khác cho Cao-Đài,
 người Nhựt th́ tánh hay đa nghi, hễ nghe nói th́ họ tin. Có
 lần họ đ̣i lại căn cứ chỗ ở của ḿnh không nuốn cho ḿnh làm
 việc với Sở Hiến-binh nữa, lại c̣n đ̣i giấy tờ bảo-đảm lại là khác.
Thấy t́nh thế ấy th́ biết rằng họ không muốn bảo-đảm nửa,
 hễ họ buôn ra th́ Chách-phủ Pháp rất mừng. Phải biết ngoài sự
 bảo-đảm của Sở Hiến-binh ra, th́ các cuộc bảo-đảm khác không có
 giá trị, mà Pháp lúc này chỉ có kiêng oai của Hiến-binh mà thôi.
Vẫn biết Sở Hiến-binh đối với Cao-Đài không được nhă nhặn
 là chỉ có cái cá tánh của vị quan ấy. Ông giáo_sư Đại biểu liền
 vận-động trên Bộ Tham-mưu, cách ít ngày sau th́ vị quan ấy bị
 đổi đi nơi khác, và lập tức Sở Hiến-binh thay đổi thái độ đối
 với Cao_Đài ngay.
Thấy thái-độ của Nhựt đối với các nhóm người Việt-Nam
 thân Nhựt, hết thảy phần đông đều chán nản và không nuốn làm
 việc nửa. Bởi họ thấy Nhựt đă hẹn nhiều với Việt-Nam, nhưng rồi
 sự độc-lập đâu không thấy, cứ thấy Nhựt nhương bộ Pháp măi, các
 phần tử ái quốc thân Nhựt bị bắt, Nhựt không can thiệp được, lại
 thấy nay kư kết điều ước này, may điều kiện khác, làm cho phần
 đông muốn ly gián Nhựt, sợ e mang cái ách của Pháp đă nặng rồi
 nay c̣n phải tṛng thêm cái ách của Nhựt nửa th́ càng khổ biết
 bao.
Duy trái lại Cao-Đài th́ khác, h́nh như cái tương-lai của
 nước Việt-Nam đi đến đâu ? vận mạng toàn quốc chừng nào biên
 tướng, th́ Đạo Cao-Đài đă biết trước như đă nắm bản đồ trong
 tay. Bởi vậy đối với Nhựt, đă bị họ lợi dụng rồi, c̣n ḿnh cũng
 phăi biết khôn mà tùy thời mà lợi dụng họ lại. Ông Giáo-sư
 Đại-biểu rất đầy đủ đức tin mà đứng mũi chịu sào, quyết đem
 thuyền Đạo đến tận bờ bến. Nên mặc dầu gặp biết bao nhiêu trở
 lực gian lao, nhưng Ông và Chức-sắc, đạo-hữu lớn nhỏ cứ mài miệt
 tŕ chí đi tới măi.
Nhờ vậy mà các chánh giới Nhựt càng ngày càng hiểu thêm
 Cao-Đài nhiều và càng tín nhiệm kính nể hơn.

*
*        *
 ĐẠO CAO-ĐÀI
T HÀNH CHỦ-NGHĨA " HỊP-TÁC "

Bởi thời thế bắt buộc nên toàn thể đạo CAO-DÀI ngày nay
 phải ra làm chánh trị, nên cần phải thật hành chủ nghỉa "Hiệp
 tác". Tôi nghiệp cho những chức sắc đạo hữu của ḿnh thuở nay
 chỉ biết lo tu hành theo mặt đạo, nào có biết làm chánh trị là
 ǵ Hiệp tác là cái chi ? Thế mà cũng vâng mạng lệnh của Hội
 Thánh, hớt tóc, cạo tóc, cạo râu, cải trang sửa dạng để đặng
 hiệp tác đi làm quốc sự ?
Với các vị thanh niên hữu học th́ làm việc c̣n khá khá,
 tội nghiệp cho các bậc lảo thành ít học, một khi đả dâng lên một
 phúc tŕnh th́ rất đơn sơ thiếu thốn. Nhưng rồi nhờ sự d́u dắt
 dạy bảo của Ông Giáo-Sư Đại Biểu từ việc nhỏ cho đến việc lớn,
 mỗi tờ phúc tŕnh đem lên đều được đặt để sửa đổi lại theo qui
 tắc, những mánh lới bí mật nhà nghề được lần lần truyền dạy châu
 đáo nhờ vậy mà không bao lâu toàn đạo đả hấp thụ đặng rất nhiều
 sự tiến bộ từ vật chất đến tinh thần
Trải qua một thời gian ngắn ngủi th́ cơ quan hiệp tác do
 Đạo Cao-Đài chủ trương rất được hoàn bị. Ở tận ven trời góc bễ,
 hoặc nơi rừng xanh chơn núi, đâu đâu hễ có người Pháp th́ có Đạo
 Cao-Đài. Đây xin nhắc lại một ít chuyện lặt vặt :
Giữa lúc chiến tranh Nhật và Anh, Mỹ một khi quân địch
 nhảy dù xuống giữa rừng, hoặc tàu lặn lén vô ra tại ven biển nào
 hoặc phi cơ bị thương nhào rớt tại cánh đồng nào th́ có đạo hữu
 hay liền, mà hễ đạo hữu hay th́ binh đội Nhật hay. Các căn cứ
 quân sự Pháp nơi đâu đóng bao nhiêu lính, khí giới có những thứ
 nào, những hầm hố chôn cất dầu xăng, thuốc đạn v.v... th́ đạo
 hữu cũng có thể biết đặng. Từ châu thành lớn đến tỉnh lỵ nhỏ đều
 có tổ chức như vậy, không sót nơi nào. Các nhơn viên, công chức
 làm việc cho Pháp từ Phủ Toàn Quyền, Thống Đốc, đến các yếu điểm
 quân sự th́ cũng có người đạo t́m ṭi làm quen kiếm tin tức, nên
 một tờ Thông tư bí mật quân sự, một cái trát kín có tính cách
 phản động th́ đạo hữu cũng có phương biết đặng. Riêng nơi địa
 phương SÀI G̉N-CHỢ LỚN th́ đạo chia ra nhiều khu vực có tổ chức
 bản đồ rành rẽ, mỗi khu vực có bao nhiêu người luân phiên canh
 gác, nhứt là nơi các sứ quán của ngoại quốc, mỗi ngày có mấy
 người vô ra có mấy xe hơi lui tới, số xe mấy, người nước nào ?
 Trong khu vực ấy ngày đó có xảy ra việc chi, th́ mỗi buổi chiều
 có tờ phúc về cho ban Trung Ương (4 Mac Mahon) hay biết. Những
 người thức thời vụ ấy có phê b́nh rằng : người Pháp bị đạo Cao
 Đài phong tỏa bằng tinh thần. Nên kỳ Nhựt đảo chánh Pháp, được
 thắng lợi một phần lớn là nhờ đạo hữu giúp tài liệu.

*       *
*
THÂN THẾ CÀNG THÊM RỘNG
Nhờ sự làm việc của Đạo Cao Đài đă huy động trong toàn
 quốc, với sự làm hết sức cố gắng, hy sinh tất cả tài sản, tánh
 mạng mà hiệp tác với Nhựt một cách rất thành thật, nên các chánh
 giới Nhựt lúc ấy đều được biết danh Cao Đài và ưa chuộng Cao Đài
 nhứt. Thừa dịp ấy, ông Giáo sư Đại biểu lại càng trổ tài ngoại
 giao rất rộng, mỗi lần có chánh khách bên Đông Kinh mới đến th́
 ông có dịp tiếp kiến. Lúc nào có Tổng Lănh sự hoặc Đại Tướng
 Quân Đội về Nhựt th́ đă có ông đến dự tiệc tiễn hành để tỏ bày
 nguyện vọng của dân tộc Việt Nam và báo cáo tất cả t́nh trạng
 khổ khắc của quốc dân trong nước đang chịu dưới xiềng xích của
 quân Pháp. Rốt cuộc mỗi lần gần gũi được người trong chánh giới
 Nhựt là mỗi lần ông có dịp vận động vấn đề độc lập cho nước Việt
 Nam rất cần thiết.
Nhờ vậy mà tiếng đạo Cao Đài và tên TRẦN QUANG VINH lúc
 này rất được các giới trong nước chú ư và ca tụng.

*      *
*
 BẢO THỦ CÁC PHẦN TỬ ÁI QUỐC
Các đảng phái chánh trị trong nước lúc này lớp không có
 thế lực, lớp tổ chức không hoàn bị, nên nhà cầm quyền Pháp tấn
 công quá chịu không nổi. Kẻ th́ sang Bangkok, người sang
 Singapour, ai c̣n ở lại trong nước cũng phải lẩn trốn trong cơ
 quan quân sự Nhật.
Chỉ c̣n một ḿnh Đạo Cao Đài công khai đường đột tiến
 hành măi. Bởi vậy các đảng phái biết Cao Đài là một tổ chức hoàn
 bị, thế lực nhiều nên họ ráp lại yêu cầu viện trợ chổ nầy, tiếp
 tế chổ khác. Như ở Đông Kinh th́ tiếp tế cho trung ương Tổng Bộ
 của Đức KỲ NGO[1]I HẦU, bên Bangkok th́ nuôi dưỡng các ông DƯƠNG
 VĂN GIÁO, CAO ĐỨC TRỌNG, Đ
NG TRUNG CHỬ v.v... bên Singapour th́

 bảo thủ các ông TRẦN TRỌNG KIM, DƯƠNG BÁ TR[1]C, TRẦN VĂN ÂN
 v.v... c̣n nơi Nam Kỳ th́ lo bảo thủ NGÔ Đ̀NH DIM, NGUYỄN XUÂN
 CHỬ bị khủng bố từ ngoài Bắc, Trung chạy vào đây. Ngoài ra các
 đảng phái nho nhỏ, đảng nào cũng có nhờ đến Cao Đài tất cả. Luôn
 đến các tổ chức của các dạ hội để lấy tiền giúp ích cho Quốc Gia
 đều phái người đến dự và lạc trợ. Bởi vậy, lúc ấy dư luận cho
 rằng : đạo Cao Đài là một cái vú sửa để nuôi dưỡng các đảng phái
 chánh trị trong nước.
 SỰ TÍN NHIM CỦA CHÁNH PHỦ NHỰT
Càng siết cánh cộng tác với Nhựt, càng tận tâm giúp đở
 công việc làm cho họ rất nhiều, nhưng nhứt định không lấy tiền
 lương hoặc tiền thưởng chi hết, chỉ đem danh từ đạo nghĩa trong
 công chuyện làm ; lúc đó các cơ quan quân sự Nhựt đều có người
 Cao Đài rất nhiều, hoặc chánh thức nhập ngủ, hoặc giúp công
 binh. Từ công việc làm đến cử chỉ hành vi đều có thái độ đạo đức
 và trung tín, thành thử rất phân biệt với người ngoại đạo, nhờ
 đó mà Nhựt càng để ư và tín nhiệm cả thảy người Đạo Cao Đài.
 BOM NỔ SÀI G̉N LẦN THỨ NHỨT, CAO ĐÀI GIÚP NHỰT
Các ngành hoạt động, các cơ sở trong địa phương Sài G̣n,
 Chợ Lớn đang rần rộ thịnh hành, dân sự rất tấp nập, tranh đấu
 với cơ hoạt động hằng ngày, rồi th́nh ĺnh một đêm kinh khủng
 diển ra lần thứ nhứt tại thủ đô Sài G̣n, là nạn oanh tạc của
 Anh, Mỹ chiến tranh với Nhựt. Bom nổ lần đầu tiên là dấu hiệu
 cho quần chúng hay rằng : chiến tranh đă đến giai đoạn quyết
 liệt và cần phải tản cư lập tức.
Thế rồi dân sự ai nấy lo chỉnh bị việc tản cư, kẻ quảy
 gánh, người bưng xách, bồng con dắt vợ đi đầy đường xá, các bến
 xe, bến tàu rần rộ chen lấn, giá sanh hoạt vụt tăng lên bất ngờ,
 có nhiều công sở, kỷ nghệ, thương măi đóng cửa, các xưởng lớn để
 giúp nguyên liệu chiến tranh phải chịu ảnh hưởng, các nhơn công
 thầy thợ đều lo việc tản cư, không c̣n ai chịu ở lại làm việc
 cả. Bởi vậy vấn đề mộ Nhân công của các xưởng lúc ấy hoàn toàn
 thất bại.
Đạo Cao Đài từ lâu đă được nghe tiếng, liền do Bộ Tham
 mưu xin mời ông Giáo sư Đại biểu đặng thương thuyết và cậy ông
 giúp vấn đề nhơn công trong các công xưởng. Không thể từ chối
 đặng lại chụp được cái cơ hội tốt, ông Giáo Sư Đại Biểu liền hứa
 lảnh thầu khoán tất cả. Rồi lập tức ông ra lệnh triệu tập các
 thanh niên Cao Đài t́nh nguyện về Sài G̣n làm công chuyện (tin
 ấy rất bí mật).
Dư luận lúc bấy giờ lấy làm ngạc nhiên cho Đạo Cao Đài,
 giửa t́nh thế chiến tranh thiên hạ đang kiếm chổ tản cư từ Sài
 G̣n tấp nập về Lục Tỉnh, mà rồi trái lại Cao Đài từ Lục Tỉnh trở
 về Sài G̣n, hai con đường đi vẩn ngược gịng. Cái chổ mà thiên
 hạ rất kinh khủng, rất lo ngại, mà Cao Đài th́ rất đường đột
 hăng hái.
Rồi đó, bom càng nổ liên tiếp, dân sự càng tản cư triệt
 để, th́ đạo Cao Đài rần rộ trở lên với những tấm ḷng đầy quả
 cảm hy sinh, h́nh như mỗi người đều tự biết họ đi đây không phải
 v́ nạn cơm áo, mà trái lại v́ một mục đích cao cả thiêng liêng,
 nên đổi với cái chết họ vẫn khinh thường.
 TỔ CHỨC HẢNG ĐÓNG TÀU " NITINAN "
Khi các thanh niên Cao Đài đă lần lượt về Sài G̣n càng
 ngày càng đa số, đủ lực lượng làm hậu thuẩn, ông Giáo Sư Đại
 Biểu mới kư kết với quân đội Nhựt nhiều tờ giao kèo, ban đầu
 lảnh các trại cưa, rồi sau đến xưởng đóng tàu, ban đầu lảnh đóng
 5 chiếc, rồi 10 chiếc tới 20 chiếc. Công việc làm tổ chức rất có
 quy tắc hẳn ḥi, lúc ấy có ai đi ngang qua cầu chử Y, vô cầu
 Rạch Ông mới thấy một lực lượng khổng lồ của xưởng đóng tàu cho
 Nhựt. Nhà cất dăy dọc dăy ngang trong một khu vực rất lớn. Mỗi
 một tỉnh đều có một dảy nhà có số riêng để cho nhơn công tỉnh ấy
 ở. Khi hảng tàu vừa tổ chức xong th́ ở Lục Tỉnh Chánh phủ Pháp
 càng khũng bố Đạo thêm ráo riết, thành thử cả chức sắc hành
 chính mỗi tỉnh phải sắp đặt cho có người thay mặt hết, nhửng
 tỉnh nào th́ ở gian nhà tỉnh ấy rất phân biệt. Mỗi tỉnh ở tại
 hảng tàu đều có đặt ban liên lạc lên xuống với mỗi tỉnh ở địa
 phận, nên mặc dầu Chức sắc hành chánh đă gom về hảng tàu nhưng
 công việc huy động từ thành thị chí thôn quê đều có người lo
 lắng cả. Bởi vậy Chánh phủ Pháp càng khủng bố th́ Đạo Cao Đài
 càng bí mật làm việc với một con đường vạch sẳn.
Công việc làm của hảng rất đặt biệt, mỗi một tỉnh lảnh
 làm một chiếc tàu, để danh hiệu của tỉnh ḿnh, Khâm Châu th́
 lảnh chủ tàu, c̣n các Đầu tộc và Bàn Trị sự th́ tùy theo tài sức
 và chia phận sự trong đó. Trên các vị chủ tàu (Khâm Châu Đạo)
 th́ có Ban Giám Đốc (quyền Hội Thánh) chăm nom. Trên quyền Giám
 Đốc, có Ban Chỉ huy tối cao (giáo sư đại biểu và bốn bộ). Bởi
 vậy công việc làm được tuần tự đi theo phẩm trật. Một mặt tuy ra
 làm chánh trị với đời, nhưng luôn luôn vẫn giử quyền hành Hội
 Thánh và nâng danh Đạo CHÍ TÔN được tồn tại măi. Một mặt tùy cơ
 đời làm y theo các kỷ luật trong binh bị rất đắc lực và trọn tín
 nhiệm.
Nhân công trong hảng tàu lấy số thống kê th́ trên 3000
 người, những người này vừa là đạo hữu rất trung thành của Hội
 Thánh, lại vừa là thanh niên t́nh nguyện, sẳn sàng để phụng
 sự quốc gia. C̣n việc làm cũng vừa nuôi sống với nạn áo cơm, mà
 cũng vừa giúp tài chánh cho Hội Thánh hằng tháng để lo việc cao
 cả.
Thật quư hóa thay ! Cao thượng thay ! và đáng sùng bái
 thay ! khối đạo đức tinh thần của toàn thể.
 ĐƯỢC LNH TỔ CHỨC NỘI ỨNG NGHĨA BINH VÀ C
N V QUÂN

Luôn luôn lúc nào ông giáo sư đại biểu cũng được trực
 tiếp thơ từ cùng Đức KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG ĐỂ Điện Hạ. Nên vừa được
 lệnh Ngài dạy hảy tổ chức Nội Ứng Nghĩa Binh và Cận Vệ Quân, th́
 nội dung của hảng tàu đả hoàn bị, lại với một số đông thanh niên
 t́nh nguyện đang sẳn sàng chờ lệnh kia th́ muốn làm ǵ lại không
 được. Ông Giáo Sư Đại Biểu liền ra huấn lệnh với tư cách tổ chức
 binh bị, giao cho Ban Giám Đốc (Hội Thánh) hảng tàu thi hành
 ngay. Sau khi Ban Giám Đốc nhóm họp liền chia ra những người làm
 đầu điều khiển như sau nầy :
1.- Ông Giáo hữu THÁI ĐẾN THANH, th́ giám đốc việc đóng
tàu
2.- Ông Giáo sư THƯỢNG TƯỚC THANH, th́ tổng chỉ huy nội
ứng nghĩa binh
3.- Ông Giáo hữu THƯỢNG TUY THANH, th́ phó chỉ huy nội
ứng nghĩa binh và chỉ huy cận vệ quân
Dưới tay mỗi ông có nhiều chức sắc và đạo hữu có ít nhiều
 kinh nghiệm và trung thành để giúp sức. Công việc làm của ba ông
 không ngoài những huấn lệnh của ông giáo sư đại biểu.
NỘI-ỨNG NGHĨA-BINH, tuyển chọn từ 18 đến 40 tuổi chia ra
 12 người có một bếp làm đầu, ba cái 12 là 36 có một Cai làm đầu,
 ba cái 36 là 108 có một người Đội làm đầu, năm cái 108 là 540 có
 một Quản làm đầu kêu là một Toán (1), mà lúc đó tổ chức được 6
 toán như vậy (3.240 chiến sĩ). Sáu Toán này dưới quyền điều
 khiển của ông Tổng Chỉ huy.
C
N V QUÂN : một đạo binh đặt biệt của Đức KỲ NGO[1]I HẦU

 cũng trong nội ứng nghĩa binh tuyển ra 108 vị, có sắc phục riêng
 khác hơn nội ứng nghĩa binh, có một vị quan làm đầu, cũng dưới
 quyền điều khiển của Tổng Chỉ Huy, đạo binh Cận Vệ Quân này được
 huấn luyện rất đầu đủ, chu đáo, được để làm kiểu mẩu cho các đạo
 binh khác. Lại là một đạo binh để hầu cận Đức KỲ NGOẠI HẦU CƯỜNG
 ĐỂ. Cứ hiểu nghĩa C N V QUÂN th́ biết.

Đó là sự tổ chức tại hăng tàu, ngoài ra các tỉnh đều có
 sự ngấm ngầm tổ chức rất bí mật cũng từ hàng ngũ để làm hậu
 tuyển cho Đạo binh hăng tàu. Nếu nói cho đúng th́ lúc ấy Quân
 Đội Cao Đài có tới trên 20.000 người t́nh nguyện.
(1) Mỗi toán có đặt danh từ riêng, lấy tên của các bậc anh hùng
tiền bối như : TOÁN TRẦN HƯNG Đ[1]O VƯƠNG, TOÁN LÊ TẢ QUÂN, TOÁN
TRƯNG N VƯƠNG, v.v...
 
 THỜI KỲ HUẤN LUYN
Trên 3.000 thanh niên Cao Đài tại hảng tàu, ban ngày ở
 trong hàng ngủ thầy thợ, cằm cụi trong các công xưởng, rần rộ lo
 làm để giúp tài liệu chiến tranh cho Nhựt và cũng cho trọn với
 danh từ NHỰT NAM hợp tác. C̣n ban đêm th́ sung vào trường vơ bị
 (tạm) để chịu dưới sự huấn luyện của các vơ quan (lúc ấy đă có
 tổ chức Thượng Hạ Sĩ quan Cao đài).
Huấn luyện viên phần đông là cựu chiến sĩ của Pháp và của
 Nhựt có ít nhiều kinh nghiệm, rồi lấy hai thuyết dung ḥa lại
 đặt ra những danh từ xưng hô bằng tiếng Việt Nam và những chiến
 lược ngoài mặt trận như : Pḥng điệp, Trinh thám, Phục kích, Hăm
 thành, Xáp lá cà, v.v... đều được huấn luyện rất đầy đủ chu đáo,
 hai em Nguyễn Văn Thành và Nguyễn Thành Phương là người đoạt đầu
 công trong sự huấn luyện này.
Đó là về mặt quân sự, c̣n về mặt tinh thần đạo đức th́
 ông Giáo Sư Đại Biểu có sắp ban phái viên gồm có :
Lễ sanh THƯỢNG TƯ THANH
Lễ sanh NGỌC HOÀI THANH
Lễ sanh THƯỢNG DANH THANH
Chánh trị sự NGUYỄN VĂN NGƯU
Chánh trị sự NGUYỄN NGỌC ANH
Thông sự NGUYỄN VĂN THÀNH
Thông sự NGUYỄN TUẤN PHÚ
Ban này mỗi ngày đều có luân phiên một người ở tại hăng
 tàu 24 giờ, để đại diện cho Giáo sư Đại Biểu đi thăm viếng dinh
 trại của 20 tỉnh để đem những tin tức cần thiết hằng ngày, và
 năng thuyết minh về đạo đức, thời sự Quốc Gia, đặng rèn luyện
 cho tinh thần của thanh niên lên đến chổ bồng bột, hăng hái, đủ
 sự can đảm hy sinh trong lúc phụng sự Quốc Gia.
Nhờ vậy, nên chỉ trong ṿng 6 tháng, bao nhiêu dân thợ
 của hảng tàu Nitinan bổng nhiên biến thành một đạo binh hùng hậu
 hăng hái chiến đấu.
Trong một khu vực tự do, rồi bỗng đêm cứ nghe tiếng khua
 động của binh sĩ rất ầm ĩ bên trong, làm cho các Thám tử Pháp
 rất để ư, c̣n dư luận th́ xôn xao và họ đề quyết rằng : CAO ĐÀI
 sắp cử đồ đại sự nay mai. Bởi vậy nên chánh phủ Pháp càng khủng
 bố thêm gắt gao, nhưng v́ thế lực nhà binh Nhật, nên họ cũng
 không dám đá động đến.
Mùng 1 tết năm Ất Dậu (1945) là ngày duyệt binh của Đạo
 Cao Đài. Ngày đó đă có huấn lịnh cho hay trước nên công cuộc
 trong hảnh tàu đă chỉnh bị sẳn sàng, đúng 9 giờ, ông Giáo sư Đại
 biểu và đoàn tùy tùng đi với tư lịnh quân đội Nhựt, quan sát
 cùng khắp trong hảng, đến mỗi gian nhà quân sĩ đứng dàn hầu hai
 bên đông đúc theo hàng ngũ của mỗi toán. Quân sĩ đông như thế,
 mà chỉ đứng trong nhà thôi ; sợ phô trương ra sân, thám tử Pháp
 ḍm ngó th́ càng có sự khó khăn. Nên lúc ấy h́nh như tinh thần
 của chiến sĩ rất uất v́ chổ đó. Nếu thoảng như được tự do nơi
 một cái sân rộng lớn thử xem lực lượng ra sao ?
Tuy vậy, mặc dầu quân đội ta chưa dám ra đương đầu với
 đối phương, song sự ngấm ngầm bí mật mà tổ chức được như thế này
 cũng không phải là chuyện dễ.
Sau khi đi duyệt qua đủ các toán quân trở về Tổng Hành
 Dinh, ông Giáo sư đại biểu có diển thuyết giữa nhà tiệc có đủ
 mặt Thượng Hạ sĩ quan và cả chức sắc hành chánh. Buổi diển
 thuyết ấy, tinh thần của toàn thể được tiến lên thêm một giai
 đoạn khá cao. C̣n riêng về mặt quan sát của quan Tư Lệnh Nhật
 th́ họ rất khen ngợi và kính phục vô cùng, họ nói tinh thần của
 người Nam không thua người Nhựt. Lại giữa thời buổi này đối với
 các đảng phái chánh trị trong nước th́ họ chỉ biết có Đạo CAO
 ĐÀI là một tổ chức rất hoàn bị hơn hết.
Bom đạn rơi càng nhiều, nạn oanh tạc của Anh Mỹ càng dữ
 dội, cho đến đổi thành phố đông đúc như thế ấy mà thời buổi đó
 rất thưa người lai vảng, có khi liên tiếp cả tuần lể mọi người
 đều lo đi tránh bom đạn, tiếng phi cơ pha lẩn vời tiếng trái phá
 và đại bác liên thinh hằng ngày đủ làm cho quần chúng kinh khủng
 mà rời bỏ thủ đô Sài G̣n, để t́m chổ tịch mịch ẩn thân ; xe cộ,
 tàu bè, ghe xuồng đều chở phần đông đi xuống lục tỉnh chớ có ít
 kẻ trở lên.
Thế mà Đạo Cao Đài th́ trái hẳn, cứ đi ngược ḍng, số
 người trong hảng tàu càng đông, người dưới tỉnh lên càng nhiều,
 lúc ấy có nhiều người họ phê b́nh rằng nếu bom đạn rơi măi ở Sài
 G̣n, th́ Đạo CAO ĐÀI đến nơi đây càng đông, rồi biết đâu xứ sở
 này của họ. Lời nói tuy pha lửng, nhưng rất có ư nghĩa.
Đối với nạn oanh tạc mà chổ đáng sợ nhất là hăng tàu, nhà
 th́ bằng cây lá, người ta th́ đông đúc, c̣n hầm núp th́ không
 có, lại ở giửa cảnh đồng trống cây không, đối với mấy chục chiếc
 tàu và mấy ngàn dân thợ th́ rất dể làm chổ nhắm của địch quân,
 chỉ cho một trái bom lửa rơi ngay, th́ đủ đưa mấy ngàn người lên
 giàn hỏa. Nhưng nh́n mấy ngàn người ấy họ có một khối đức tin
 rất khổng lồ, đủ sức vẹt qua cả bom đạn. Khối đức tin ấy là chổ
 họ tin có Trời che chở cho họ.
 THỜI KỲ ĐẢO CHÁNH (9 Mars 1945) VÀ KẾ ĐÓ
Trận chiến tranh Đại Đông Á càng quyết liệt th́ bên kia
 trời Âu : Đức, Ư đă đầu hàng Đồng Minh, đó là triệu chứng bất
 thường cho Nhựt ở Đông Á. Nhửng lực lượng của Nhựt cũng chưa
 phải khinh thường, mà rồi Đồng Minh cũng không nở để cho Nhựt
 hoành hành măi ở Viễn Đông, nên họ quyết đem toàn lực để hạ
 Nhựt. Bởi cớ ấy mà Nhựt phải thất thủ lần hồi các bán đảo ở Thái
 B́nh Dương.
Giải đất Đông Phương, một yếu điểm quan trọng nhứt của
 chiến cuộc, chính phủ Pháp măi c̣n nắm chủ quyền kinh tế và quân
 sự. Một khi Anh Mỹ đổ bộ lên bờ cơi Đông Dương th́ Nhựt tài ǵ
 tránh khỏi họa nội công ngoại kích.
Bởi cớ ấy nên quân đội mới giải giới quân đội Pháp, chớ
 chưa phải là thời kỳ Nhựt giúp sự độc lập cho Việt Nam.
Nhưng quốc dân Việt Nam đă khổ nhiều quá rồi, đối với chế
 độ thực dân Pháp biết bao sự khắc khe tàn bạo, ḷng dân đă phẩn
 uất lên đến cực độ rồi. Nên đối với vấn đề thay cũ đổi mới họ
 rất đang tha thiết mong mơi, tuy vậy họ cũng biết chưa được độc
 lập.
Do đó Quân Đội CAO ĐÀI đă thỏa thuận cùng Quân Đội Nhựt
 và hứa giúp Nhựt trong lúc đảo chánh. Nên trong chương tŕnh
 hành động của Quân Đội CAO ĐÀI đă sắp đặt trước vài tháng, Ban
 Trinh thám th́ hoạt động gắt thêm ; Nội Ứng Nghĩa Binh và Cận Vệ
 Quân th́ tập luyện ráo riết. Ban tuyên truyền đă xuống trước mỗi
 tỉnh, đài vô tuyến điện phát âm ở Sài G̣n th́ đă sắp đặt sẳn
 người thay thế. Nơi hăng tàu th́ lo mua sắm những khí giới " tối
 tân " là tầm vông vạt nhọn và giây luột đủ phân phát cho mỗi
 chiến sĩ.
Trước ba ngày đảo chánh, sau khi tính toán xong với ông
 Giáo sư Đại biểu, th́ có xe cam nhông nhà binh Nhựt đến chở từ
 tốp lai rai phân phát đều đi các tỉnh lẩn trú trong quân đội
 Nhựt đặng chờ lịnh. Nhưng rất bí mật không biết chở đi đâu và
 chừng nào làm ǵ ? Các tỉnh xa th́ đi trước, c̣n Sài G̣n, Chợ
 Lớn th́ chưa huy động, măi cho đến chiều ngày 9 Mars 1945, th́
 vùng Sài G̣n, Chợ Lớn bị phong tơa một cách bí mật mà không ai
 biết. Lúc ấy, ông giáo sư đại biểu và ông quan năm trên bộ Tham
 mưu Nhựt ngồi xe đi thị sát sắp đặt các nơi đâu đó đă chỉnh bị
 đặng chờ lệnh.
Từ 8 giờ tới 9 giờ tối, xe nhà binh Nhựt huy động trong
 địa phương rất gắt, cả cơ quan quân sự và chánh trị Pháp đều bị
 bao vây một cách êm ái. Rồi đồng thời cũng trong giờ đó, Đặc sứ
 Nhựt MATSUMOTO và Thủy sư Đô đốc DECOUX đang hội đàm tại Phủ
 Toàn Quyền, nhưng các điều kiện của Nhựt đưa ra h́nh như Pháp
 không vừa ḷng, rồi hai bên giải tán. MATSUMOTO về biệt thự,
 DECOUX xin đ́nh ít chục phút suy nghĩ và trả lời, một lát sau
 DECOUX phái người qua cho hay Pháp không chịu chấp thuận các
 điều kiện ấy.
Th́ lập tức kế đó, tiếng súng nổ rền trời, Phủ Toàn Quyền
 bị bao vây và Thủy sư Đô đốc DECOUX bị bắt một lượt với các cơ
 quan quân sự chánh trị, các yếu nhơn người Pháp đều được chở đi
 cất các chổ rất kín đáo, một hai chổ c̣n kháng cự, nên phải bị
 thiệt mạng một số ít người Pháp.
Quân Đội CAO ĐÀI lúc ấy có đặc tài hảm thành và bắt trói
 với tuyên truyền kêu gọi quân nghịch đầu hàng. Nhiều người rất
 can đảm tiến vô trận thế một ḿnh lẹ làng với khúc tầm vong và
 sợi dây luộc, những thành công rất đáng khen mà chẳng có bị
 thương tích ǵ cả. Đối với bất cứ người Pháp nào đều dùng nhân
 đạo, không đánh đập và cũng không hề sung công món đồ ǵ tất cả,
 phận sự cứ bắt trói chở đi mà thôi. Bởi vậy cái tốt ấy ngày nay
 nhiều người Pháp c̣n nhắc và họ trả ơn bằng sự ân xá cho người
 đạo bị họ bắt đó.
Đêm ấy, nơi địa phương Sài G̣n-Chợ Lớn nghe tiếng súng từ
 9 giờ tới 12 giờ khuya, nghĩa là cuộc đảo chánh chỉ có ba tiếng
 đồng hồ là yên.
Một đêm lịch sử của nước Việt Nam gở ách nô lệ của người
 Pháp, trải qua gần một thế kỷ mới thấy đặng. Cả quốc dân h́nh
 như thở ra một hơi thở rất nhẹ với đầy vẽ lạc quan ở tương lai.
 Tuy vẩn biết c̣n một cái ách người Nhựt, nhưng đă đở được một
 gánh nặng rồi.
Sáng ngày ấy, 10 Mars 1945 các công sở, các dinh trại của
 Pháp ngày hôm qua, th́ hôm nay đều có lính CAO ĐÀI vận bộ đồ
 short trắng, đội calot trắng, tay cầm tầm vông đứng chỉnh tề
 canh gát các nơi. Đó là triệu chứng để cho quần chúng biết rằng
 đạo CAO ĐÀI trong ba năm hiệp tác với Nhựt hôm nay đă đem lại
 một kết quả mà toàn thể vừa đang mong mơi.
Rồi bắt đầu từ đó, Quân đội CAO ĐÀI công khai hoạt động
 dưới sự điều khiển của Bộ Tham mưu Nhựt từ Thủ Đô Sài G̣n đến
 các tỉnh lỵ, nơi nào cũng có Quân đội CAO ĐÀI đang cộng tác cùng
 quân đội Nhựt để lo khôi phục trật tự và an ninh cho xứ sở. Lúc
 bây giờ, Quân Đội CAO ĐÀI từ trong hảng tàu tủa ra chiếm đóng
 nhiều căn cứ mà Bộ Tham mưu Nhựt đă giao cho.
Ông Giáo sư Đại biểu ngày giờ này nh́n thấy vai tuồng ông
 đối với bộ Tham mưu Nhựt rất quan trọng luôn luôn, họ dùng ông
 làm vị cố vấn tối cao cho họ, nên không có giờ phút nào ông rảnh
 rang cả, với cái xe Ford và người tài xế đi suốt ngày đêm, khi ở
 bộ tham mưu, lúc ở phủ Toàn Quyền hoặc dinh Thống Đốc, ông đi
 đâu cũng có đội calot trắng đặc biệt riêng với dấu hiệu Giáo sư
 Đại biểu xem rất oai vệ, chẳng khác nào một bậc thủ lănh hoặc
 Đại tướng của các cường quốc.
C̣n căn cứ 152 Lefèvre, chỉ có một căn phố lầu chật hẹp
 mà luôn luôn tấp nập những hàng thượng lưu trí thức trong các
 giới chính trị, kẻ đến cố vấn thời cuộc, người lại chúc mừng
 thành công. Ngoài ra, c̣n biết bao các lớp quần chúng tề tựu
 đông đảo trước cửa căn cứ để hoan hô chánh phủ lâm thời, hoặc
 xin cộng tác, xin sở làm, v.v...
Nói thật ra mà nghe, Đạo CAO ĐÀI lúc bấy giờ thật là vinh
 diệu, tiếng tâm đă vang động một góc trời Nam. Trên thời chánh
 phủ Nhựt đă ban bố chánh thức cho CAO ĐÀI đặng phục quyền tự do
 tín ngưỡng và đặng hưởng các đặc ân trong phạm vi tôn giáo, từ
 Toà Thánh đến các Thánh Thất, các văn pḥng cùng cơ sở Phước
 Thiện đều đặng mở để cúng kiến thông thả, chức sắc th́ tự do
 truyền bá hành đạo. C̣n quần chúng hoan nghinh tín nhiệm, các
 nơi đều cho nhập môn rần rộ.
 CUỘC BIỂU T̀NH VƯỜN ÔNG THƯỢNG
Cho đặng biểu dương một tinh thần dân tộc có đầy đủ sự
 đoàn kết lực lượng để đi đến chổ hoàn thành độc lập, nên Đạo CAO
 ĐÀI hiệp với VIT NAM QUỐC GIA ĐỘC L
P ĐẢNG tổ chức cuộc biểu

 t́nh khổng lồ tại vườn Ông Thượng.
Tuy nói hiệp với VIT NAM QUỐC GIA ĐỘC L
P ĐẢNG, song sự

 thật th́ Đạo CAO ĐÀI đă bao thầu hết các việc tổ chức.
Ngày 18 Mars 1945, là ngày mà các lớp quần chúng, các
 đảng phái chánh trị, các tôn giáo, các công chức của các công
 sở, các kỹ nghệ cùng các hội buôn đều hẹn nhau đến vườn ông
 Thượng. Mỗi đoàn thể kéo nhau đi rất đông có thứ tự với nhiều
 tấm biểu ngữ hoan hô VIT NAM ĐỘC L
P, ĐĂ ĐẢO ĐẾ QUỐC PHÁP,

 v.v... Không hiểu họ kéo nhau đi hồi nào mà lối ba bốn giờ sáng
 đă thấy các nẻo đường đông chật nức, mục đích họ muốn đến sớm
 đặng kiếm chổ đứng trong sân banh vườn Ông Thượng, bởi v́ ai
 cũng biết, với cuộc biểu t́nh khổng lồ nầy mà cái vườn Ông
 Thượng như thế đó làm sao chứa cho đủ số người quá sức tưởng
 tượng. Nên các đoàn thể đưa nhau đặng lên sớm là v́ lẽ ấy.
Đạo CAO ĐÀI có phận sự sắp đặt và giữ trật tự, nên ngày
 ấy các nẽo đường và các cửa vô vườn Ông Thượng đều có lính CAO
 ĐÀI canh gác và sắp đặt chổ đứng cho các đoàn thể y theo bản đồ
 và chương tŕnh đă định trước.
Riêng phần quân đội CAO ĐÀI tập trung từ trong hăng tàu
 kéo ra, đi bề dài gần ba cây số với hàng ngũ chỉnh tề, vỏ phục
 trang nghiêm, gồm đủ các toán Nội Ứng Nghĩa Binh, Cận Vệ Quân,
 Thám Tử Đoàn, Hồng Thập Tự, v.v... Nơi trung tâm điểm, sân banh
 vườn Ông Thượng th́ để trọn vẹn cho Quân đội CAO ĐÀI phô diển,
 c̣n các đoàn thể khác th́ ứng bao chung quanh, mới có 7 giờ
 sáng, mà cửa sân banh không c̣n chen vô được nửa, thành thử các
 đoàn thể đi sau phải đứng ṿng ngoài làm cho chật nức cả vườn
 Ông Thượng.
Đúng 9 giờ, nơi khán đài đă có đủ mặt, các quan viên thay
 mặt chánh phủ Nhựt, các thượng lưu trí thức của các giới chánh
 trị, các thủ lảnh của các đảng phái, cùng tất cả các nhân vật
 trọng yếu đều có đủ mặt. Bên kia khán đài th́ bàn thờ Tổ Quốc
 với hai chử VIT NAM to tướng, ngó ngang qua, có các bậc lăo
 thành mặc quốc phục đứng hầu hai bên. Chính giữa sân, một cây
 trụ cao lớn có treo cờ Việt Nam (hai bên vàng giữa đỏ) bay phơ
 phất rất tự do oai vệ. Đứng trước bàn thờ Tổ Quốc và dưới ngọn
 cờ Việt Nam th́ toán Cận Vệ Quân mặc binh phục riêng đặc biệt,
 đầu đội calot vàng, quần áo trắng, giây nịch da, chơn vấn ghết
 đỏ, đi giày đen. Kế đó th́ toán quân Nội Ứng Nghĩa Binh và Hồng
 Thập Tự, toán quân nào cũng quần áo chỉnh tề, trên đầu có đội
 calot trắng tất cả, tay cầm cờ Việt Nam nhỏ, mỗi toán đều có
 bảng hiệu riêng tên của toán ḿnh với các biểu ngử xưng hô,
 v.v... Ḍm lại, đại đa số quần chúng th́ thấy tổ chức của CAO
 ĐÀI rất rành rẽ và đă có huấn luyện từ lâu rồi, nên cơ hội này
 thiên hạ càng biết CAO ĐÀI nhiều hơn và càng kính phục càng đặt
 cả tương lai vào CAO ĐÀI.
Máy truyền thanh kêu gọi quần chúng hảy yên lặng, ông
 Huỳnh Hoài Lạc giới thiệu ư nghĩa cuộc biểu t́nh, rồi tới ông Hồ
 Văn Ngà đảng trưởng QUỐC GIA ĐỘC L
P, ông Trần Quang Vinh Giáo

 sư Đại biểu Đạo CAO ĐÀI, ông Phan Hiếu Kinh thay mặt các nhóm ái
 quốc, ông Nguyễn Vĩnh Thạnh thay mặt chỉ huy quân đội CAO ĐÀI,
 ông Diện Ba thay mặt thanh niên Việt Nam và sinh viên người
 Nhựt. Mỗi người đều có đọc một bài diển văn chúc mừng cuộc biểu
 t́nh, nhắc lại mấy đoạn lịch sử chiến đấu đă qua, rồi đến công
 cuộc giải phóng này và kêu gọi hảy đoàn kết đặng tranh đấu cho
 đến chổ hoàn toàn độc lập của Việt Nam. Mỗi lần đọc, trước và
 sau khi mấy bài diển văn, quần chúng lớp vỗ tay, lớp hoan hô lên
 vang dậy cả một vùng, h́nh như ḷng ham muốn độc lập, mừng giải
 thoát Đế quốc thực dân, đă thành khối để gào thét lên cho tan
 những phẩn uất trong 80 năm trời.
Với các diễn giả trên diễn đàn, th́ ông Trần Quang Vinh
 Giáo sư Đại biểu được người ta chú ư hơn hết, bởi v́ khác hơn
 những người khác, ông vận đồ đạo phục giáo sứ màu xanh, cử chỉ
 ôn tồn, lư luận đầy nhân nghĩa bác ái đại đồng, xứng đáng một
 nhân vật đại biểu cho tôn giáo, lại là người có công lớn nhất
 trong cuộc đảo chính này.
Cuộc biểu t́nh đẩy đưa đến 12 giờ trưa mới giải tán. Lúc
 đi về, quân đội CAO ĐÀI c̣n đi biểu diển cùng khắp thành phố để
 cho quần chúng được rỏ sự huấn luyện đặc sắc của CAO ĐÀI. Từ đó,
 danh từ CAO ĐÀI càng thêm lan rộng.
 QUÂN ĐỘI NHỰT BAN KHEN NGƯỜI VIT NAM
Từ ngày người Nhựt đến Đông Dương, được các nhóm ái quốc
 ũng hộ và giúp sức cộng tác với Nhựt trong các cơ quan, nhứt là
 có tham gia vào cuộc đảo chính 9 Mars 1945, nên ngày 12 Avril
 1945, Bộ Tham Mưu Nhựt có mời 9 người trong đó có ông Giáo sư
 Đại biểu đứng số 1, đến tại tư lệnh bộ để dự cuộc lể ban khen.
 Tuy được lịnh mời bất ngờ, song ông Giáo sư Đại biểu đă có sáng
 kiến trước, nên ngày ấy ông có sắp đặt một trung đội đến đó để
 biểu diển và giúp cho cuộc lể ban khen thêm long trọng ; sau khi
 dự tiệc trà, Quan Tư Lệnh có đọc bài diển văn kể công lao và
 muốn tượng trưng cuộc ban thưởng này, nên gắn nơi ngực mỗi người
 một đóa hoa hường và ban cho một số tiền đựng sẳn trong bao thơ.
 Trong ấy Đạo CAO ĐÀI lấy làm vinh diệu hơn hết là được đứng đầu
 số và công nghiệp lớn nhứt. Ông Giáo sư Đại biểu cũng có thay
 mặt cho 8 vị kia, lại cũng là thay mặt cho cả phần tử ái quốc
 Việt Nam để cảm tạ lại quân đội Nhựt trong công cuộc giải phóng
 Đế Quốc Pháp.
 L
P T̉A NỘI CÁC VIT NAM

Sau khi triệt hạ xong chánh phủ Pháp ở Đông Dương, quân
 đội Nhựt liền lo triệu tập nhơn tài để lập lại Toà Nội Các Việt
 Nam, ngôi vị hoàng đế Bảo Đại th́ vẩn để nguyên, duy toà Nội Các
 th́ phải tuyển những nhơn tài được Nhựt tín nhiệm. Lúc ấy bên
 Bangkok và Singapour các nhà ái quốc chân chính ở hải ngoại được
 lần lượt đưa về nước như các cụ : TRẦN TRỌNG KIM, NGUYỄN VĂN
 SÂM, TRẦN VĂN ÂN, ấy là các hạng người có lịch sử cách mạng vẽ
 vang mà Đạo CAO ĐÀI đă bảo hộ nuôi dưỡng từ lâu.
Hôm nay, trong dịp tổ chức Toà Nội Các mới, Bộ Tham Mưu
 Nhựt có mời ông Giáo sư Đại biểu để cố vấn đặng tuyển chọn nhơn
 tài đưa vào. Riêng bên Đạo th́ ông hoàn toàn từ chối. Bởi v́
 trong mấy năm hiệp tác với Nhựt cho đến ngày đảo chánh là v́
 t́nh thế bắt buộc Đạo CAO ĐÀI phải ra làm chánh trị, mục đích là
 để khôi phục nền độc lập và tự do cho toàn quốc, đặng nền Đạo dể
 bề truyền bá trong phạm vi tự do tín ngưởng là đủ rồi, ngoài ra
 không có tham vọng về chánh quyền hoặc một ngôi vị nào tất cả.
Bởi vậy nên ông Giáo sư Đại biểu đứng bảo đảm và tuyển
 chọn nhân tài trong các đảng phái chánh trị cho tham gia vào Nội
 Các, mục đích để đở gánh nặng cho ông về phần Đời, c̣n ông th́
 phải lo nhiều việc cho nền đạo mau ra chơn tướng đặng d́u đời mà
 thôi. Nên những nhơn viên trong Toà Nội Các lúc ấy phần đông là
 người của ông tiến dẩn và bảo đảm với chánh phủ Nhựt, như quư
 ông : TRẦN TRỌNG KIM, NGUYỄN VĂN SÂM, TRẦN VĂN ÂN, TRNH Đ̀NH
 THẢO, HỒ VĂN NGÀ, NGUYỄN THẾ PHƯƠNG, v.v... toàn là những chánh
 khách của Toà Nội Các Việt Nam.  TỔ CHỨC " CAO ĐÀI THAM MƯU QUÂN SỰ VỤ "
Thấy quân đội CAO ĐÀI hoạt động càng ngày càng thêm thế
 lực, với những hành vi nhơn đạo lần lượt biểu lộ chơn tướng tất
 rỏ rệt, lại là một đảng phái có thế lực nhứt của Việt Nam, được
 phần đông quần chúng tín nhiệm và ủng hộ.
Nên nhà cầm quyền Nhựt chánh thức nh́n nhận quân đội CAO
 ĐÀI là quân đội của Việt Nam và cho phép tổ chức bộ tham mưu
 riêng. Được lịnh ấy, toàn thể chức sắc Hội Thánh và Thượng Hạ sĩ
 quan hội họp một phiên nhóm công khai để tổ chức và tuyển chọn
 nhơn viên trong Bộ Tham Mưu. Ông Giáo sư Đại biểu được toàn thể
 tín nhiệm kiêm luôn chức Tổng Tư lịnh của quân đội CAO ĐÀI, c̣n
 các bộ khác th́ có chức sắc và hàng Thượng Hạ sĩ quan hữu công
 và trung thành ra đảm nhiệm. Đồng thời, nhà cầm quyền Nhựt giao
 cho một chổ ở để làm căn cứ quân sự, chổ ấy là thành của ông
 quan sáu của Pháp hồi trước (No.6 Boulevard Norodom) trong một
 châu vi rộng lớn có nhiều dinh thự nhà cửa, v.v... Chổ biệt thự
 quan sáu hồi trước, bây giờ làm biệt thự cho giáo sư đại biểu
 kiêm tổng tư lệnh quân đội, c̣n văn pḥng th́ đổi làm văn pḥng
 của Bộ Tham Mưu, ngoài ra c̣n nhiều gian nhà khác th́ để làm chổ
 ở cho nhơn viên của bổn bộ và cho toán Cận Vệ Quân chiếm đóng
 nơi đây để canh gác dinh thự.
Thế th́ Bộ Tham Mưu của Quân Đội CAO ĐÀI đă thành lập,
 trước cửa thành quan sáu có tấm bản to tướng đề chử : " CAO ĐÀI
 THAM MƯU QUÂN SỰ VỤ ", các nẽo cửa vô thành đều có lính CAO ĐÀI
 canh gát rất nghiêm ngặt, trong văn pḥng nhà lầu rộng lớn, từng
 dưới cũng như từng trên, có đến hàng trăm người thơ kư giúp
 việc, bàn ghế sắp đặt có trật tự oai nghiêm toàn nhơn viên và
 Thượng Hạ sĩ quan đều mặc quân phục tới lui làm việc rất ồn ào
 náo nhiệt.
Ai có đi qua thành Ông Sáu lúc ấy mới biết Đạo CAO ĐÀI tổ
 chức quân đội rất hoàn bị, chỉ trong một thời gian ngắn ngũi mà
 bước hành tŕnh rất tiến bộ. Từ chổ trại cây lá đến chổ dinh thự
 lầu đài, nhà dọc dăy ngang, từ một tên dân thợ lên đến hạng sĩ
 quan, từ một vị Giáo sư trong tôn giáo lên đến vị Tổng Tư Lệnh
 của quân đội. Xét về thời cuộc th́ đến ngày giờ này Đạo CAO ĐÀI
 thành công một cách vẽ vang, hầu hết hy vọng quần chúng đều đặt
 hy vọng vào CAO ĐÀI sẽ có đủ lực lượng và điều kiện để củng cố
 nền độc lập cho nước Việt Nam.
 TỔ CHỨC CUỘC LỄ RƯỚC ĐỨC KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG ĐỂ ĐIN H[1]
Sau khi lật đổ chính quyền Đế quốc ở Đông Dương th́ ai
 cũng hiểu rằng đă đến thời kỳ của Đức Cường Để về nước. Nhưng
 với người Nhựt th́ họ diên tŕ quá, bởi thế nên ông Giáo sư Đại
 biểu đă bao phen hiệp với các chánh khách trong nước đến bộ tham
 mưu Nhựt đặng thương thuyết vấn đề đem Đức Cường Để về nước, nếu
 được sớm một ngày là thêm hay cho nước Việt Nam một ngày.
Bộ Tham mưu Nhựt đă thoả thuận, bởi họ thấy Bảo Đại th́
 không đủ sức cầm chánh quyền trong nước, ḷng dân h́nh như có
 chổ ngờ vực, c̣n Cường Để th́ toàn thể đang mong mỏi đợi chờ,
 nhưng nếu lật đổ Bảo Đại liền cũng không được nên cần có Cường
 Để về để cầm quyền nhiếp chánh chỉ huy tối cao cho việc làm của
 Bảo Đại th́ được thuận chiều cả đôi bên.
Sau cuộc thương thuyết không bao lâu th́ có tin điện từ
 bên Đông Kinh cho hay Đức CƯỜNG ĐỂ sắp về nước, nên ông Giáo Sư
 Đại Biểu gởi thông tư cùng khắp trong Đạo đặng sẵn sàng dự bị
 cuộc lễ tiếp rước cho long trọng.
Tương lai vớo lực lượng của Đạo CAO ĐÀI lúc nầy nếu lănh
 tổ chức một ḿnh trong cuộc lễ nầy th́ đủ sức làm, nhưng thiết
 nghĩ Đức CƯỜNG ĐỂ là người của toàn thể quốc dân Việt Nam, chớ
 không phải của riêng nguời Đạo CAI ĐÀI. Lại nữa, ở vào thời kỳ
 nào, Đạo CAO ĐÀI luôn luôn có thái độ dung ḥa tất cả các chánh
 kiến của các đảng phái trong nước, đặng khai thông một con đường
 rộng cho các hạng người trong xả hội.
Bởi vậy đối với cuộc lể nầy, Ông Giáo sư Đại Biểu triệu
 tập tất cả các chánh đảng và các lớp quần chúng có cả người Huê
 Kiều nữa, để hợp nhiều nhóm đặc biệt đặng tổ chức Ủy Ban lo cuộc
 tiếp rước. Trong Ủy Ban ấy toàn thể đồng tín nhiệm ông Giáo Sư
 Đại Biểu làm Chủ Tịch. Tuy nói có các chánh đảng vụ tất, nhưng
 thật sự từ chương tŕnh sắp đặt đến các cuộc bài bổ đều thuộc
 dưới sự làm của người CAO ĐÀI tất cả. Không bao lâu th́ thấy
 phía sau nhà thờ nhà nước đă thành lập khán đài và Khải Hoàn Môn
 rất huy hoàng oai vệ, có lính CAO ĐÀI canh gát hẳn ḥi. Hết thảy
 quần chúng đi ngang Khải Hoàn Môn đều xuống xe đi bộ hai bên cửa
 nhỏ mà thôi; c̣n cửa lớn th́ cấm nhặt.
Kế số người đi dự lể th́ ghe thuyền lúc ấy đậu chật nức
 từ cầu chữ Y, lớp đi tàu đi xe, các nhà hàng khách sạn đều chứa
 đầy khách lục tỉnh, các con đường trong thành phố lủ lượt tốp
 năm tốp bảy đi lên đường, nếu nh́n kỷ th́ nơi trước ngực mỗi
 người nam cũng như nữ đều có đeo các thứ biểu hiệu của người Đạo
 CAO ĐÀI rất có công nghiệp trong thời kỳ làm chánh trị, mà hôm
 nay là một cơ hội để cho họ đem chưng sơ với đời những công
 nghiệp ấy.
Người Đạo CAO-ĐÀI từ khi được tin-tức Đức CƯỜNG-ĐỂ về
 nước th́ họ đă sẳn sàng hoan-nghinh và mong-mỏi, h́nh như có cứu
 tinh đem hạnh-phúc đến cho đồng-bào và Tổ-Quốc của họ nên họ
 chẳng quảng đựơc xa, chịu nhiều sự khổ nhọc lên ở Saigon ngót
 một tháng trường chường chờ đợi. (Bởi v́ lúc ấy chưa biết tin
 chắc đặng ngày về).
Dồng thời giữa lúc ấy, Đảng Việt-Minh răi truyền-đơn
 công-kích đă đảo lăng xăng, hợ cho rằng cuộc tổ-chức ấy để
 ững-hộ CƯỜNG-DỂ về làm vua và lôi kéo quân chúng chạy theo
 chế-độ Quân-Chủ mục-nát tức là đi ngược với trào lưu tiến-hóa
 của xă-hội, vân vân...
Nhưng sự thật th́ trái hẳn, cuộc tiếp rước ấy, chỉ có
 tánh cách để nghinh tiếp một nhà ái-quốc chân-chính trăi qua
 trên 40 năm phiêu-lưu nơi hăi-ngoại, đễ tranh-đấu lật-đổ chế-độ
 Thực-dân Pháp, hầu khôi phục nên độc-lập cho nước Việt-Nam, c̣n
 việt làm vua, làm chúa, hoặc theo chánh thể nào th́ hảy c̣n
 quốc-hội, đảng ấy sớm vội công kích quá. Mặc dầu gặp nhiều trở
 lực nhưng Việc tổ-chức vẫn tiến hành, ḷng người cứ hăng hái.
Về dư luận báo-chí lúc đó cũng hết sức ủng-hộ Đức
 CƯỜNG-ĐẾ, lớp cổ-vỏ hoan nghinh, lớp đăng lịch tŕnh tiểu-sử.
 Các nhà hội-họn nhiên ảnh lo in các kiểu h́nh lớn nhỏ làm quảng
 cáo khắp nơi.
Xem thế đủ thấy ḷng dân đang hoan nghinh tính-nhiệm công
 tŕnh vĩ đại của Nhà Cách-mạng CƯỜNG-ĐỂ là thế nào.
Nhưng rồi ḷng người th́ vậy, mà thời thế lại biến thiên,
 đoạn đường lịch-sử lại gặp nhiều nổi quanh co, không biết đâu
 tiên đoán được t́nh h́nh quốc tế. Tin Nhựt bổn đầu hàng (18 Aout
 1945), làm cho chấn-động cả dư-luận, công cuộc tiếp rước này tất
 nhiên phải chịu ảnh hưởng. không hiểu giữa t́nh thế ấy rồi cuộc
 thương-thuyết về nước của Ngài ra thế nào ? Thân thế và ư định ra
 sao là rồi, không được tin tức chi của Ngài cả (theo tin của
 người Nhựt th́ như ngài về tới Đài-Loan (Formose) rồi phải ngưng
 cuộc hành-tŕnh).
Thế th́ cuộc lể rước Đức CƯỜNG-ĐỂ hoàn toàn thất bại,
 ḷng dân h́nh như ở chổ thất vọng, nhưng với người Đạo th́ họ
 vẫn xem thường và chi chi cũng có tiền định cả, nên họ tất an
 ḷng trở về lo tiếp tục hành động với mạng lịnh của Hội-Thánh.
NHỰT-BỔN ĐẦU HÀNG
Bên Âu-châu, Đức Ư đă đầu hàng Đồng-Minh, duy c̣n Nhựt
 ở Viển-Đông cứ chiến đấu măi không ngừng. Đối với sự đầu hàng
 Đức Ư, h́nh như không làm giăm được lực lượng của Nhựt chút nào.
 Nếu Nhựt c̣n chiến-đấu th́ nạn chiến-tranh thế giới vẫn c̣n,
 nên chi Đồng-Minh tính đem toàn lực và cả chiên-lược cao siêu
 để hạ Nhựt.
Biên giới Nga-Măng th́ Nga đă khai chiến với Nhựt (mà
 trong mấy năm hai nước vẫn bất khả xâm phạm). Đó là một điều
 đáng lo cho Nhựt. Rồi tới hai thành phố Hiroshima và Nagasaki bị
 mỗi nơi một quả bom nguyên tử, thành phố ra tro, chết cả mấy vạn
 con người. Đồng thời, đảo Okinawa gần nước Nhựt, hạm đội Mỹ đổ
 bộ.
Nước Nhựt tự thấy ḿnh bước đến chổ nguy-vong, nếu không
 tầm phương cứu văng th́ toàn quốc sẽ tiêu diệt, đó là chổ Nhựt
 chịu bó tay đầu hàng.
Tin Nhựt đầu hàng làm chấn động cả dư luận, âu cũng là
 một giai đoạn thảm khốc cho lịch-sử nước Nhựt.
Đạo CAO-ĐÀI trong bốn năm hiệp tác với Nhựt, hôm nay Nhựt
 đầu hàng th́ lẻ tất nhiên CAO-ĐÀ cũng chịu ảnh hưởng, đó là
 đứng về mặt khách quan mà nói, chớ sự thật trong tâm lư của toàn
 Đạo th́ không hề lung lay. Trong lúc công-tác với Nhựt th́
 CAO-ĐÀI chỉ có mục đích lợi dụng một cường-quốc đang nưu cuộc
 giải phóng cho toàn thể khỏi xiêng xích của chế độ thực-dân, chớ
 không phải mong lột ách này đặng trồng ách khác lên. Bởi vậy,
 vừa làm việc với Nhựt vừa xem cử chỉ hành động của họ. Từ ngày
 lật đổ Chánh-Phủ Pháp đối với vấn đề độc lập của Việt-Nam, họ
 cũng c̣n dùng thẳng, chưa cho hưởng được các quyền tự-do của một
 nước độc lập, có chăng những cái bánh vẻ, hoặc những chế-độ bù
 nh́n.
Xét kỹ ra, Cường quốc nào cũng thế, mặt ngoài th́ tuyên
 bố công b́nh nhân đạo, chớ thâm tâm th́ chủ nghĩa xâm lược họ
 không quên. Những vai tṛ của họ thao diển đả qua trên mặt
 địa-hoàn đủ cảnh tỉnh cho toàn thể nhơn loại. Chỉ có sức ḿnh
 với dân tộc ḿnh mới đủ phương tự quyết tự cường hầu giữ ǵ lấy
 lảnh thổ và quyền lợi cho ḿnh mà thôi, ngoài ra không nên ỹ lại
 vào thế lực của Cường-quốc nào tất cả.
Hôm nay, Nhựt-Bổn đầu hàng cũng là một h́nh phạt của nước
 Nhựt, mà rồi một cơ hội tốt cho nước Việt-Nam được gở luôn ách
 người Nhựt.
Đạo CAO-ĐÀI luôn luôn đặt quyền-lợi quốc-dân trên đảng
 phái. Từ ngày vén màn, Đạo làm chánh-trị, mục đích chỉ lo cho
 dân cho nước được giải thoát khỏi cảnh thống khổ đau-thương hầu
 mưu đồ hạnh phúc cho toàn thể, chớ không phải theo đuổi
 chánh-thể hoặc phong trào nào tất cả. Nên đối với vấn-đề Nhựt
 đầu hàng, Đạo CAO-ĐÀI không phải thất-vọng, nhưng chỉ tiếc rằng
 thời kỳ lợi-dụng quân đội Nhựt chưa đoạt nguyện.
BIỂU-T̀NH ỦNG-HỘ M
T-TR
N QUỐC-GIA THỐNG-NHỨT

Ngày mà Nhựt-Bổn đầu hàng, đây là cái ngày Việt-Nam mới
 được hưởng sự độc lập, và sự thống nhứt ba kỳ. Riêng Nam-Kỳ lúc
 ấy đă giao lại cho chánh-phủ Việt-Nam và dă chọn ông
 Nguyễn-văn-Sâm làm Khâm Sai Đại Thần Nam Bộ, Ông Hồ-văn-Ngà làm
 đổng-lư văn pḥng cho khâm Sai, lúc ông Sâm chưa về đến th́ ông
 Ngà trọn quyền thay thế.
Dư luận báo chí và quần chúng có tổ chức một cuộc biểu
 t́nh để ủng hộ "M
T TR
N QUỐC GIA THỐNg NHỨT" của một nước mới

 vừa hoàn toàn độc-lập, tức là ủng hộ Ṭa Nội-Các Việt-Nam đương
 thời vậy.
   Ḷng dân đang hăng hái, đang bồng bột, lại nghe có cuộc
 biểu t́nh th́ hầu hết các lớp quần chúng đều tổ-chức từng đoàn
 thể để tham gia. Bởi vậy rạng ngày 23 Aout 1945, tại Đại lộ
 Norodom, quần chúng đă tề tựu chật nức cả một vùng rộng lớn và
 đang sắp đặt chổ đứng của mổi đoàn thể rất phân biệt. Quân-đội
 CAO-ĐÀI lần thứ nh́ cũng như lần thứ nhứt ở vườn Ông-Thượng,
 được đem biểu diển trước mặt quần chúng cũng đủ các toán quân,
 Hồng_Thập Tự vân vân... Kỳ biểu-diển nầy lại thêm phần đặc sắc
 hơn lần trước, hàng ngũ chỉnh-tề, quân phục trang nghiệm, đi
 đứng rập ràng với những khí-giới "tầm-vông", nhưng tưởng chừng
 cũng oai-vệ như các khí-giới tối-tân của các Cường-quốc.
 Quân-đội CAO-ĐÀI được chiếm phần đại đa số và độc-nhứt trong
 biểu-t́nh nầy.
    Tại đại-lộ Norodom, khởi sự đi thao diễn khắp các con
 đường trong thành-phố, từ khởi sự đi cho tới ngót một tiếng đồng
 hồ mới dứt; đoàn thể đều có phô trương nhiều tấm biểu ngữ để
 hoan-hô ủng-hộ " M T TRẬN QUỐC-GIA THỐNG NHỨT VIỆT-NAM ĐỘC-LẬ P
HOÀN-TOÀN ĐẢ-ĐĂO DẾ QUỐC PHÁP, TẨY-UẾ QUAN-TRƯỜNG. vân vân...
Đi qua các nẻo đường, được quần chúng vổ tay vang dậy,
 ḥa lẩn với tiếng giày, tiếng ca hát của chiến-sĩ, thật là một
 ngày tưng bừng náo-nhiệt cả thủ-đô Saigon phỏng-ước ngày ấy
 lối 200.000 người dự cuộc biểu t́nh.

*        *
*
III.- PHONG-TRÀO VIT-MINH
VIT-MINH NẮM CHÁNH-QUYỀN
Sau khi Nhựt-Bổn đầu hàng ít ngày, th́ nghe tin từ ngoài
 Bắc-bộ cho hay Việt-Minh đă cướp chánh-quyền, Hoàng-Đế BẢO-Đ[1]I
 từ ngôi, Nội-Các Trần-Trọng-Kim đă đỗ; đồng-thời trong Nam bộ
 Khâm-sai Đại-Thần Nguyễn-Văn-Sâm ngồi dinh hành-chánh chỉ có hai
 ngày rồi cũng giao lại cho Việt-Minh (Mặt trận Việt-Minh lúc ấy
 ở Nam-Bộ th́ Trần-Văn-Giàu làm Chủ-Tịch Ủy-Ban Hành-Chánh).
Từ mấy ngàn năm, nước Việt-Nam "Quân-Chủ độc tài", hôm
 nay đă đổi chánh-thể mới "Cộng-Ḥa Dân-Quốc", một giai-đọan
 lịch-sử tiến hóa của một dân-tộc, đă trải qua biết bao những
 cuộc cách-mạng; phí biết bao tâm huyết của các bậc tiền-bối
 ta, đến ngày nay mới thành-lập đặng.
Nhưng chánh-quyền và Đảng Việt-Minh (Cộng-Sản đệ tam quốc
 tế), một chủ-nghĩa từ trong bóng tối nhảy ra nắm chánh-quyền với
 bao nhiêu sự tuyên truyền để lôi kéo quần chúng chạy theo, chớ
 thực lực th́ không có cái ǵ đáng kể. Nếu không có cuộc
 đảo-chánh đêm 9 Mars 1945, th́ chưa chắc Việt-Minh đă đoạt cái
 mộng hôm nay.
Mặc dầu chủ-nghĩa đối với tinh-thần dân-tộc Việt-Nam
 không được hợp thời, các nhà lănh đạo quần chúng chưa trọn tin
 cậy đặng, nhưng đảng ấy rất tham-vọng, rất thèm muốn một phen
 đem tên tuổi đồng đảng ḿnh để ra mắt quốc-dân, hầu chiếm đoạt
 kỳ công với lịch-sử. Đạo CAO-ĐÀI với sự ủng-hộ của các chánh
 đảng tức là sẳn có một lực-lương khổng-lồ trong tay, nếu nói
 tranh giành về chánh quyền th́ cũng chưa chắc Việt-Minh thắng
 lợi được.
Nhưng Đạo CAO-ĐÀI từ bao giờ tuyên-bố đặt quyền-lợi
 Tổ-quốc lên trên đảng-phái và luôn luôn ủng-hộ cho bất cứ đảng
 phái nào, hoặc chánh-thể nào làm nên cho nước, lợi ích cho
 đồng-bào. Trái lại rất đại kỵ thuyết phân ly chia rẽ, nồi da xáo
 thịt, đồng-bào giết hại lẩn nhau.
Bởi vậy, ngày Việt-Minh cướp chánh-quyền, Quân-Đội
 CAO-ĐÀI rất b́nh tỉnh và sẳng sàng ủng-hộ cho họ thành-công một
 cách êm-ái, không hao một viên đạn, không đổ một giọt máu.
Đối với các nhà lảnh đạo quân chúng, chổ khổ tâm nhứt là
 trong nước sắp biến hoặc thay đổi chánh-thể mới. Một lời nói,
 một mạng-lịnh có thể cứu-văng được t́nh thế, hoặc đưa toàn thể
 đến chổ diệt-vong.
Ông Giáo-sư Đại-Biểu TRẦN-QUANG-VINH, một người hướng dẫn
 Đạo CAO-ĐÀI, công việc làm của ông rất có ảnh-hưởng tới cả triệu
 tín-đồ. Gặp giữa t́nh thế khó khăn và quá ư nghiêm trọng như thế
 nầy, nếu không khéo giàn xếp, sẽ gặp cơ thất-bại chẳng nhỏ;
Bởi cớ, Ông giáo-sư Đ[1]I-BIỂU cho lịnh triệu-tập một phiên
 nhóm đặt-biệt có đủ cả Chức-sắc Cửu-trùng và Hiệp-Thiên cùng các
 Thượng Hạ Sĩ-quan trong quân-đội, nhóm tại dinh Tư-Linh-Bộ, để
 thảo-luận vấn-đề đang biến cố, t́nh thế của nước Việc-Nam ngày
 nay, đặng định con đường đi để duy tŕ lực-lượng và khỏi bị mang
 tiếng với lịch-sử. Phiên nhóm ấy gần suốt một đêm để quyết-định
 mấy vấn-đề sau nầy.
I.- Đă mấy năm cộng-tác với Nhựt, Ông Giáo-sư Đại-Biểu đă
 đi sát cánh với họ, dư-luận không c̣n ai lạ ǵ với tên
 TRẦN-QUANG-VINH, người được tín-nhiệm độc nhứt, kể cũng như một
 chách-khách của Nhựt. Hôm nay, Nhựt đă đầu hàng là lẽ tất nhiên
 ông cũng chịu ảnh hưỏng, nên tự Ông xin từ chức, và công bố lên
 mặt báo cho dư luận biết rằng : chánh sách của CAO-DÀI cũng phải
 thay đổi theo chiều hướng của quốc-tế, cũng như Ṭa Nội-Các
 trong một nước đă đổ với sự biến-cố của thời cuộc. Ông
 Đặng-Trung-Chử được chọn lên thay thế chức Đại-biểu của Đạo và
 kiêm Tổng Tư-Lịnh quân-đội CAO-ĐÀI. Khác với chánh-sách Ông
 TRẦN-QUANG-VINH, Ông Đặng-Trung-Chử phải sát cánh với phong-trào
 Việt-Minh và ủng-hộ triệt để. C̣n đối với Nhựt, những công-việc
 c̣n đang thương thuyết th́ cứ để, Ông Trần-Quang-Vinh định liệu.
2.- Ông tân Đại-Biểu luôn luôn giao thiệp với Ủy-Ban
 Hành-Chánh Việt-Minh và sẳn sàng ủng-hộ tất cả các phương-diện
 từ chánh-trị quân sự và kinh-tế vân vân... Nhưng nhứt định không
 lảnh lấy cái ghế nào trong Ủy-Ban Hành-Chánh.
3.- Quân-đội CAO-ĐÀI vẫn giữ nguyên hàng ngũ và màu-sắc
 của Quân-đội, không có thay đổi ǵ cả, mặc dầu gia-nhập,
 công-tác,nhưng Việt-Minh là Việt-Minh, c̣n CAO-ĐÀI bởi v́ chúng
 ta có tổ chức Quân-đội từ lâu rồi.
4.- Đối với hàng ngũ Việt Minh, luôn luôn giữ thái độ ôn
 ḥa nhẩn nại, hầu tránh xa tất cả các mầm xung đột, đang cùng
 nhau phấn đấu tranh thủ đến chổ hoàn toàn độc lập để đem hạnh
 phúc chung cho toàn thể.
 ÔNG GIÁO SƯ Đ[1]I BIỂU TỪ CHỨC
Sau phiên nhóm của CAO ĐÀI THAM MƯU QUÂN SỰ vài ngày, th́
 thấy trên mặt báo giới Tây, Nam, Tàu đều có đăng tin ông Giáo sư
 Đại biểu CAO ĐÀI GIÁO Trần Quang Vinh đă từ chức, đại ư nói
 trong mấy năm phấn đấu trên đường chánh trị, chỉ đeo đuổi theo
 mục đích giải thoát cho đồng bào, đem lại sự độc lập, sự tự do
 cho nước, cho Đạo. Hôm nay, v́ thời thế biến thiên, nên ông phải
 từ chức Đại Biểu để trở về Đạo lo trong phạm vi Tôn Giáo mà
 thôi. Ông Đặng Trung Chử sẽ thay thế cho ông đặng lo về chánh
 trị với phần Đời v.v...
Được tin ấy, dư luận rất phân vân, kẻ th́ mến tiếc, người
 th́ ngạc nhiên, nếu suy nghĩ rộng ra th́ đó cũng là sự thường
 của giới Quốc Tế, cũng như một khi trong nước đă biến cố th́ một
 lần Toà Nội Các sẽ đổ với sự thay đổi của một chánh sách mới.
Từ đây, ông Đặng Trung Chử là Đại Biểu của CAO ĐÀI GIÁO,
 nhưng việc làm của ông Chử không ngoài sự điều khiển của ông
 Vinh đặng. Ai cũng biết ông Chử với tài đức, tư cách ngôn ngữ xă
 giao, th́ không thể ngồi địa vị của ông Vinh. Bởi vậy trong thời
 kỳ ông Chử chấp chánh, những công việc làm th́ với sự cố vấn nơi
 ông Vinh.
Ông Trần Quang Vinh tuy đă tuyên bố từ chức Đại Biểu
 nhưng ông vẩn lo lắng và gánh vác nhiều trách nhiệm rất trọng
 đại nhứt là vấn đề ngoại giao.
 NHÓM NGO[1]I GIAO CỦA ÔNG GIÁO SƯ Đ[1]I BIỂU LÚC NHỰT ĐẦU HÀNG
Nhựt tuy đầu hàng, nhưng Đồng Minh chưa đến, th́ quyền
 hiện hữu của Nhựt vẩn c̣n. Trong thời kỳ chờ đợi Đồng Minh đến,
 th́ Nhựt hết sức lo giàn xếp công việc trong nước, nhứt là vấn
 đề khí giới và binh lương, rồi đây sẽ giao lại tất cả cho Đồng
 Minh.
Nước Việt Nam mới vừa chỉnh bị cuộc độc lập, trong nước
 đang khuyết điểm các phương diện, mà vấn đề khí giới là cần
 thiết. Bao nhiêu khí giới của Pháp mà Nhựt đă tịch thâu, nếu
 giao lại cho Đồng Minh th́ nước Việt Nam ta c̣n có ǵ để pḥng
 thủ. Phương chi nước Việt Nam đang ở vào t́nh thế hết sức nghiêm
 trọng, nếu không khéo pḥng bị th́ không thể tránh khỏi họa Thực
 dân trở lại.
Ông Giáo sư Đại biểu chẳng ngần ngại, đến ngày Bộ Tham
 Mưu Nhựt thương thuyết xin lại tất cả khí giới của Pháp ngày
 trước cho lại Quân Đội Việt Nam ta, th́ Nhựt đă hứa và sẽ cho
 thêm nhiều khí giới khác của Nhựt nữa. Nhưng họ c̣n suy nghĩ,
 bàn tính, hội đàm, rồi sẽ cho hay. Thế th́ vấn đề khí giới hăy
 c̣n dây dưa đó.
C̣n các vấn đề khác th́ họ cho liền như vải trắng, đen,
 xanh, giày dép, thuốc uống, ống quẹt, đồ ăn, dầu xăng v.v... Các
 món này họ chở về Bộ Tham Mưu bổn bộ ta (Thành quan sáu, 6
 Norodom) gồm 10 xe cam nhông chất vung cả nhà, nếu tính ra số
 tiền trị giá cũng đến bạc triệu. C̣n số gạo họ cho chở cũng mấy
 chục xe cam nhông, chất đầy cả Thánh Thất Chợ Lớn, Thánh Thất G̣
 Vấp và rải rác các căn cứ quân sự đều có kho đựng gạo. Ngoài ra
 họ c̣n cho ta một số tiền cũng bạc triệu để cho ta có đủ sức lực
 lượng bảo tồn quân đội.
Đối với công cán quân đội CAO ĐÀI đă giúp cho sự thắng
 lợi cho nước Nhựt ở đây, nếu đem số này để bù đắp lại cũng chưa
 phải nhiều. Nhưng đó cũng là một triệu chứng về thân thế của
 quân đội ta đối với Nhựt. Mà người có công lớn trong vụ này là
 ông Giáo sư Đại biểu.
 PHÁT PHẦN THƯỞNG CHO CHỨC SẮC VÀ QUÂN ĐỘI
Xét lại thời kỳ đă qua, trong mấy năm trường, từ năm 1942
 là năm phát khởi cơ quan phục quốc. Từ ông Thủ Lănh đến vị tín
 đồ, toàn thể nền Đạo đều tận tâm phấn đấu và hy sinh cả tài sản,
 tánh mạng, quyền lợi về cá nhân ra phụng sự Hội Thánh, để làm
 việc cho đất nước, cho đồng bào, nào quản thiên lao vạn khổ.
 Nhứt là một phần đông chức sắc và đạo hữu ĺa bỏ gia đ́nh xứ sở
 lên Sài Thành tham gia vào cơ quan phục quốc, chịu dưới quyền
 điều khiển của ông Giáo sư đại biểu, lắm phen mạo hiểm làm việc,
 hằng thấy cái chết kề bên ḿnh, nhưng vẩn tiến hành theo mạng
 lịnh. Nếu đem công cán ra mà tính, th́ không bút mực nào tả cho
 hết. (Những công cán ấy của toàn thể sẽ được chép riêng từ người
 trong cuốn bộ công nghiệp của Hội Thánh). Hôm nay một cơ hội
 Nhựt giao cho nhiều vải bố, tiền bạc cho quân đội ta. Ông Giáo
 sư Đại biểu không bao giờ quên những công lao của toàn thể và
 cũng nhờ công lao ấy mới có kết quả ngày nay, nên đă nhứt định
 xuất ra một số tiền lớn để khao thưởng quân đội. Chiếu theo
 thông qui và công nghiệp mỗi người chia ra nhiều phần thưởng, từ
 50$00 hạng chót đến 15.000$00, tùy theo chức tước và công cán
 của Tổng Chỉ Huy đưa lên, c̣n vải bộ, hộp quẹt, savon, thuốc
 men, giày dép th́ phân phát ra đều tất cả, c̣n dư lại bao nhiêu
 th́ dự trử lại trong kho để làm tài sản chung cho quân đội.
Tội nghiệp cho phần đông chiến sĩ của ta, từ mấy năm Hội
 Thánh không đủ sức lực lo sự ăn mặc cho đầy đủ, hôm nay mỗi vị
 được vải may thêm quần áo, có giày dép đi, có tiền bạc xài, sâm
 thêm bộ vận, ai tiện tặng th́ gởi về cho vợ con. Ḷng chiến sĩ
 lúc nầy dường như đặng phương an ủi đối với công cán khổ nhọc
 trong mấy năm, tuy không thấm thía vào đâu, nhưng tỏ dấu rằng
 các anh lớn bề trên luôn luôn hoài bảo đến công lao của họ.
 GIA NH
P VÀO M
T TR
N VIT NAM

Đă tuyên bố, quân đội CAO ĐÀI đặt quyền lợi tổ quốc lên
 trên đảng phái. Hôm nay thời thế đă đưa Mặt Trận Việt Minh ra
 nắm chính quyền để lo cho cuộc độc lập cho nước Việt Nam, tranh
 thủ cho chánh thể Cộng Ḥa Dân Quốc, quân đội CAO ĐÀI cũng như
 các chánh đảng khác, đồng thanh ủng hộ và gia nhập toàn thể vào
 Mặt Trận Việt Minh cho thành một khối " Dân Quốc ", để chống với
 Đế Quốc Thực Dân đang sửa soạn tṛng ách nô lệ trở lại dân tộc ta.
Cho đặng lôi kéo quần chúng chạy theo một mặt trận duy
 nhứt để hoan hô chánh thể mới và biểu dương tấm ḷng ham muốn sự
 độc lập của một dân tộc, mặt trận Việt Minh liền tổ chức một
 cuộc biểu t́nh khổng lồ, nào dán áp phích, lớp răi truyền đơn,
 tuyên truyền cổ động ngày biểu t́nh (25 Aout 1945) của Mặt Trận
 Việt Minh nắm chánh quyền. Quân đội CAO ĐÀI trong dịp ấy cũng
 dán và răi rất nhiều tờ tuyên ngôn để thanh minh và định rơ con
 đường đi của ḿnh không ngoài mục đích lo cho nước được độc lập,
 dân đặng tự do, c̣n về chánh thể nào th́ hảy tùy dân tâm. Cuộc
 lễ rước Cụ CƯỜNG ĐỂ là rước nhà Cách mạng ái quốc chân chánh,
 chớ không phải ủng hộ chánh thể quân chủ theo một phần dư luận
 đă lầm tưởng, hôm nay Việt Minh nắm chánh quyền với chánh thể
 Dân Quốc Cộng Ḥa, Đạo CAO ĐÀI tuyên bố gia nhập và ủng hộ. Nên
 kêu gọi toàn đạo và quân đội hăy tham gia vào cuộc biểu t́nh
 nầy. (Đó là đại khái trong tờ tuyên ngôn).
Bởi vậy ngày biểu t́nh của Mặt Trận Việt Minh, Quân Đội
 CAO ĐÀI cũng chiếm đa số trong lúc đi biểu diển, và hàng ngũ
 chỉnh tề, lại cũng một dịp cho quần chúng so sánh CAO ĐÀI cùng
 các hàng ngũ khác.
Đây xin nhắc sơ qua ngày biểu t́nh của Việt Minh. Chổ
 khán đài để rước Cụ CƯỜNG ĐỂ, nay lại đổi làm chổ chào cờ của
 Việt Minh, cũng hẹn nhau đến đại lộ Norodom như kỳ rồi, đối với
 sự đông đảo cũng tương đương như cuộc biểu t́nh của " M
T TR
N

 QUỐC GIA THỐNG NHỨT ". Nhưng có khác màu cờ, khác người tổ chức,
 khác cả biểu ngữ xưng hô theo điệu Cộng Ḥa dân chủ. Mỗi đảng
 phái, mỗi đoàn thể đều có lá cờ riêng của đảng đi đôi với cờ
 Việt Minh, ấy là tỏ dấu các đảng phái gia nhập vào Mặt Trận Việt
 Minh, mục đích để ủng hộ chánh thể mới. Ngày biểu t́nh rất tưng
 bừng náo nhiệt, ḷng người tràn ngập bao nhiêu say sưa vui sướng
 của một dân tộc vừa hưởng được đôi chút tự do sau mấy mươi năm
 mong đợi khao khát.
Ngày này cũng gọi là ngày Mặt Trận Việt Minh vừa khai
 sanh ở Nam Bộ.
Từ đây, bên quân đội CAO ĐÀI, ông Đặng Trung Chử tân đại
 biểu luôn luôn sát cánh với Việt Minh, mỗi ngày đều ra vô Dinh
 Hành Chánh của Ủy Ban thương thuyết việc nước. Trong lúc đó, Ủy
 ban Hành Chánh triệu tập lại các chánh đảng để thành lập bốn sư
 đoàn dân quân Cách Mạng của Nam bộ. Mỗi sư đoàn có một Sư Đoàn
 Trưởng chỉ huy, cả bốn sư đoàn đều chịu dưới quyền điều khiển
 của Ủy Trưởng quân sự Trần Văn Giàu. Quân đội CAO ĐÀI ta được
 gia nhập vào đệ tam sư đoàn, và đă đứng trong hàng ngũ Việt
 Minh, cũng như các chánh đảng khác.
Lúc bây giờ, ḍm lại tấm ḷng thiết tha yêu mến Tổ Quốc
 vừa đoạt đến một trang lịch sử vẽ vang, các lớp quần chúng ai ai
 cũng tham chánh để củng cố nền độc lập, để hoan nghinh phong
 trào Cách Mạng dân tộc vừa thành công, không phí một giọt máu mà
 được đem nước nhà từ một chế độ Thực Dân mục nát tiến đến một
 chánh thể Dân Chủ Cộng Ḥa.
Ai nấy hăng hái làm việc, ḷng người dân Việt Nam lúc này
 thật là tưng bừng sáng láng, v́ thấy :
" Độc lập cờ bay khắp xứ,
Ngàn trùng non nước, đất vẫn tự do ".
 QUÂN ĐỘI ĐỒNG MINH ĐẾN GIẢI GIỚI QUÂN ĐỘI NHỰT
Mặt trận Việt Minh thường tuyên bố luôn luôn đứng bên
 cạnh Đồng Minh : Nga, Tàu, Anh, Mỹ, để chiến đấu chống chủ nghĩa
 Phát Xít : Nhựt, Đức, Ư. Hôm nay Đồng Minh thắng là Mặt Trận
 Việt Minh thắng. Nên việc cướp chính quyền của nước Việt Nam
 trong tay người Nhựt giao lại một cách dể dàng và quần chúng sẳn
 sàng ủnh hộ là họ có đức tin rằng : độc lập của nước Việt Nam mà
 Việt Minh nắm chánh quyền tất nhiên sẽ được Đồng Minh bảo đảm.
Bởi vậy, nghe Đồng Minh đến, Ủy Ban Hành Chánh lo nghinh
 tiếp chào mừng, khắp nẽo đường đều có treo nhiều biểu ngữ bằng
 chử Anh để hoan hô Đồng Minh, để tỏ sự ham muốn độc lập, để đ̣i
 quyền dân tộc tự quyết, v.v... Cờ xí treo cùng khắp thành thị từ
 tư gia đến các công sở, mỗi nơi phải treo 5 thứ cờ : Nga, Anh,
 Mỹ, Tàu, Việt, một kinh thành huy hoàng vui vẽ dưới bóng cờ Đồng Minh.
Mỗi Đồng Minh đến bằng máy bay, lớp nhảy dù, lớp liệng đồ
 đạc xuống, rồi khắp cùng đường xá, người da trắng có, người da
 đen có, kéo đi lên đường, càng ngày càng đông...

*       *
*
DIỄN BINH RỒI TỚI XUNG ĐỘT
Trong dịp Đồng Minh đến, Trần Văn Giàu xuống chưng sơ 4
 Sư Đoàn của Dân Quân Cách Mạng có Đồng Minh chứng kiến.
Ngày 2 Septembre 1945, cũng tại đại lộ Norodom, có cuộc
 thao diển của Dân Quân Cách Mạng có khí giới, nhưng phải biết
 khí giới được bao nhiêu đă, nhắm có đủ sức để cho người ta kiện
 hay là đem cái dở ra cho người ta khinh. Tiếng nghe th́ rờm rà
 " Diển Binh ", Dân Quân và quần chúng lúc ấy th́ đông thiệt,
 nhưng với số khí giới th́ không đáng kể vào đâu cả.
Quân đội CAO ĐÀI ngày ấy cũng có thao diển với danh dự Đệ
 Tam Sư Đoàn, nhưng với số khí giới " tầm vông vạt nhọn ".
Cũng gọi một ngày tưng bừng náo nhiệt như các cuộc biểu
 t́nh khác. Nhưng sau khi giải tán, lúc hàng ngũ đang rời ră lộn
 xộn th́ nghe tiếng súng nổ vang cả châu thành, nh́n kỷ lại th́
 từ trên phố lầu, trên tầng lầu các biệt thự các nẻo đường của
 người Pháp ở đều có chỉa súng xuống bắn nhau với đám dân quân đi
 thao diển về, lớp th́ thường dân chạy tán loạn như nước vỡ bờ,
 đám dân quân th́ chống cự thẳng tay, lớp súng bắn trả lại, lớp
 leo rào nhăy vào phá cửa bắt cả người Pháp ở những nơi có tiếng
 súng nổ. Cuộc xung đột diển ra trót tiếng đồng hồ, mới giàn xếp
 xong. Trong lúc ấy có mấy xe cam nhông của Hiến Binh Nhựt đậu
 các nẽo đường để xem thời cuộc, nhưng họ không can thiệp, v́ đă
 thấy Dân Quân ta dẹp loạn xong. Nhưng người Pháp cố tâm gây sự
 đều bị bắt về các bót. Bên ta và bên Pháp có nhiều người tử
 thương.
Quân đội CAO ĐÀI ta ngày ấy có tham gia cuộc đàn áp người
 Pháp một cách dỏng mảnh và thắng lợi. Nhưng thái độ đối đải dùng
 toàn nhơn đạo, không tàn sát, không sung công cướp của, với cử
 chỉ ấy, phần đông người Pháp ngày nay vẫn c̣n nhắc nhở.
Cũng do xung đột này, người ta t́m hiểu rằng người Pháp
 muốn khiêu khích để gây sự với người Nam, đặng thi hành một kế
 hoạch của họ đă âm mưu. Trận xung đột ấy, chúng ta không đáng
 tiếc, nhưng chỉ tiếc rằng trong đám người Pháp tử thương có
 người Đồng Minh.
Đó là chổ ngoại giao rắc rối của Ủy Ban Hành Chánh rất
 khó giải quyết, lại là một bằng cớ cho Đồng Minh nắm ngay cơ hội
 để uy hiếp dân quân ta.
V́ việc xung đột xảy ra mà người ta nhận thức rằng t́nh
 thế nước Việt Nam đă đến giải đoạn cực kỳ nghiêm trọng, thành
 bại hưng vong sẽ do cơ hội này ; người Pháp quyết trở lại Đông
 Dương, dân tộc Việt Nam định giành quyền độc lập.
Ủy Ban Hành Chánh của Chủ tịch Trần Văn Giàu bổ túc h́nh
 như đă bị sự bất b́nh của các chánh đảng, v́ trong Ủy Ban ấy
 thiếu nhơn tài, thiếu lối ngoại giao, tổ chức Ủy Ban không đủ
 Đại biểu các lớp quần chúng dự vào, th́ làm sao có sự ủng hộ của
 toàn thể. Huống chi Trần Văn Giàu cũng đă thú thật rằng có tài
 về quân sự chớ không có tài về chánh trị. Bởi vậy Tổng Bộ Việt
 Minh ngoài Bắc có gởi Đại biểu Hoàng Quốc Việt vào Nam bộ để cải
 tổ Ủy Ban Hành Chánh.
Sau mấy ngày bàn cải sôi nổi ráo riết, giửa các lănh tụ
 các đảng phái th́ Ủy ban Hành Chánh Nam bộ cải tổ gồm có các
 chánh đảng dự vào.
Đối với CAO ĐÀI GIÁO, Ủy Ban Hành Chánh đă bao lần mời
 ông Trần Quang Vinh và ông Đặng Trung Chử xin lựa người CAO ĐÀI
 vào các Ủy Ban, nhưng hai ông vẫn từ chối và nhứt định ở ngoài
 ủng hộ mà thôi.

*       *
*
 T̀NH H̀NH CĂNG THẲNG NGHIÊM TRỌNG
Ḍm kỷ thời cuộc, từ ngày Đồng Minh đến, th́ bề ngoài
 mang sứ mạng giải giới quân đội Nhựt, c̣n bên trong quyết nâng
 đở Đế quốc Pháp chiếm lại Đông Dương, ai cũng nhận định chổ đó.
 Nhưng v́ kính nể Đồng Minh mà mỗi sự ǵ xảy ra th́ Ủy Ban Hành
 Chánh cứ nhượng bộ cả, nói rằng để ngoại giao thương thuyết,
 nhưng càng ngoại giao càng thất bại, ḷng quần chúng hết sức băn
 khoăn lo ngại.
Không phải là không tin tưởng nơi tương lai tốt đẹp của
 nước nhà, nhưng xét qua lịch sử các nước Đông Tây từ trước đến
 nay, có cuộc độc lập nào mà khỏi đem xương máu ra đổi lấy. Ḷng
 ai nấy vẫn thắc mắc đợi chờ một cái ǵ xảy đến, một cái ǵ đau
 đớn nhọc cho mỗi người mà không thể tránh đặng.
   Ủy Ban Hành Chánh đă ra lịnh tản cư thường dân ra khỏi
 ngoại ô và khuyên quần chúng hảy b́nh tỉnh sẳn sàng chờ lịnh.
 Nhứt quyết không để cho người Pháp cai trị trở lại. Khắp các
 thành phố cùng trên mặt báo đều có những khẩu hiệu " ĐỘC L
P HAY

 LÀ CHẾT ", " ĐĂ ĐẢO ĐẾ QUỐC PHÁP ", " ĐOÀN KẾT CH
T CHẺ ", " DÂN

 TỘC TỰ QUYẾT ", " CỘNG H̉A DÂN CHỦ MUÔN NĂM ".
Kế lịnh Đại Tướng GRACEY định mượn dinh Ủy Ban Hành
 Chánh (Tức là Dinh Thống Đốc cũ). Rồi ngoại giao thương thuyết.
 Rốt cuộc v́ ngoại giao nên ta đành nhượng bộ và dời trụ sở Ủy
 Ban Hành Chánh xuống Thị Sảnh (Dinh Đốc Lư Thành Phố).
Không nản ḷng, các cơ quan lảnh đạo quần chúng vẫn một
 mực làm việc, nhưng bao nhiêu nét câm hờn phẩn uất trên gương
 mặt dào dào của quốc dân Sài Thành.
Kỳ Bộ Việt Minh, Hội Đồng Cố Vấn, Chủ Tịch Ủy Ban Thủ
 Lănh Thanh niên Tiền Phong, nhóm họp bàn bàn luận luận, thảo
 chương tŕnh định cách đối phó.
Rồi tin chiếm bót Quận Ba loan báo khắp nơi, lính Anh, Ấn
 tràn vào chiếm đóng, có những người Pháp đi theo sắp sữa giữ chủ
 quyền.
Đoạt Dinh Hành Chánh, chiếm bót Quận Ba, ôi ! bao nhiêu
 gót giày nện lên tim người yêu nước, lúc ấy chỉ biết trợn mắt
 cắn răng và gạt nước mắt âm thầm.
Rồi tin đồn ra, cờ tam sắc treo tại Phủ Toàn Quyền, một
 lá cờ gay mắt mà ngót mấy tháng nay không hề thấy mặt mày nó ở
 đâu, nay trở lại bay ngạo nghễ khêu khích trước mắt quốc dân.
 Chánh Phủ Việt Nam kêu gào khuyên dân chúng cứ b́nh tỉnh, đừng
 nóng tính mà làm việc đáng tiếc không tiện lợi cho việc ngoại
 giao.
Các lớp quần chúng đứng chung quanh muốn phá từng cửa sắt
 Phủ Toàn Quyền để vào triệt hạ lá cờ ngạo mạng kia xuống, hay là
 ép ḷng b́nh tỉnh chờ ngoại giao. Th́ tin Nhựt đă hạ cờ ấy xuống
 rồi, ai nấy được thở một hơi dài khoái trá, dường như đă cỗi
 được tấm ḷng.
 ĐỒNG MINH RA LNH CHO NHỰT GIẢI TÁN DÂN QUÂN CÁCH M[1]NG
Tuy Đồng Minh đă đến, nhưng quyền trị an trong nước Nhựt
 vẩn c̣n, với y nguyên lực lượng khí giới để chờ ngày giải ngũ.
 Song việc làm th́ có sự kềm thúc và chịu dưới sự sai khiến của
 Đồng Minh.
Không hiểu Đồng Minh và Pháp đă định nhau kế hoạch thể
 nào rồi viện những lư lẽ mà họ gọi là "phạm luật quốc tế " và
 bắt buộc Nhựt phải ra lịnh giải tán Dân Quân Cách Mạng. C̣n các
 báo chí Việt Nam th́ bị cấm xuất bản tất cả. Các người Nhựt lúc
 ấy cũng có cảm t́nh cùng " màu da ", lại thông báo cho ta hay
 trước rằng Dân Quân Cách Mạng phải nạp khí giới, Ủy Trưởng Quân
 Sự liền ra lịnh cho các sư đoàn lập tức rút binh ra khỏi châu
 thành Sài G̣n.
Ủy Ban kháng chiến ngay khi đó đă thành lập dưới quyền
 Chủ Tịch Trần Văn Giàu, đóng Tổng Hành Dinh tại chợ Đệm. C̣n các
 viên Tư Lịnh của các sư đoàn th́ rải rác bao vây cùng ngoại ô
 Sài G̣n như : Gia Định, Thị Nghè, G̣ Vấp, Bà Quẹo, B́nh Xuyên,
 Thủ Đức, B́nh Trưng, v.v... Trong các mặt trận ấy, quân đội CAO
 ĐÀI ta cũng gia nhập răi rác cùng khắp, nhứt là Bà Quẹo và B́nh
 Xuyên th́ Quân Đội CAO ĐÀI chiếm đại đa số và hùng hậu nhứt.
Ngay khi ấy, thành quan sáu, 6 Norodom là nơi căn cứ của
 CAO ĐÀI THAM MƯU QUÂN SỰ bị hăm dọa. Bộ Tham Mưu Nhựt có đến cho
 ta hay chổ này Đồng Minh sẽ chiếm đóng. Lập tức quân đội ta lo
 giàn xếp, quân sĩ ta th́ tiếp tục dời ra ngoại ô nơi các chổ đă
 định để chờ xem thời cuộc. Những đồ đạc bàn ghế lương thảo cũng
 dời theo các căn cứ. C̣n một phần đại đa số th́ mướn ghe trở về
 Ṭa Thánh như : gạo, vải, giày dép, thuốc uống, ống quẹt, tất cả
 những đồ phát cho binh sĩ c̣n lại đem về Ṭa Thánh, số này đáng
 giá bạc triệu.
 Đồng thời, Tổng Bổn Bộ của ông Giáo sư Đại biểu th́ dời
 về chổ củ (152 Lefèvre), ông Tổng Chỉ Huy quân đội, Giáo sư
 Thượng Trí Thanh, và ông quản lư Lại Viện Giáo sư Thượng Tước
 Thanh th́ dời về chùa TỪ LÂM TỰ G̣ Vấp, ông Giáo hữu Thái Đến
 Thanh th́ thay mặt Hội Thánh về chỉ huy các tỉnh miền Tây. C̣n
 ông Tân đại biểu Đặng Trung Chử (Ngạn Sơn), th́ ôm sáu trăm ngàn
 đồng bạc (600.000$00) của ông Giáo sư Đại biểu đă vừa giao chạy
 về Ṭa Thánh.

*        *
*
IV.- QUÂN ĐỘI PHÁP TRỞ L[1]I ĐÔNG DƯƠNG
 KINH ĐÔ SÀI G̉N THẤT THỦ
Quần chúng châu thành Saigon đang b́nh định, đang sẳn
 sàng đem ḷng can đảm để hứng lấy một cái ǵ xảy ra, có thể làm
 một bài học và một cuộc thử sức cho dân tộc bắt đầu đặt chân lên
 con đường mới, mà các tráng sỉ đả hiến thân trên bàn thờ tổ
 quốc, sẽ lấy máu nơi tim mà viết giữa trời xanh đất thẫm mấy
 gịng chữ oanh liệt mà hậu thế măi c̣n nhắc nhở "NAM BỘ KHÁNG
 CHIẾN".
Sáng ngày 24 Septembre 1945, 3 giờ khuya, tại Thị Sănh
 chổ trụ sở của Ủy Ban Hành Chánh, tiếng súng nổ đầu tiên, hai xe
 camions lẩn cả Anh, Ấn, Pháp đến chiếm, dân quân ta kháng chiến,
 tiếng súng vẩn nổ ... viện binh Anh, Ấn, Pháp đến, lực lượng của
 họ hơn ta, dân quân ta chống cự một hồi rồi rút êm...
Nhà Thị Sănh, dinh thự tượng trưng của Ủy Ban Hành Chánh
 Nam bộ đả mất... Rồi đến các bót Cảnh Sát, các Công Sở,... mà
 mỗi lần đến chiếm với một lực lượng đầy đủ khí giới có quân Anh
 trợ lực. C̣n dân quân ta th́ tội nghiệp. Chỉ có tầm vông vạt
 nhọn với tay không duy có một hai cây súng cự với ít viên b́;
 nhưng cũng đánh, cũng bắn một hồi rồi mới chịu rút lui.
Từ đó, quần chúng uể oải thức dậy, với những tiếng súng
 nổ khắp vùng Saigon. Mặt mày hơ hăi, người Việt Nam lúc nầy đă
 nhận chân thời cuộc; xứ sở đang mở đến một trang lịch sử mới mẻ,
 hy sinh xương máu để giành quyền độc lập cho đất nước.
Tiếng súng nổ không ngớt từ trung tâm điểm tới ngoại ô,
 quân du kích của ta c̣n ẩn trú trong châu vi rất nhiều, đêm nào
 cũng đánh, lấy lại các bót và một ít công sở, nhưng ta đánh th́
 thắng trong đêm đó, rồi sáng lại giữ không được với lực lượng
 Đồng Minh.
Ủy Ban kháng chiến thúc dục dân chúng trên những cáo thị:
 "Không đưa đường cho Pháp, không hiệp tác với Pháp, tổng bải
 thị, tổng đ́ng công".
Căn cứ 152 Lefèvre, Ông Giáo Sư Đại Biểu và bổn bộ đang
 sống trong cảnh chết trước mắt, quân Pháp tuần tiểu luôn ngày
 đêm, xét nhà, bắn người, xăy ra liên tiếp. Ngoài đường lính Pháp
 nghễu nghện bồng súng đi tốp năm tốp bảy, mặt hầm hầm ḍm vào
 nhà để kiếm người Việt Nam đặng xem hành động. Có một giải phố
 đường Lefèvre bị xét, căn phố khít bên ta cũng bị xét, c̣n 152
 là nơi bổn bộ ở với bao nhiêu đồ đạc quan hệ, nào sổ sách giấy
 tờ từ ngày làm cách mạng trong 4 năm nay, toàn đồ bí mật với một
 số khí giới sẵn sàng để pḥng thủ. Nhưng rồi sao họ lại không
 vào xét, chỉ đứng ngoài sân ngó vô rồi đi, đi rồi ngoái ḍm lại
 h́nh như họ muốn trở vô. Cũng may cho họ, mà cũng may cho ta,
 nếu ngày ấy có cuộc khám xét ắt có sự lưu huyết xảy ra, mà các
 nhơn viên trong bổn bộ đă sẵn sàng liều chết để bảo thủ cả tài
 liệu của công tŕnh cách mạng trong 4 năm trường mà bổn bộ hết
 sức ǵn giữ cất từ lâu, với bao nhiêu lần bị khủng bố hăm dọa.
Đang ở vào một hoàn cảnh hết sức nguy hiễm, nhưng Ông
 Giáo Sư Đại Biểu, một người đang làm gương cho toàn thể, lại
 cũng một người đă có đầy đủ đức tin với mạng lịnh của hai vị
 Thiêng Liêng cầm quyền cơ quan phục quốc là Đức Lư Đại Tiên và
 Đức quyền Giáo Tông, nghĩa là người trọn tuân Thánh Giáo với bao
 nhiêu sự dạy bảo d́u dắt của các Đấng trong mỗi bước hành sự ,
 không làm sai một điều nào tất cả 'chi chi cũng có các Đấng' đó
 là lời ông thường nói nơi cửa miệng.
Đây cũng nên nhắc lại một đoạn nầy : Một hôm nọ ông Lễ
 sanh THƯỢNG TƯ THANH nằm chiêm bao, thấy thế nào rồi lại lo rằng
 Ông Giáo Sư Đại Biểu sẽ thọ nạn, nhưng chưa hiểu lúc nào; Ông TƯ
 đem chuyện ấy nói với Ông Giáo Sư Đại Biểu, rồi ông cười mà trả
 lời với Ông TƯ rằng : "Anh không có đức tin với các Đấng sao ?
 chi chi cũng có tiền định cả, sợ ǵ ? Nếu tôi sợ tai nạn mà về
 Ṭa Thánh, hoặc kiếm chỗ ẩn thân th́ yên rồi, nhưng bỏ cả anh
 em, bỏ cả chiến sĩ lại đây cho ai ? Sao đành, nếu có thể cũng tử
 tiết chung với anh em th́ cũng là hân hạnh ".
Ôi ! Quí hóa thay ! Lời nói ấy cũng đũ đem tinh thần
 chiến sĩ lên đến cực độ.
Thấy t́nh thế không thắng lợi, Nam bộ sẽ mất, ông Giáo sư
 Đại biểu càng hoạt động gắt ở trường ngoại giao, mục đích chánh
 là quyết xin khí giới của Nhựt cho dân quân ta đủ phương kháng
 chiến. Nhưng bộ tham mưu Nhựt bảo rằng : sẽ thất bại, các ông
 không nên đánh. Bây giờ các ông một dân tộc Việt Nam, không khí
 giới, mà phải đánh trước hết là Nhựt, rồi tới quân Anh, Ấn sau
 hết đánh tới Pháp, mà rồi bên ngoài các ông không có cường quốc
 ủng hộ th́ làm sao thắng được. Tốt hơn các ông nên đ́nh chiến để
 thương thuyết càng hay hơn, lại cứu vản được t́nh thế.
Bởi vậy nên có cuộc đ́nh chiến ngày 2 octobre 1945, để
 thương thuyết mà ông Giáo sư Đại biểu làm trung gian, giữa quân
 đội đồng minh và Việt Nam ta.
Nhưng rồi cuộc thương thuyết bất thành, đánh nhau trở
 lại, tiếng súng nổ nghe càng nhiều hơn, quân đội Anh-Ấn đổ bộ
 thêm đông, lực lượng đă lan tràn cùng khắp. Quân Việt Nam ta
 cũng quyết liệt chết lây lại cho đặng sự độc lập.
Sài Thành ngày nay khác hẳn lúc chưa kháng chiến. Ngoài
 đường vắng dạng người qua lại, nhưng số rất ít người bị khám
 xét. Những người thanh niên có dấu hiệu CAO ĐÀI, thanh niên TIỀN
 PHONG, VIT MINH đều bị bắt, hoặc bị bắn không chừng.
Ôi ! Những giờ rùng rợn mà mạng người không c̣n nghĩa lư
 ǵ hết, sống sợ hăi như chỉ mành treo chuông nặng. Một tiếng
 súng nổ một mạng người ngă lăn ra chết, lúc ấy, người sáng suốt
 thế mấy cũng phải lo ngại nghi ngờ cho cái t́nh bang giao
 Pháp-Việt khó mà khắn khít lại được. Đôi vợ chồng đă lắm lời với
 nhau rồi, đă dùng đến vơ lực th́ c̣n mong ǵ tái hợp.
Làm sao khỏi bùi ngùi tất dạ khi thấy những tráng sĩ trẻ
 trung, đời c̣n đẹp như gấm, tươi như hoa, đều ra đi với khúc tầm
 vông vạt nhọn, nơi ḷng một chí khí cao cả, quyết nâng đở giang
 sơn lúc nghiêng ngữa, mặc dầu anh nầy c̣n một mẹ già tóc bạc như
 sương không ai phụng dưỡng, anh kia đă bỏ đàn con nhỏ dại với
 người vợ nghèo nàn.
Ngoài chợ, bóng người mua bán thưa thớt, đồ ăn lên giá
 gấp mười, nhưng không có thứ ǵ mua được ngoài ra tương chao và
 hột vịt.
Dân chúng đă bỏ thành Sài G̣n hơn hai phần ba, vâng lịnh
 chánh phủ bảo tản cư. Quân đội Pháp mỗi ngày mỗi giờ mở rộng
 phạm vi hoạt động.
Thành Sài G̣n đă thất thủ hoàn toàn, nhưng chỉ là một
 thành ít dân số, không đèn, không nước, không thức ăn, đường xá
 dơ dáy hôi tanh v́ nạn đ́nh công.
Lực lượng quân đội Pháp, nhờ quân đội Anh Ấn giúp sức
 tràn lan ra ngoại ô rất dể dàng.
Người thành thật yêu nước lúc ấy chỉ biết lắc đầu rơi
 nước mắt, ưu ái tiếc thương một việc lớn đă thành công mà hôm
 nay không c̣n nửa. Nếu ḿnh có đường lối chánh trị đàng hoàng
 th́ phải nhận định rằng dân ta thua ǵ đâu đâu... chớ không phải
 kém tinh thần kháng chiến.
Quân đội Pháp tiến đến th́ các đoàn thanh niên ta rút
 lui, áp dụng lối đánh du kích để làm hại đối phương, tuy vẩn
 biết đánh không thắng, nhưng phải đánh đặng phản đối, đặng đ̣i
 hỏi một thế hệ tinh hoa của tổ quốc.
Căn cứ 152 Lefèvre của bổn bộ bị hăm dọa và có lịnh
 truyền rao hảy dọn đi đặng quân Anh Ấn đến chiếm đóng.
Qua ba ngày sau, ông Giáo sư Đại biểu và bổn bộ dời vô
 vùng Chợ Lớn đường Phước Kiến số 2, ở đậu trong phố của đạo hữu
 Cho, một căn phố lầu ba từng rộng răi, chung quanh th́ có đám
 Hoa Kiều lẩn lộn, nên cuộc khủng bố và xét bắt có phần ít hơn
 Sài G̣n.
Dời về Chợ Lớn, tuy ở trong khu vực của Pháp, nhưng luôn
 luôn bí mật giao thiệp chỉ huy khắp các mặt trận có quân đội CAO
 ĐÀI kháng chiến và mải tiếp tế binh lương cho các bộ đội. Lúc
 ấy, ta chỉ nuôi chiến sĩ ta, chớ Chánh Phủ Việt Minh nào có tiếp
 cho quân ta thứ ǵ đâu ?
Quân đội ta cũng như các mặt trận khác, luôn luôn kháng
 chiến rất có tiếng tăm vang dậy. Các tỉnh miền đông th́ giao cho
 ông Huỳnh Văn Trí (Mười Trí) và Nguyễn Văn Thành, c̣n các tỉnh
 miền Tây th́ giao cho Nguyễn Thành Phương, để cộng tác với Việt
 Minh, chỉ huy các Mặt Trận kháng chiến.
 GIÁO SƯ Đ[1]I BIỂU THỌ N[1]N (Việt Minh bắt)
Ngày 4 tháng 9 Ất Dậu (9 octobre 1945), ông Giáo sư Đại
 biểu thân hành xuống các tỉnh miền tây để thăm các Mặt Trận
 kháng chiến. Với chiếc xe Ford, vừa tới Trụ sở của Việt Minh tại
 Chợ Đệm, th́ Quốc Gia Tự Vệ Cuộc do Nguyễn Văn Trấn Giám Đốc,
 kêu xe lại xét như các xe khác. Ông Giáo sư Đại Biểu cũng không
 lạ ǵ với Quốc Dân... Thấy tên Trần Quang Vinh mặc dầu có đủ
 giấy tờ của Tham Mưu Trưởng chứng nhận cho ông đi lo việc nước,
 nhưng vẩn cứ bắt tống giam, h́nh như họ đă có ra lịnh bắt lâu
 rồi, nay một cơ hội tốt cho họ khỏi nhọc đi kiếm. Liền đó, tịch
 thâu cả xe hơi, đồ đạc, quần áo, tiền bạc... (cảnh trạng 4 tháng
 trong các khám đường " lưu động " rồi đây sẽ được nghe lời tự
 thuật của ông ở đoạn ông trở về).
Đây xin nhắc lại bổn bộ c̣n lại cùng các chiến sĩ nơi mặt
 trận - Ngày ông Giáo sư Đại biểu bị bắt th́ sự thật bổn bộ không
 ai được biết chi hết, măi đến ngày ông hẹn về mà không thấy về.
 Ngay khi ấy, có Nguyễn Thành Phương từ miền Tây trở về báo cáo
 tin ấy, th́ mới nhận thức rơ ràng.
Như một tin xét đánh làm chấn động dân tâm từ bổn bộ đến
 các Mặt Trận, ai ai cũng đánh nhiều dấu hỏi ?? - Tại sao Việt
 Minh bắt ? - Duyên cớ nào ?
Một vị Đại biểu cho Tôn giáo kiêm luôn cả Tổng Tư Lịnh
 Quân đội CAO ĐÀI, đă từng lập nhiều chiến công với đất nước, một
 người đă có công lớn nhứt trong cuộc đảo chánh người Pháp, (9
 mars 1945), rồi đă đem toàn lực giúp Mặt Trận Việt Minh ; chính
 giờ phút này tiếng súng nổ của các chiến sĩ dưới quyền điều
 khiển của người đang nổ vang rền cả các Mặt Trận để kháng chiến
 với quân Pháp kia mà ?
Thế sao Việt Minh lại bắt một nhân tài chân chánh ái
 quốc đem giam vào một nơi với bao nhiêu sự canh gát nghiêm nhặt.
Một việc làm của Việt Minh đă đi ngược ḍng công lư,
 ngược cả nhân tâm dư luận ? - Phải chăng chánh sách của Việt
 Minh để giết hại nhơn tài ? - Phải chăng v́ chánh quyền, v́ đảng
 phái mà giết lẩn đồng bào ? - Đó là một công việc làm thất sách
 của Việt Minh, và c̣n thất sách luôn với một chương tŕnh vĩ đại
 sau này.
Bổn bộ nhóm họp để tầm phương đối phó và giải nguy cho
 ông giáo sư đại biểu. Cuộc nhóm ấy có những ông giáo sư Thượng
 Tước Thanh, Giáo sư Thượng Trí Thanh, Lễ sanh Thượng Tư Thanh,
 Sĩ tăi Nguyễn Văn Hợi, Luật sư Vơ Văn Nhơn, Chánh Trị Sự Phạm
 Văn Châu, Thông sự Nguyễn Tuấn Phú, Thông sự Vơ Ṭng Lục, Thiếu
 Úy Nguyễn Thành Phương, v.v... Nếu lúc ấy chúng ta đem Đại Đội
 xuống cướp ngục để giải vây không phải khó. Nhưng giữa lúc nước
 mất nhà tan, địch quân không ngớt tấn công, cả các mặt trận đang
 kháng chiến oanh liệt, lại đễ cho xảy ra việc xung đột giữa quân
 đội CAO ĐÀI và Việt Minh th́ một điều di hại cho đất nước, mà
 tất cả ai ai cũng không muốn có thể xảy ra. Bởi vậy Bổn Bộ nhứt
 định can thiệp bằng sự thương thuyết và văn từ.
Đó rồi những bổn cáo trạng bằng lời kêu gọi tha thiết đối
 với vụ Giáo sư Đại biểu bị bắt được gởi ngay đến Kỳ Bộ Việt
 Minh, Hoàng Quốc Việt ; Chủ Tịch Ủy Ban Kháng chiến Trần Văn
 Giàu ; Chủ tịch Ủy Ban Hành Chánh Phạm Văn Bạch và Giám đốc Quốc
 gia Tự vệ Cuộc Nguyễn Văn Trân.
Can thiệp xong, đối với những lời hứa hẹn của các " anh "
 chủ tịch th́ bổn bộ nhẹ bớt vài điều lo lắng và tin rằng : rồi
 đây họ sẽ thả ông Giáo sư Đại biểu. Cho nên Bổn Bộ luôn luôn
 thay thế cho viên Tổng Tư Lịnh của ḿnh để tiếp tục chỉ huy tất
 cả các khu vực kháng chiến, hầu làm tṛn phận sự của một dân tộc
 đối với nước nhà và cũng để cho Chánh Phủ Việt Minh thấy thái độ
 rất rơ rệt của quân đội CAO ĐÀI đă thành thật cộng tác, để chiến
 đấu với quân thù, hầu đem lại những tiếng vọi cho các Chủ Tịch
 lúc đang xem xét hồ sơ của ông giáo sư đại biểu.
Tuy rất tin cậy với những lời hứa hẹn của các anh Chủ
 Tịch, nhưng bổn bộ có ư định phái những người thám tử của ta để
 theo dấu cuộc giam cầm ông giáo sư đại biểu tại đâu ? Và ngày
 nào dời đi nơi nào ? đặng tầm phương nuôi dưỡng và cũng một dịp
 xem chừng địa thế binh lực của Việt Minh trong vùng đó. Nếu cuộc
 thương thuyết không thành, chúng ta sẽ thi hành theo kế hoạch đă
 định.
 THÁNH THẤT CHỢ LỚN B TÀN PHÁ, 5 NGƯỜI TỬ Đ[1]O
Cuộc khám xét bao vây từ khu vực của quân đội Pháp càng
 khủng bố ráo riết quanh vùng Sài G̣n, Chợ Lớn, các căn cứ của ta
 đang lo cất dấu đồ đạc quan hệ, nhưng rồi cũng dấu không hết
 được với những số binh lương đồ đạc chất đầy cả một Thánh Thất.
Ngày 15 tháng 10 Ất Dậu (1945), sau khi cúng đàn trưa lễ
 Hạ Ngươn vừa xong th́ một số binh lính Pháp đă bao vây Thánh
 Thất Chợ Lớn, một căn cứ lớn nhứt và chứa đồ đạc nhiều nhất
 trong châu thành.
Sau một hồi khám xét th́ nhà binh Pháp đem một số xe cam
 nhông để tịch thu tất cả tài sản trong Thánh Thất, nào vải c̣n
 lại mấy bành đủ thứ trắng, đen, xanh, quần áo, mũ đội của quân
 sĩ mấy chục cà g̣n, mấy chục va ly đựng đầy quần áo của chiến sĩ
 gởi đó, những bàn ghế quí giá lúc sắm ở thành Ông Sáu, chở về đó
 chất đầy Bửu Điện, mấy trăm bao gạo trắng chất đầy ở nhà Tây
 Lang. Rồi tới đồ xe hơi, một cái xe cam nhông Ford, mấy ngàn lít
 xăng, mấy chục vỏ ruột xe hơi c̣n mới tinh hảo, đồ phụ tùng mua
 sắm cả trăm ngàn đồng, chất đầy kho gần bên, nhà binh Pháp đều
 tịch thu tất cả xe cam nhông chở liên tiếp đem về bót ngót hai
 ngày như vậy. Tính ra sự thiệt hại trên bạc triệu Thánh Thất lúc
 ban ngáy th́ Pháp, ban đêm th́ đạo tặc ráp nhau khuân vác đồ đạc
 c̣n sót lại, v́ vậy mà h́nh trạng Thánh Thất đồ sộ như thế đó
 chỉ trong ṿng hai ba ngày th́ đă thấy tan tành khốc liệt !...
Ngay khi khám xét th́ 5 người trong đó được điệu luôn vô
 bót :
1.- Giáo hữu NGỌC CHIẾU THANH (Tân An)
2.- Lễ sanh THƯỢNG DINH THANH (Tân An)
3.- Chánh Trị Sự NGUYỄN VĂN TÂY (Svay riêng)
4.- Đạo hữu NGUYỄN VĂN XUÂN (Sa Đéc)
5.- Đạo hữu NGUYỄN VĂN ĐỨC (Mỹ Tho)
(C̣n một số đông Nữ Hồng Thập Tự của ta rất may được
 chúng tha thứ).
Trong đêm đó rồi sáng lại th́ người ta đi chợ thấy thi
 hài của Giáo chủ Ngọc Chiếu Thanh và Lễ sanh Thượng Dinh Thanh
 nằm chết ngoài đường, có mấy mũi súng bắn vào lỗ tai máu ra lai
 láng. Rồi qua đêm kế đó cũng ba người nửa là Tây, Xuân, Đức cũng
 bị bắn chết và kéo liệng ngoài đường như hai người bửa trước.
 Nh́n thấy mỗi người c̣n đang bắt Ấn Tư để ngay vào ngực khi trút
 linh hồn.
Bổn bộ và những anh em c̣n lại lụy đổ đầm đề, âu lo khủng
 khiếp. Ôi ! C̣n can tràng đau đớn nào bằng !
Những vị nầy được ta lượm xác đem về chôn cất rất chu đáo
 nơi một miếng đất riêng.
Lịch sữ đạo đă ghi cái chết của 5 vị này, v́ bảo thủ tài
 sản của Đạo, v́ cơ quan mà không chịu khai thật việc làm, v́
 trung nước ngay dân không chịu đầu quân nghịch, nên đă bị bắn
 chết một cách rất thương tiếc !
Gương hy sinh của họ không bị mai một, máu đem làm nước,
 xác làm phân để vun quén cho trổ xanh trên đất Việt này những
 thứ cây mà toàn quốc rồi đây sẽ được hưỡng lây.
Dư luận quần chúng hết sức xôn xao và căm phẩn cho chánh
 sách bạo tàn của quân đội Pháp... và ứa nước mắt, chắc lưỡi, lắc
 đầu, tỏ dấu mến tiếc mấy linh hồn chiến sĩ...
 NHƠN VIÊN BỔN BỘ Đ̉I VỀ RỪNG
Cả anh em trong bổn bộ của ông Trần Đại Biểu, từ ngày
 cùng chưng đeo đuổi theo một chí hướng cao cả... từ người lănh
 đạo cho đến cả nhơn viên làm việc, đều đă nhận định kỹ con đường
 đi của ḿnh, bao giờ cũng thấy cái chết kề bên, nếu sợ th́ không
 làm, c̣n làm th́ đối với cái chết vẩn xem thường.
Thánh Thất Chợ Lớn bị khám phá, nhơn viên trong bổn bộ
 không phải thấy vậy mà sợ. Nhưng thiết tưởng đối với  cái chết mà
 ta không đổi được cái ǵ đáng giá, th́ cũng không nên ngồi bó
 tay chịu chết. Lại nửa, những chí hướng, những lời phú thác tin
 cậy của ông Giáo sư Đại biểu đă giao phó cho, cũng như một bản
 đồ đă vạch sẳn mà bổn bộ c̣n phải nối chí lúc ông thọ nạn, hầu
 để huy động tất cả các lực lượng của Đạo CAO ĐÀI được tồn tại
 măi với với một thinh danh lừng lẩy bất di bất dịch.
Bởi vậy sau khi giàn xếp xong các căn cứ, mỗi nơi đều để
 một vài người coi ǵn giữ tài sản, c̣n bao nhiêu th́ lớp cho về
 Ṭa Thánh, về rừng và một mớ cho về nhà, nếu gần.
Căn cứ trung ương th́ giao cho ông Luật sư Vơ Văn Nhơn và
 Thông sự Vơ Ṭng Lục lănh cai quản với ít người tùng sự.
C̣n các vị Lễ sanh Thượng Tư Thanh, Thượng Danh Thanh,
 Thơ kư Phạm Văn Châu (Hộ), Lê Minh Cảnh, Nguyễn Tuấn Phú và em
 Nguyễn Hữu Nhậm th́ cũng cởi ngựa sắt về rừng, vùng Lộc Hưng,
 quận Trảng Bàng, là nơi một khu vực quân đội ta chiếm đóng rất
 đông và pḥng thủ rất kiên cố do người chỉ huy là Nguyễn Văn
 Thành.
Bổn bộ tổ chức Tổng Hành Dinh, đặc phái viên bộ giao
 thông để liên lạc tất cả nơi nào có quân đội CAO ĐÀI chiếm đóng
 đặng dể bề chỉ huy các mặt trận kháng chiến...
Từ đây, Quân Đội ta đă bước vào một thời kỳ quyết liệt để
 đối chọi với thời cuộc, lớp kháng chiến với quân Anh, Ấn, Pháp ;
 lớp lo ngăn biên thùy Cao Miên, nạn thổ đang lan tràn xuống để
 cướp của, đốt nhà, hảm hại dân ta ; lớp lo tảo trừ nạn trộm
 cướp đang khuấy nhiểu dân lành ; một đôi khi cũng có choảng nhau
 với Việt Minh v́ chánh kiến, v́ việc làm, nhưng khéo giàn xếp
 nên không có xảy ra việc lớn. (Đây chỉ nhắc sơ đại khái mà thôi,
 c̣n công việc tổ chức và cách hành binh kháng chiến th́ công
 việc rất nhiều, không thể đem dự vào quyển lịch sử này, thêm
 choán giấy. Xin xem qua tập " Quân Đội CAO ĐÀI ".
Rất đáng khen các em chiến sĩ ta, mỗi em phải gánh lấy
 lắm nghĩa vụ nặng nề mà từ bao giờ chưa định làm tới. Do đó mà
 tinh thần chiến sĩ ta đă tiến được một bước khá cao. Tuy ở rừng
 núi, song cách tổ chức quân đội rất hoàn bị, có những ban Cố Vấn
 Quân Sự Tối Cao, Bộ Tham mưu, Bộ Chỉ huy, Bộ Trinh thám, Bộ Cảnh
 sát, Ban Hồng Thập Tự, và Nữ Sĩ Binh, v.v...
Đối với dân tâm th́ lúc ấy quần chúng rất tín nhiệm quân
 đội ta, bởi họ thường so sánh Việt Minh với CAO ĐÀI, một bên th́
 sung công, tàn sát, phá hoại, c̣n một bên th́ dùng khoan hồng,
 nhơn nghĩa bảo hộ ; v́ vậy mà quân đội ta chiếm đóng đến đâu th́
 được ủng hộ triệt để của quần chúng đến đó.
Cảnh sống ở rừng sâu nước độc, màn trời chiếu đất, quân
 đội ta đă chịu trăm phần khó nhọc, nhưng ḷng vẫn hăng hái, chí
 vẩn phấn đấu, ham muốn đánh giặc với khúc tầm vông vạt nhọn, với
 mấy khẩu súng thiếu b́, mà chiến sĩ ta lại to gan lớn mật để
 chống lại xe thiết giáp, đại bác, phi cơ của đạo quân đă từng
 kịch chiến. Thế mà nhờ nhiều trận du kích, quân ta đă nhiều lần
 làm cho đối phương thiệt hại nặng. Những chiến công oanh liệt ấy
 đă từng vang dội từ miền Đông xuống miền Tây, toàn quốc rất chú ư.
Một mặt khác giao thiệp sát cánh với các bộ đội dân Phù
 Tang và liên lạc với Tư Lịnh Bộ của họ để t́m hiểu thời cuộc và
 xin khí giới đạn dược.
Tuy hết sức làm, nhưng bổn bộ vẩn không quên vận động cho
 vị Tổng Tư Lịnh của ḿnh là ông Giáo sư Đại biểu, hoặc bằng văn
 từ, hoặc bằng lời nói trong các cuộc hội đàm với các anh Chủ
 Tịch, rồi họ vẩn hứa hẹn làm ǵ họ cũng đem ông Giáo sư Đại biểu
 về đặng cùng chung lo việc nước.
Cuộc kháng chiến, thời gian đă kéo dài một tháng, hai
 tháng, rồi ba tháng... Sài Thành thất thủ, liên tiếp các tĩnh
 miền Đông, rồi tới các tỉnh miền Tây. Thế là toàn Nam Bộ đều
 mất.
Bao nhiêu sự tuyên truyền của Việt Minh đă đem lại nhiều
 sự thất vọng cho đoàn thể. Ban đầu, ai cũng tưởng Việt Minh sẽ
 thành công. Nhưng ai có ngờ bởi Việt Minh nắm chánh quyền mà Nam
 bộ ngày nay phải mất, hiện ra biết bao cảnh trạng núi xương,
 sông máu, nhà cửa bị thiêu đốt, ruộng vườn bị bỏ hoang vu, đồng
 bào giết lẩn, gây biết bao cảnh gia đ́nh tan nát, thảm đạm thê
 lương.
Một chánh phủ ra cầm quyền gặp cơ nguy vong trước mắt,
 không đủ tài sức để cứu vảng thời cuộc, gở nguy cho đồng bào là
 thất sách.
Quần chúng cả Nam bộ h́nh như đă sợ sệt chán nản khi nghe
 đến danh của Việt Minh, càng chán nản, họ lại càng trông mong
 cho thời cuộc mau thay đổi với một phong trào và chế độ khác.
Ông giáo sư Đại biểu bị Việt Minh bắt là một chuyện thất
 nhơn tâm, ḷng dân phẩn uất rất nhiều. Đối với một người có thân
 thế trong sự ngoại giao, sau lưng có một lực lượng khổng lồ ;
 một lời nói cả triệu người nghe và họ có thể hy sinh tất cả với
 một mạng lịnh của người ấy, nhưng Việt Minh không biết để dùng,
 trái lại đem giam cầm măi, nay dời đi làng này, mai dời đi tỉnh
 nọ, làm cho hỏng đại sự, nhứt là sự tiếp viện của quân đội CAO
 ĐÀI, với một số quân nhu khí giới khá nhiều của Nhựt sắp giao
 cho, mà không có ông Trần Quang Vinh để thương thuyết. Cái thất
 bại ấy ở nơi Việt Minh không c̣n chối căi được.
Trong lúc bổn bộ cũng như toàn cả chiến sĩ đang đợi ông
 Trần Đại Biểu th́ Ban Thám Tử theo dọ tin tức về báo cáo rằng :
 Ông Trần Đại Biểu từ lúc bị bắt tại B́nh Điền (Chợ Lớn) rồi dời
 đi B́nh Ḥa (Tân An), qua Đồng Tháp Mười, hiện nay đă đem tuốt
 xuống Cà Mau.
Những lời mà các anh Chủ Tịch đă hứa hẹn coi ṃi không
 hiệu quả, Bổn bộ liền sắp đặt những kế hoạch để giải thoát và
 giao phó sứ mạng cho chỉ huy trưởng miền Tây, là Nguyễn Thành
 Phương đặng hiệp cùng khối CAO ĐÀI, ở tại địa phương ấy, để chờ
 một cơ hội thuận tiện th́ thi hành mật kế.
 ÔNG GIÁÁO SƯ Đ[1]I BIỂU ĐƯỢC GIẢI THOÁ
Thám tử miền Tây về báo cáo cho bổn bộ hay rằng : Ông
 Giáo Sư Đại Biểu đả được giải thoát tại làng Kim Qui (Cà Mau)
 ngày 24 tháng chạp Ất Dậu (1945).
Theo lời tường thuật của Thám Tử, th́ Việt Minh bị quân
 Pháp tấn công quá, đă đến tận ven biển rồi không c̣n đường chạy
 nửa. Cơ đồ đă đến, vậy mà họ không chịu thả, trái lại họ tính
 đem ra hành h́nh.
Đă đến mức chết, dầu làm hay không làm ǵ cũng chết,
 nhưng đối với cái chết này rất vô lối đối với quân tàn bạo. Sau
 một cuộc bàn tính của 6 vị nạn nhân trọng yếu trong khám đường
 đêm đó, th́ đến 4 giờ dáng thi hành diệu kế...
Công cuộc phá khám thành công, giải thoát tất cả đặng
 trên hai trăm người, với sự ủng hộ của quần chúng ở nơi đó. Nhơn
 viên của Việt Minh gát khám tử thương 3 người; về phía bên ta vô hại.
Đồng thời bị nạn với Ông Giáo Sư Đại Biểu, biết bao các
 bậc trí thức nhơn tài Việt Nam v́ không đồng đảng phái với Việt
 Minh mà phải bị họ lên án "Việt Gian" rồi bắt đem giam cầm giết
 chết lần hồi biết bao nhiêu rồi, ngày nay c̣n sót lại nhờ cuộc
 phá khám này mới được giải thoát cả mấy trăm người.
Trưa lại, có cuộc diễn thuyết của các nhà Cách Mạng trong
 khám mới ra để cảm tạ quần chúng nơi đó, để lên án với thuyết vô
 nhơn đạo, v́ đảng phái của Việt Minh và để an ủi Đồng bào đừng
 thất vọng, cùng hứa chắc rằng tương lai tốt đẹp của đất nước sẽ
 đem lại cho anh em với một phong trào mới.
Khi nghe tin có cuộc phá khám, ba ngày sau Việt Minh đem
 viện binh tới đối thủ và t́m bắt trở lại những "tội nhơn".
Ông Giáo Sư Đại Biểu th́ được các chiến sĩ đạo hữu trung
 thành đem đi thoát nạn nội ngày, c̣n Nguyễn Thành Phương đi ḍ
 kiếm ông Đại Biểu mới tới Kim Qui ngày trước, ở lại lo bảo hộ
 các nhà Cách Mạng. Phải đem vào rừng sâu tràn ngập śnh lầy để
 dấu kín với sự lùng bắt gắt gao của Việt Minh. Nhờ đạo hữu nơi
 đó hết ḷng châu cấp nuôi dưởng. Sau nghe rơ lại đạo hữu nơi đó
 cũng bị Việt Minh giết chết mấy người, họ cho rằng có liên can
 trong vụ phá khám.
Từ đây, Ông Giáo Sư Đại biểu, từ ven biển Cà Mau phải
 thoát thân trở về với biết bao những nguy hiểm gian lao mà Việt
 Minh hết sức truy tầm bao vây cùng khắp, phải giả dạng người
 nông phu bần khổ, có lúc phải bỏ ghe nhảy lên bờ vô rừng v́ bị
 Việt Minh rượt theo, có lúc gặp một đám cường đồ tự xưng "Phật
 Giáo Ḥa Hảo" hăm giết chết và lấy hết sạch trơn quần áo tiền
 bạc. Nhưng h́nh như phận sự của ông Giáo Sư Đại Biểu c̣n phải
 mang nặng nghĩa vụ với Đạo cùng Đời, mà Trời không nỡ để cho kẻ
 tiểu nhơn giết người chơn mạng. Nên cuộc hành tŕnh từ khi thọ
 nạn tại B́nh Điền cho đến lúc bọn chúng đem xuống tới Cà Mau,
 chịu biết bao cảnh muổi ṃng, rệp rận, ăn ngủ vất vả, làm lụng
 khổ thân, lao tâm tiêu tứ. Rồi tới lúc phá khám trở về vượt qua
 tất cả những cái chết kề bên. Thật là các Đấng Thiêng Liêng d́u
 dắt người đi trên những vực sâu giá thấm đặng lo lập một chiến
 công phi thường của đời người Cách Mạng.
 ÔNG GIÁO SƯ Đ[1]I BIỂU TRỞ VỀ TỚI CĂN CỨ
Ngày mồng 10 tháng giêng Bính Tuất (1946) ông Giáo sư Đại
 biểu và đoàn hộ tống đă trở về tới căn cứ số 2 đường Phước Kiến
 (Chợ Lớn). Ôi ! C̣n cái mừng nào hơn, c̣n sự cảm động nào bằng,
 khi ông chủ tướng cùng bổn bộ được hội diện, mà cách nhau trọn 4
 tháng với bao nhiêu cảnh ảm đạm âu sầu trông mong chờ đợi. Dư
 luận toàn thể Đạo cũng như Đời, những nhà chân chánh ái quốc,
 những bậc tâm thành đức vẹn, cùng các chiến sĩ đang ở các mặt
 trận hay tin ông giáo sư đại biểu về cũng như cổi được tấc ḷng
 nặng triệu, càng mừng càng đặt cả hy vọng lạc quan sau nầy để
 cứu vản thời cuộc, gỡ nguy cho đồng bào.
     Không đợi nghĩ ngợi, chẳng cần hàm dưỡng, ông giáo sư đại
 biểu liền triệu tập bổn bộ, kêu gọi các chức sắc trung thành để
 tiếp tục chiến đấu với một chủ nghĩa cao cả của nền Đạo.
Quân đội Pháp đă trở lại chánh thức chiếm lănh thổ Nam bộ
 Việt Nam, đang b́nh định để lập lại an ninh trật tự, nên đang
 lùng bắt ráo riết những phần tử kháng chiến. Đối với mối thù CAO
 ĐÀI ngày đảo chánh 9 Mars 1945 th́ họ có quên đâu. Bởi vậy có
 nhiều tỉnh lo dẹp Thiên Bàn cuốn Thánh Tượng. Chức sắc th́ lẩn
 trốn theo thôn quê, hoặc nơi rừng rú chẳng ra mặt. Trăi qua một
 cơn ác mộng của cơ tàn phá giết lẫn, sự thật nền Đạo chúng ta
 chịu thiệt hại rất nhẹ hơn phần đời. Bởi v́ chúng ta bao giờ
 cũng giữ thái độ đạo đức nhơn nghĩa, chẳng hề sung công, cướp
 của đốt nhà, giết người, nên chẳng gây ác cảm, khỏi sự thù oán,
 lại c̣n lo cứu vảng giải nguy cho những trận xung đột giửa Việt
 Minh và Ḥa Hảo.
Nhờ vậy nên đă tránh đặng những can án thường phạm, nêu
 cao một danh từ cao thượng cho Đạo CAO ĐÀI. Những người Pháp văn
 minh nhơn đạo đều khen ngợi và ca tụng.
Tuy ở trong quyền hạn của đối phương, nhưng chúng ta khéo
 tổ chức vận động nên bộ máy chánh trị đạo vẫn được hoạt động một
 cách điều ḥa. Tinh thần đạo hữu vẩn lạc quan và tin chắc rằng
 nền đạo CHÍ TÔN không hề tiêu diệt và tương lai của đạo vẩn cứ
 nơi lời tiên đooán của các đấng Thiêng Liêng
Ông giáo sư đại biểu được thoát nạn và về cầm lái quyền
 chỉ huy toàn đạo, th́ bộ máy chánh trị đạo chẳng khác nào được
 thêm mă lực, bên Hội Thánh cũng như bên Quân đội đều hăng hái
 làm việc...
Thời cuộc càng nghiêm trọng, bề đi đứng giao thiệp lại
 càng thêm khó khăn. Những liên lạc viên dùng toàn phái nữ trung
 thành. Quân đội tuy c̣n mấy ngàn người ở xa xăm nơi rừng núi,
 nhưng nhờ sự liên lạc giao thông để báo cáo t́nh h́nh và chuyển
 đạt nhửng lối chỉ huy của vị Tổng Tư Lịnh đến Mặt Trận cho các
 chiến sĩ.
Đối với các chức sắc ở các tỉnh th́ có các vị chức sắc
 phái nữ tới lui về tiếp tế binh lương cho quân đội và thọ truyền
 những châu tri, huân giáo đem về địa phận ḿnh.
Ông giáo sư đại biểu lúc bấy giờ ở vào một hoàn cảnh hết
 sức nguy hiểm, lớp lo Việt Minh đang truy nả, lớp lo người Pháp
 đang bao vây, nhưng ông vẩn đường đột công khai đi tới lui để
 nối lại đường ngoại giao với các chánh khách nhân tài trong
 nước, hầu định phương châm cứu nước cứu đạo.
Từ ngày thoát khỏi ṿng vây của Việt Minh trở về căn cứ
 Chợ Lớn ṛng rả 4 tháng, khi ẩn khi hiện, làm việc rất đắc lực,
 cơ quan chánh trị đạo và binh bị CAO ĐÀI vẩn từ từ hoạt động một
 cách âm thầm bí mật, nhưng bồng bột dân tâm, tinh thần đạo hữu
 phấn khởi phi thường. Toàn cả đạo đều đạt hy vọng vào vị Thủ
 Lảnh.
Căn cứ đang bị hăm dọa, Quân đội Pháp đang bủa lưới bao
 vây tầm kiếm Tổng Hành Dinh của Tư Lịnh CAO ĐÀI. Nhưng ḷng can
 đảm hy sinh của toàn đạo không thể ngăn cản đặng, sự hoạt động
 khổng lồ về cơ quan chánh trị không dấu đặng. Bởi vậy căn cứ
 luôn luôn kẻ vô người ra không ngớt. Cả nhơn viên trong bổn bộ
 đều lo ngại không thể tránh khỏi cuộc khám xét, nên vừa làm việc
 vừa cất dấu đồ đạc rất bí mật. Mặc dầu có xảy ra t́nh cảnh thế
 nào cũng không có hại, vẩn đinh ninh chổ đó nên tiếp tục làm
 việc.
 CĂN CỨ B KHÁM XÉT, BỔN BỘ B BẮT
Ngày 8 tháng 4 Bính Tuất (8 Mai 1946), một ngày không thể
 quên đặng trong lịch sử của đạo, một ngày mà bổn bộ phải bước
 đến một giai đoạn cực kỳ đau khổ, một ngày làm chấn động dư luận
 trong nước. Ngày ấy là ngày toàn thể trong bổn bộ bị chánh phủ
 Pháp bắt.
Theo như sự tiên đoán của bổn bộ th́ ngày nay đă hẳn, trừ
 ra chúng ta luyện được phép tàn h́nh mới tránh đặng. Vậy chớ làm
 sao ? Một đàng đang ŕnh ṃ tầm kiếm, một đàng coi đối phương
 không có người, th́ thế nào tránh khỏi.
Đối với việc làm không phải hơ hỏng, không phải không có
 sự dè dặt kín đáo. Nhưng trừ ra có hai điều : làm và không. Nếu
 sợ lực lượng của đối phương mà lui bước tự giải tán, mạnh ai nấy
 đi kiếm chổ ẩn thân, th́ cũng được vô sự như ai. Nhưng v́ mang
 danh thể đại biểu cho một nền quốc đạo, v́ cầm quyền trọng đại
 Tổng Tư Lịnh quân đội CAO ĐÀI, hạng chiến đấu để mong đoạt một
 chủ nghĩa cao cả mà không thể lui bước, mặt dầu đă thấy rơ cái
 chết kề bên. Bởi có ư định ấy nên ông giáo sư đại biểu cùng bổn
 bộ cứ mạnh dạng tiến... đến ngày giờ này.
Trời vừa rạng sáng th́ một lượt nơi ba căn cứ bị tấn
 công :
1.- Căn cứ Trung Ương số 2 đường Phước Kiến
2.- Căn cứ thứ nh́ số 15 đường Lư Thành Nguyên
3.- Chùa Thái Ḥa ở đường Monseigneur Dumortier
    Lúc bị bao vây, có quan chánh sở mật thám Sài G̣n với một
 số đông binh lính. Cuộc khám xét hết sức gắt gao. Sự thật th́
 không gặp bằng cớ ǵ về căn cứ của Đạo và của quân đội cả. Bởi
 v́ bao nhiêu đồ đạc bằng cớ quan hệ th́ ta đă biết trước, nên
 đem cất dấu một chổ rất kín, nếu không chỉ th́ không tài ǵ khám
 xét cho có. C̣n ông giáo sư đại biểu th́ không có ở chung với ba
 căn cứ này, phải ở riêng một chổ kín đáo hơn. Nhưng làm sao qua
 được sở mật thám chuyên môn. Mặc dầu họ không gặp bằng cớ, không
 gặp ông giáo sư đại biểu, nhưng họ biết rơ nơi đây là chổ làm
 việc của ông giáo sư đại biểu.
Những nhơn viên trong ba căn cứ này bị bắt tra khảo rất
 ghê gớm, nhứt là Vơ Ṭng Lục và Nguyễn Tuấn Phú, họ bảo phải chỉ
 chổ ở của ông giáo sư đại biểu và những đồ đạc cất dấu nơi đâu ?
 Ban đầu cương quyết thà chịu chết chớ nhứt định không khai.
 Nhưng tiếc v́ xác thịt không đi đôi với tinh thần không chịu nổi
 với sự tra tấn gớm ghê phải chết đi sống lại, mà lúc đó phần hồn
 không làm chủ đặng xác thịt nữa.
Rốt cuộc liên tiếp theo 4 nơi căn cứ nữa bị khám xét và
 tịch thâu đồ đạc, ông giáo sư đại biểu bị bắt với toàn thể bổn
 bộ với danh sách sau đây :
1.- Giáo sư Đại biểu THƯỢNG VINH THANH
2.- Giáo sư THƯỢNG TRÍ THANH
3.- Giáo hữu THÁI ĐẾN THANH
4.- Lễ sanh THƯỢNG TƯ THANH
5.- Lễ sanh NGỌC HOÀI THANH
6.- Luật sư VƠ VĂN NHƠN
7.- Luật sư NGUYỄN VĂN HOA
8.- Thông sự VƠ T̉NG LỤC
9.- Thông sự NGUYỄN TUẤN PHÚ
10.- Đạo hữu LÊ TẤN SĨ dit SÂM
11.- Đạo hữu TRẦN TỶ ĐÀI
12.- Đạo hữu LÊ VĂN GIÊM
13.- Đạo hữu LÊ VĂN NỔ
14.- Đạo hữu NGUYỄN MINH THƯƠNG
15.- Đạo hữu NGUYỄN NGỌC CHIỂU
16.- Đạo hữu BÙI QUANG DƯƠNG dit CHÀ
17.- Đạo hữu NGUYỄN VĂN TỈNH (sau th́ bị tử nạn lúc Pháp khủng bố)
18.- Đạo Muội LÊ TH CƯ (bạn của giáo sư đại biểu)
19.- Đạo Muội NGUYỄN TH THẺ
20.- Đạo Muội NGUYỄN TH MY
21.- Đạo Muội LÊ TH HOÀNH
22.- (bạn của chánh trị sự Tộ)
 BẢY NƠI CĂN CỨ B KHÁM XÉT
1.- Căn cứ giáo sư đại biểu ở Minh Phụng (Phú Lâm)
2.- Căn cứ trung ương số 2 đường Phước Kiến (Chợ Lớn)
3.- Căn cứ Villa mướn số 15 đường Lư Thành Nguyên
4.- Căn cứ sở may số 235 chợ B́nh Đông
5.- Căn cứ chùa Thái Ḥa (Sài G̣n)
6.- Căn cứ nhà tư Sĩ Tải HỢI ở Phú Thọ
7.- Căn cứ nhà tư Luật sư HOA
Trong ṿng mấy giờ đồng hồ, toàn thể bổn bộ bị sở Mật
 Thám Pháp bắt đem về khám Catinat luôn với bao nhiêu đồ đạc,
 quần áo, xe hơi, xe máy, máy may, máy viết, bàn ghế đồ quí giá,
 nếu tính phỏng ra có đến gần một triệu bạc. Trong đó có số tiền
 của Hội Thánh cất trong tủ sắt và dấu nhiều chổ cũng đều bị tịch
 thâu trên 200.000$00.
Đối với những tài sản và tiền bạc bị mất một số khổng lồ
 như thế ta không tiếc và cũng không đáng lo ngại, nhưng chỉ tiếc
 và lo ngại cho một số đồ đạc mà nhân viên trong bổn bộ đă có
 nhiều công cán lo và ǵn giữ cất dấu từ 4 năm trường đă bị bao
 lần khủng bố khám xét nhưng không tài ǵ lấy được. Hôm nay số đồ
 ấy cất một chổ rất kín đáo trên nóc lầu, v́ sự tra tấn quá,
 không c̣n dấu được, nên phải chỉ ngay cho họ đem xuống tất cả :
1.- Mấy quyển " SỔ VÀNG " để ghi công cán các nhà từ
 thiện ái quốc.
2.- Những thơ từ giao thiệp cùng Đức KỲ NGO[1]I HẦU CƯỜNG
 ĐỂ ĐIN H[1].
3.- Bộ công nghiệp và bổn Vi bằng Cơ quan Phục quốc.
4.- Bộ Binh Bị, Bộ Tham Mưu, các ban tổ chức về quân sự,
 chánh trị và giao thông.
5.- Cả Thánh Giáo dạy riêng về cơ quan Phục Quốc.
6.- Những văn bằng bút tích để làm tài liệu cho các nhà
 viết sử.
7.- Cả hồ sơ của Hội thánh và của quân đội
8.- Súng Trường, súng lục, lựu đạn, dao gâm, gươm đảng,
 gươm trường của Nhựt cho để di tích và pḥng thủ
9.- Với các đồ lặt vặt nhưng cũng rất quan hệ mà không
 thể nhớ kể ra cho hết được.
Những đồ đạc nầy đựng đầy cứng trên mười bao và mấy thùng
 bằng cây với bao nhiêu va my quần áo, Calot chiến sĩ, đều bị tịch
 thâu tất cả.
Tin ông giáo sư đại biểu đạo CAO ĐÀI Trần Quang Vinh bị
 bắt đă đăng trên mặt các báo Tây Nam cùng báo Tàu, báo Anh, làm
 chấn động cả dư luận, rất xôn xao bàn tán. Tự do trên các báo
 hằng ngày đều có b́nh luận vụ ông giáo sư đại biểu bị bắt, kẻ
 th́ nhắc tiểu sử, người th́ viết lịch tŕnh rồi hoan hô nào thời
 thế tạo anh hùng từ địa vị thơ kư lên tới tội nhơn chiến tranh,
 đem một công tŕnh cách mạng vẽ vang để ca tụng. Rồi cũng có một
 vài tờ báo " bợ đích " lại thổi lông tầm vít, ngạo nghễ đủ điều.
 Đó là t́nh đời thường có, thế gian không lạ ǵ, nhưng hay hoặc
 dở, công hay tội, hảy c̣n ṭa lương tâm của toàn thiện hạ xét
 đoán.
Đây nhắc lại ông giáo sư đại biểu cùng bổn bộ bị đem vào
 khám đường mật thám (Catinat). Một chổ mà nghe tới cũng phải
 rùng ḿnh, rởn ốc, kinh khủng, ghê hồn với cái cực h́nh tra khảo
 c̣n hơn địa ngục, cái cảnh đày đọa con người c̣n hơn con vật.
 Nếu ai đă từng bước chân vào đó th́ không muốn trở lại lần thứ
 hai.
Sở Mật Thám ngày ấy, ngưng hết công chuyện đang lo " tiếp
 rước " bổn bộ ông Trần Quang Vinh. Khởi sự họ đem ra từ người
 lấy lai lịch rồi đem vào pḥng tra, đánh đập, đá, cú, đấm, đập,
 đủ thứ đánh, treo, rồi c̣n đem khớp miệng đổ nước cho ngộp hơi
 chết rồi chờ tỉnh lại đem chạy điện. Họ làm cho chết đi sống lại
 rồi đem ra hỏi cho biết thêm cả thảy cơ quan, nào binh bị, khí
 giới, tổ chức, người cộng sự v.v... Hỏi rồi đánh nửa cho chết
 giấc để cho sống lại rồi đánh, luân phiên người nầy kế người
 khác.
Cuộc tra tấn liên tiếp tám ngày như vậy, ôi ! c̣n bút mực
 nào tả cho hết cảng trạng đau khổ nầy. Thà đem ra bắn phức cho
 rồi hơn là để hành hạ thể xác.
Ông giáo sư đại biểu và cả bổn bộ thấy bao nhiêu văn bằng
 bút tích, bao nhiêu tang chứng hiển nhiên không c̣n chối cải
 được, nên mỗi người tự cung khai và nh́n  nhận sự thật tất cả
 công việc làm trong bốn năm nay. Rồi vẫn đinh ninh rằng cả
 thảy sẽ chịu tử h́nh và đang chờ cái chết cho rảnh xác thịt đau
 khổ.
Nhưng h́nh như đấng CHÍ TÔN đưa con cái của Ngài đến đây,
 không đành để chịu cái chết đau thảm, mà trái lại để chịu cái
 khổ đặng cứu vản thời cuộc, gở nguy cho toàn đạo, để có cơ hội
 đem Đức HỘ PHÁP và chư Đại Thiên Phong trở về cố quốc. Tức là
 một cơ biến chuyển của Thiên Thơ đă định trước.
Nên khiến cho nhà cầm quyền Pháp không nở đem đi xử tử mà
 trái lại c̣n đổi hẳn thái độ, liền ngưng hết các cuộc tra tấn đổ
 thương thuyết, họ cho ông giáo sư đại biểu suy nghĩ và tỏ bày
 tuyệt vọng, toàn đạo muốn ǵ ?
Ông giáo sư đại biểu cùng bổn bộ bước đến giai đoạn nầy
 thật khó xử trí v́ thấy hai con đường :
1.- Phải chịu chết chẳng những cả bổn bộ mà toàn thể chức
 sắc đạo hữu đă có tên tuổi nơi Thông Qui, nơi Sổ Vàng, nơi Vi
 Bằng mà bằng cớ nhà cầm quyền Pháp đă nắm sẳn trong tay.
2.- Phải thỏa thuận ngưng chiến bằng vơ lực, nhưng c̣n
 thương thuyết bằng chánh trị, ngoại giao để cứu vản thời cuộc,
 gỡ nguy cho toàn đạo, và cũng có thể đem sự thắng lợi cho dân
 cho nước được.
Tương lai từ bốn năm nay toàn Đạo đă ra làm chánh trị tổ
 chức quân đội, liên hiệp cùng các đảng phái chánh trị để tranh
 đấu độc lập cho dân cho nước, công cuộc c̣n đương phân tranh
 giữa hai nước Pháp Việt. Rồi bổng nhiên Tư Lịnh Bộ của quân đội
 CAO ĐÀI đă lọt vào tay của kẻ nghịch, kể như đă lâm vào cảnh
 thất bại lẽ th́ nên chết cho trọn tiếng, trọn hy sinh cùng chủ
 nghĩa.
Nhưng yêu chết mà nước được tự do độc lập, đồng bào đặng
 tự do, đạo đặng phục sinh quyền tín ngưỡng th́ c̣n ǵ vui sướng
 hơn. Trái lại, chết mà nước thêm yếu hèn, nền đạo tiêu tan, đổng
 bào đau khổ, non sông bị dày đạp th́ cái chết ấy vẩn không ích.
Nh́n thấy vơ lực quân đội ta đă kém thế bên ngoài thế
 giới chẳng ai binh, bên trong đảng phái nhân tranh, giành quyền
 cướp vị, sát hại lẩn nhau, đoàn nầy nghịch với đoàn kia, đệ tam
 giết đệ tứ. Binh tướng của mỗi chiến khu muốn đánh lúc nào th́
 đánh, muốn nghĩ lúc nào th́ nghĩ, không c̣n liên lạc, không c̣n
 tuân mạng lịnh của ai cả. Những nhà ái quốc chân chính bị giết,
 bị hành h́nh rất tàn nhẩn chỉ ǵ đảng phái. Những người lănh đạo
 chánh phủ h́nh như kế địa vị ḿnh hơn vận mạng quốc gia. Thế th́
 đại cuộc đă hư, nếu kháng chiến nửa th́ không ích ǵ mà chỉ thêm
 tai hại.
Th́ giữa lúc ấy nhà chức trách Pháp đưa tay bảo chúng ta
 hiệp tác và tuyên bố : nước Pháp mới trở lại đây không phải để
 chiến tranh chinh phục thuộc địa nữa, mà lại để thi hành đúng
 theo điều ước của Hiến Chương Đại Tây Dương để giúp cho các nước
 nhược tiểu tự quyết định lấy vận mạng ḿnh. Có lư nào giữa hai
 nước Pháp Việt không thể t́m hiểu nhau hay sao ?
Bởi chổ muốn hiểu nhau đó mà hôm nay nhà cầm quyền Pháp
 có cơ hội gặp vị Đại biểu của Đạo CAO ĐÀI lại là một nhơn vật
 trọng yếu trong chánh giới Việt Nam, nếu không nắm ngay cơ hội
 này c̣n có cơ hội nào hơn, nên sau khi thỏa thuận đặng thương
 thuyết, Ông Giáo sư Đại Biểu dâng ngay một bản nguyện vọng đại
 khái như sau đây :
1.- Trước nhứt xin cho Đức HỘ PHÁP và chư vị Thiên Phong
 bị đày ờ đảo Madagascar được trở về cố quốc.
2.- Trả lại sự tự do tín ngưởng cho toàn Đạo, Ṭa Thánh
 và các Thánh Thất được mở cửa thờ phụng cúng kiến.
3.- Nh́n nhận chánh thức Đạo CAO ĐÀI có quyền lấy danh
 Đạo mà tạo sắm tài sản như bên Thiên Chúa Giáo.
4.- Ngưng khủng bố bắt bớ Chức sắc và Đạo hữu.
Đối lại, bên Đạo chúng ta, ông giáo sư đại biểu sẽ ra
 lịnh că thảy quân đội đều ngưng chiến và ra mặt công khai để
 liên minh với quân đội Pháp trong vấn đề an ninh và trật tự. Đề
 nghị nầy hai bên đều chấp thuận.
* *
*
 TOÀN THỂ BỔN BỘ ĐƯỢC PHÓNG THÍCH
Sau đó, ông giáo sư đại biểu xin cho hai vị Vơ Văn Nhơn
 và Nguyễn Tuấn Phú lănh sứ mạng lên chiến khu của quân đội,
 thương thuyết với vị Tổng Chỉ Huy Nguyễn Văn Thành, trong lúc
 toàn thể quân đội đang hăng hái chiến đấu với đối phương, bổng
 nhiên được lịnh của vị Tổng Tư Lịnh, liền ngưng chiến và đồng
 thanh làm hậu thuẩn cho cuộc thương thuyết giữa quân đội CAO ĐÀI
 cùng quân đội Pháp quốc.
Một thông điệp từ chiến khu gởi về cho quân đội Pháp th́
 trong ít ngày sau, toàn thể bổn bộ được thả.
Sau hai mươi hai ngày bị giam cầm và tra tấn rất ghê gớm,
 lẽ th́ phải chết mất trong ngục một số người, nhưng h́nh như các
 đấng thiêng liêng đă ban ơn và bảo hộ cả thảy được toàn vẹn, chỉ
 bị bịnh hoạn ra dưỡng bịnh ít ngày th́ đă b́nh phục và tiếp tục
 làm việc trở lại.
Trong thời gian ông giáo sư đại biểu và bổn bộ bị bắt,
 toàn đạo hết sức chấn động xao xuyến, vừa thương tâm, và kinh
 khũng sợ sệt cho tương lai nền đạo chẳng khác nào như cách 5 năm
 về trước khi Đức HỘ PHÁP bị nạn. Càng lo âu, càng dè dặt, thu
 xếp đề pḥng cũng chưa chắc chắn công việc sẽ xảy ra làm sao
 nữa. Nhưng có một điều đáng mừng là đức tin của toàn đạo họ đinh
 ninh rằng : ông giáo sư đại biểu bị nạn là một cơ biến chuyển
 của thời cuộc, hoặc đạo sẽ bước qua một giai đoạn mới, chứ không
 phải gặp cơ thất bại nguy vong. Nên họ rất b́nh tỉnh mà duy tŕ
 kiên cố lực lượng để chờ xem biến tưởng.
Ông giáo sư đại biểu và bổn bộ được phóng thích, một tin
 mừng cho toàn thể, nhưng từ nội t́nh đến ngoại cuộc đều đặt
 nhiều câu hỏi ?... Không hiểu ông Trần Quang Vinh được phóng
 thích với trường hợp nào ? Một người đă bị lên án " tội nhơn
 chiến tranh " số 1 của Việt Nam, một người thứ nhứt được quân
 đội Pháp ngày nay phóng thích. Rồi đây, quân đội CAO ĐÀI sẽ xây
 qua chiều hướng nào ? Âu cũng là một vấn đề quan trọng của thời
 đại.
Hẳn không c̣n ai không biết tinh thần của toàn thể tín đồ
 CAO ĐÀI từ hai chục năm, mặc dù ở trong phạm vi tôn giáo, nhưng
 có một tinh thần chính trị rất cao thượng. Cái tinh thần ấy ngày
 9 mars 1945, họ đă đem kinh nghiệm một lần thứ nhứt và cũng đă
 nêu cao một trang lịch sữ vẽ vang nơi đất Việt. Nếu nói hy sinh
 đặng chống ngoại xâm, trừ đế quốc thực dân, khôi phục nền tảng
 độc lập và tự do cho đất nước, chưa chắc đảng phái chánh trị nào
 theo kịp.
Hôm nay v́ hoàn cảnh bắt buộc ông giáo sư đại biểu phải
 thỏa thuận bắt tay với Pháp để ngưng chiến không phải là việc
 lạ, lịch sữ không thể bắt tội, dư luận không thể lên án, mà trái
 lại phải hiểu hoàn cảnh của người, của thời cuộc.
Cũng như năm 1939, nước Đức đánh bại nước Pháp, nếu không
 có PETAIN ra cứu văn thời cuộc th́ nước Pháp phải tiêu hủy, dân
 sự phải diệt vong, đâu c̣n nước Pháp ngày nay. Nước Tàu không có
 ông UÔNG TINH V làm sao tránh khỏi sự tàn sát của quân Nhựt. Cụ
 Hồ Chí Minh không bắt tay với Pháp th́ nước Việt Nam phải mất đă
 ba kỳ.
Đạo CAO ĐÀI nếu không có ông đại biểu (v́ hoàn cảnh yểm
 bách) thương thuyết với Pháp th́ ngày nay biết bao chức sắc đạo
 hữu bị bắn giết ; chùa chiềng nhà cửa biết bao vụ thiêu đốt ;
 Đức giáo chủ yêu mến của Đạo chưa chắc ngày nay được trở về cố
 quốc ; nền đạo chưa chắc được phục hưng như thế này.
Thành thử tai nạn vừa qua là một cơ cứu khổ cho toàn đạo,
 để cho người lănh đạo lập một chiến công phi thường với lịch sử,
 để giải thoát cho đức giáo chủ và chư vị thiên phong đương bị
 đày được trở về cố quốc, để đem đạo đi đến một con đường mới, để
 tranh thủ độc lập tự do cho nước bằng đạo đức tinh thần, bằng
 thương thuyết ngoại giao. Mà rồi cũng nhờ thế mà chúng ta tránh
 được chổ đổ máu vô ích mà chúng ta không c̣n cơ hội để đổ máu
 nửa.
* *
*
 CUỘC LỄ LIÊN MINH GIA QUÂN ĐỘI PHÁP VÀ CAO ĐÀI
Ở khám đường 22 ngày vừa ra khỏi, ông giáo sư đại biểu và
 bổn bộ được dưỡng bịnh và chăm lo thuốc thang, nội trong 10 ngày
 cũng gần b́nh phục. Sự hứa hẹn với nhà cầm quyền Pháp không thể
 diên tŕ đặng và cũng là một vấn đề cần thiết, đối với đạo phải
 xây chiều đổi hướng qua một giai đoạn mới mà toàn thể đang trông
 mong nơi sự quyết định của người lănh đạo.
Một mặt phái người lên chiến khu để thương thuyết với
 Tổng Chỉ Huy quân đội định ngày kéo trọn sư đoàn về Ṭa Thánh
 đặng cử hành lể liên minh. Một mặt ông giáo sư đại biểu và bổn
 bộ cũng ngồi chung đoàn xe của quân đội Pháp lên Ṭa Thánh cho
 kịp với ngày giờ đă định trước.
Hai bên : đại diện của đạo và của Pháp, quân đội ta và
 quân đội Pháp hội đàm thương thuyết tại đây trót ba ngày trường
 mới xong. Hai đàng đă thỏa thuận kư kết một bản ḥa ước nhằm 9
 juin 1946.
      Đại khái bản ḥa ước ấy như thế này :
Đối với Pháp, quân đội ta phải ngưng chiến và giải tán
 tất cả các bộ đội lưu động kháng chiến.
Đối với đạo, quân đội Pháp cũng ngưng các cuộc tấn công
 khủng bố, không bắt buộc đá động đến một chức sắc hoặc đạo hữu
 nào tất cả. Trả lại các quyền tự do tín ngưỡng truyền bá của
 đạo. Mở cửa Ṭa Thánh và các Thánh Thất được tự do thờ phượng
 cúng kiến trong phạm vi tôn giáo. Đem Đức HỘ PHÁP và chư vị
 thiên phong trở về cố quốc và giao trả lại các quyền tự do công
 dân.
Liền đó đă thành lập công khai một đạo binh Tự Vệ để bảo
 thủ đền Thánh. Cũng tổ chức lại với bao nhiêu chiến sĩ và quân
 cụ của ta mới đem về đó. Nhưng địa vị và dấu hiệu Thượng Hạ sĩ
 quan ta vẫn để nguyên vẹn không sửa đổi điều chi cả. Từ trước,
 quân đội vẩn hoạt động, nhưng âm thầm kín đáo, lẩn trú theo rừng
 núi. Hôm nay cũng vẩn họat động nhưng đường đột công khai riêng
 biệt theo quân đội CAO ĐÀI chớ không phải từng theo hàng ngũ của
 quân đội Pháp.
Cảng trạng ṭa thánh Tây Ninh từ trước vẩn ch́m ngập
 trong t́nh thế không toan khó liệu. Bao nhiêu chức sắc đạo hữu ở
 Ṭa Thánh đang tha thiết phân vân với phong trào thay đổi và rất
 lo âu cho tương lai nền đạo rồi đây sẽ thành bại nên hư bao nă ?
Cuộc bắt bớ ông giáo sư đại biểu làm cho dư luận chấn
 động và khủng khiếp... Rồi cũng do cuộc bắt bớ ấy rất nhẹ dường
 như cổi được tất ḷng nặng triệu.
Thế th́ ông giáo sư đại biểu và bổn bộ chịu khổ đặng vẹt
 lối chông gai, hầu d́u bước đạo lên đàng sáng lạng. Đem trả lại
 cả quyền hành tự do của đạo lại cho con cái chí tôn. Đem những
 vị chức sắc và đạo hữu bị khủng bố trở lại hành sự như xưa nay.
 Những chiến sĩ đang sống giữa cảnh rừng sâu nước độc, phiêu bạc
 khắp nơi, nay được trở về căn cứ, được vầy đoàn hiệp bạn, để tổ
 chức hàng ngũ đặng định chừng bước đường tranh đấu chắc chắn và
 thành công...
Toà thánh từ đây giao cho ông Khai đạo Hiệp Thiên Đài
 PH[1]M TẤN ĐĂI thay mặt cho ông giáo sư đại biểu để giao thiệp với
 nhà cầm quyền Pháp ở Tây Ninh, bên trong th́ lo tổ chức lại Cửu
 Viện Nội Chánh, sửa soạn lại dinh thự hầu chờ ngày tiếp rước Đức
 giáo chủ (PH[1]M HỘ PHÁP). Đạo quân Tự Vệ để bảo thủ Đền Thánh th́
 giao lại cho Đại Tá NGUYỄN THÀNH PHƯƠNG Tổng Chỉ Huy và giao
 thiệp cùng quân đội Pháp.
Ông giáo sư đại biểu khi sắp xong công cuộc Ṭa Thánh, đă
 có người thay mặt lo về chánh trị và quân đội CAO ĐÀI rồi th́
 ông cùng bổn bộ trở về Sài G̣n đặng tiếp tục thương thuyết về
 vấn đề Đức HỘ PHÁP về nước. Đó là một công việc mà ông giáo sư
 đại biểu rất quan tâm và lo lắng nhiều hơn hết.
Giữa t́nh thế nầy lại có chánh phủ tự trị Nam kỳ cộng ḥa
 dân quốc ra đời, mục đích tách Nam bộ Việt Nam làm một nước
 riêng trong liên bang Đông Dương và trong liên hiệp Pháp quốc.
 Người được mang danh Thủ Tướng Nam kỳ quốc là bác sĩ Nguyễn Văn
 Thinh. Một chánh phủ hữu danh vô thiệt, ai cũng biết nó do người
 Pháp nâng đở chớ không phải của dân cữ.
Một việc làm ngược ḍng lịch sử, trái với nguyện vọng
 quần chúng...
Giai đoạn của đạo bước đến đây gặp cảnh nghịch thường và
 rất khó xử. Những người có trách nhiệm lănh đạo quần chúng hướng
 dẩn đặng phong trào, không lẽ điềm nhiên tọa thị, khó nhứt là
 việc làm của hạng người ấy ở trong quyền hành của đối phương th́
 càng khó biết bao. Nhưng một khi đă nhận định thời thế và đă
 biết người biết ta th́ ta cũng có thể dụng những chiến lược của
 Hàn Tín, Trương Lương hầu chuyển bại ra thắng, cũng không phải
 là vô kế khả thi vậy.
Bởi cớ ấy nên tờ châu tri số 1 ra đời, mà gần đây có nhà
 lảnh đạo Việt Minh đă hấp tấp lên án nào là Việt gian, nào là
 phản quốc. Nhưng Việt gian hay phản quốc hảy c̣n thời gian phê
 phán. Đây chỉ nên hiểu CAO ĐÀI làm ǵ đă chớ ?
Từ mang tiếng Liên Minh với quân đội Pháp, CAO ĐÀI chưa
 hề lấy thế lực nào để khủng bố và bắt bớ một lương dân nào tất
 cả, mà trái lại đem danh từ " đạo nghĩa " cho các lớp quần chúng
 trong xă hội. Việc làm của CAO ĐÀI không la lối rùm ben, không
 vổ ngực đưa tay chộp rộp, không lấy láo khoét làm phương lược,
 chẳng dùng dọa nạt làm động cơ. Nhưng rất lặng lẽ trong sự quyết
 định, trong sự hy sinh, trong sự hành động, chậm chạp và chắc
 chắn.
Có lẽ cũng dám tự hào mà tuyên bố rằng : từ 20 năm nay
 đạo CAO ĐÀI đă hy sinh rất nhiều cho một chủ nghĩa Thiêng Liêng
 vô đối. Năng lực của nó đă lôi cuốn đặng đại đa số quần chúng
 hưởng ứng. Công cuộc Cách Mạng vừa qua, một phần lớn do công
 tŕnh vĩ đại của Đạo CAO ĐÀI gầy dựng. Những phần tử tham gia
 chánh trị chưa hề dùng lối bạo ác vô nhân. Trong hàng ngũ CAO
 ĐÀI chưa từng nghe có người phản phúc bán nước hại dân.
Hôm nay ông Trần Quang Vinh tạm dùng một phương châm cứu
 nước gở rối cho t́nh thế, giải nguy cho đồng bào rồi lại lắm kẻ
 phê b́nh này nọ. Đồng thời, cụ HỒ CHÍ MINH cũng tạm dùng phương
 châm ấy, lại được danh từ ái quốc ư ? Nhưng thôi, giửa t́nh thế
 c̣n đang hổn độn, cuộc diện đương phân tranh, chánh thể c̣n đang
 hoang mang mờ mịch, th́ cũng chưa biết ai là Việt gian, ai là Ái
 quốc. Chỉ để cho ṭa án lương tâm của toàn quốc dân lấy công tâm
 sáng suốt khôn ngoan mà nhận định.
Mặc t́nh ai nói sao th́ nói, ai hiểu sao th́ hiểu, ông
 giáo sư đại biểu vẩn tŕ chí nhẩn nại, âm thầm làm việc với sự
 mạng thiêng liêng, ông cùng đồng chí của ông vẩn tranh đấu măi
 không ngừng, nhưng đến giai đoạn này cuộc tranh đấu bằng chánh
 trị và ngoại giao.
Trước nhứt là vận động một cách khẩn cấpxin cho Đức HỘ
 PHÁP và chư vị Đại Thiên Phong mau phản hồi cố quốc. Một mặt lo
 cũng cố hàng ngũ chiến sĩ, qui tựu lại các bộ đội một cách công
 khai để gia tăng lực lượng đặng làm hậu thuẩn cho cuộc tranh đấu
 và thương thuyết đang hiện hành...
 HÀNH VI (hay là bản án) CỦA ÔNG Đ
NG TRUNG CHỬ

Nói đến ông Đặng Trung Chử hay là Ngạn Sơn (Danh Thánh
 Phối sư THƯỢNG CHƯ THANH) th́ không ai c̣n lạ ǵ với ông ấy. Từ
 ngày Đức HỘ PHÁP đi an trí nơi hải ngoại đến giờ này, hỏi lại
 ông đă làm ǵ nên công cán.
Dưới đây chúng ta thử ôn lại đoạn đường của ông từ năm
 1941.
Từ khi Đức HỘ PHÁP bị nạn rồi kế tiếp theo chư vị Đại
 Thiên Phong, cả Hội Thánh bây giờ duy c̣n sót lại một ḿnh ông
 là lớn (quyển Thượng Chánh Phối sư), nhưng ông cũng không làm ǵ
 gọi là hướng đạo cho anh em, chẳng có một mưu mô chi để giải
 nguy trong lúc rối, chẳng có một sự hy sinh can đảm nào để làm
 gương cho toàn đạo và cũng chẳng có một lời lẽ chi để giữ vững
 tinh thần đạo hửu.
Trái lại ông đành lui gót kiếm chổ ẩn thân, lúc ẩn thân
 ông được chức sắc và đạo hữu cung cấp cho ông một cách rất cho
 đáo.
Đến tháng giêng Nhâm Ngọ, nhờ sự mạo hiểm của ông giáo sư
 Thượng Vinh Thanh đem xe rước ông chạy một nước về Kiêm Biên. Về
 đây cũng gần trót một năm, ông cũng không có làm ǵ gọi là đáng
 kể. Rồi đến nền Đạo ở Kiêm Biên bị khủng bố, Thánh Thất bị sung
 công, ông liền xuất dương qua Bangkok (Xiêm La Quốc). Lúc qua
 Xiêm nghe nói ông cũng có hoạt động rất nhiều, nhưng sự hoạt
 động ấy không có tiếng dội cho nước cho đạo cả, mà trái lại c̣n
 gây nhiều chuyện lôi thôi ở bên ấy.
Bên Đông Dương lúc nọ ông giáo sư đại biểu nhơn danh Hội
 Thánh, mỗi tháng đều có gởi tiền châu cấp cho ông, để nuôi ông
 sống vững nơi đất khách.
Sau ngày đảo chánh 9 mars 1945 đă lật đổ chánh quyền đế
 quốc Pháp rồi, ông lần hồi trở về Sài g̣n ở nên cạnh ông giáo sư
 đại biểu, ngoài những việc phụ trách nhẹ nhàng th́ ông cũng chưa
 có làm điều ǵ đáng nói.
Ngay lúc Việt Minh nắm chánh quyền v́ t́nh thế mà ông
 giáo sư đại biểu phải từ chức đại biểu và tổng tư lệnh quân đội
 CAO ĐÀI. Hai nhiệm vụ ấy giao lại cho ông THƯỢNG CH THANH,
 nhưng mọi việc khó khăn trọng đại, hảy c̣n có ư kiến của ông Đại
 Biểu. Bằng chẳng vậy th́ cả cơ quan đều hư hại, nhơn tâm rời ră,
 chiến sĩ nản ḷng, v́ ai cũng biết việc làm, tài đức, ngoại giao
 của ông không thể ngồi vững địa vị ấy được.
Phong trào Việt Minh bạo tàn, ông cũng có làm việc với
 Mặt Trận ấy rất nhiều,nhưng chẳng thâu hoạch đặng một thắng lợi
 nào cả.
Pháp quốc trở lại Đông Dương, Việt Minh rút lui, lịnh
 giải tán quân đội, Tổng hành dinh bị dời đi, đồng thời ông cũng
 đi luôn và ôm luôn một số tiền của Hội Thánh 600.000$00 chạy về
 ṭa thánh.
Giữa lúc đó, ông giáo sư đại biểu bị Việt Minh bắt. Ông
 Thượng Chữ Thanh về Ṭa Thánh hành động không đắc nhơn tâm, tự
 ḿnh làm giảm tư cách của bậc đàn anh, gây nhiều ác cảm giửa ông
 và đạo hửu tại Thánh Địa ; cho đến đổi có sự âm mưu giết lẩn
 nhau, mà kẻ phạm nhơn lại có tay ông trong đó. Gây oan trái giữa
 ông đào tạo, biết việc chẳng lành sẽ xảy tới cho ông, ông liền
 cuốn gói ra đi giửa đêm tăm tối lạnh lùng mà không một ai hay
 biết. Ông cũng c̣n nhớ ôm theo số bạc của ôn giữ, ông rất nhẩn
 tâm giữa cảnh trạng ṭa thánh đang thiếu thốn, quân sĩ đang đói
 lạnh, mà ông không buồn giao lại cho ai một số bạc nào tất cả,
 rồi ông vẩn đi... tin tức vẩn bặt...
Sau gần 4 tháng, ông giáo sư đại biểu được giải thoát
 khỏi ngục h́nh của Việt Minh trở về căn cứ, ông rất đau ḷng mà
 chẳng biết tâm dạng của ông Thượng Chử Thanh ở nơi đâu ? Nhưng
 phận sự của ông đă giao lại cho ông Thượng Chử Thanh chẳng thấy
 ông thi hành được măi mai nào tất cả.
Thấy phần đông chức sắc và đạo hửu yêu cầu ông giáo sư
 đại biểu, nên liền tái thủ phận sự như trước, để tiếp tục tiến
 hành chủ nghĩa thế cho ông Thượng Chữ Thanh.
Một ít lâu được một bức thư từ đâu trong rừng của ông
 Thượng Chử Thanh gởi cho ông giáo sư đại biểu để thương thuyết
 và xin cái lịnh cho ông trở xuống Sài G̣n.
Ông đến Sài G̣n, anh em cũng lo cho ông một chổ ỡ kín đáo
 và phương tiện làm việc. Nhưng số tiền hồi trước ông giáo sư đại
 biểu đă giao cho ông giữ, nay hỏi lại th́ ông nói gửi chổ này
 một mớ, chỗ kia một mớ, giao cho ông giáo sư đại biểu một mớ, và
 cũng để trong ḿnh ông một mớ, nhưng ông c̣n phải để dành tính
 làm chuyện ǵ đó. Nghe nói ông đă cất rồi một dảy nhà lá 12 căn
 để làm phố cho mướn ở gần ngă sáu. Một đôi khi ông giáo sư đại
 biểu tỏ ư muốn lấy số tiền ấy lại đặng phụ cấp cho Ṭa Thánh và
 binh sĩ th́ ông vẩn hứa hẹn để chờ có cơ hội đặng đ̣i lại số
 tiền của ông đă gởi cho người này người nọ, v.v...
      Đến chuyện xảy ra, ông giáo sư đại biểu và bổn bộ bị nhà
 cầm quyền Pháp bắt ngày 8 mai 1946 th́ ông lại trổ tài " trốn "
 đặc biệt, mà lúc ấy không c̣n ai được biết tâm dạng ông ở
 đâu ?...
Ông giáo sư đại biểu được phóng thích, rồi tới lễ liên
 minh quân đội và kư kết ḥa ước với nhà cầm quyền Pháp tại ṭa
 Thánh vừa xong. Trở về Sài G̣n có triệu tập một phiên nhóm tại
 Bà Chiểu có phần đông chức sắc Hiệp Thiên và Cửu Trùng có luôn
 cả ông Thượng Chử Thanh. Mục đích phiên nhóm ấy để ông giáo sư
 đại biểu tŕnh bày công việc đă làm và sẽ làm, việc bàn giao
 giữA đạo CAO ĐÀI và Pháp quốc, ư nghĩa việc ban hành tờ châu tri
 số 1 và t́nh thế của đạo sẽ bước qua một giai đoạn mới...
Sau khi bàn cải một hồi, phần đông đều tán thành với việc
 làm của ông giáo sư đại biểu. Rồi cuộc nhóm giải tán, ông Thượng
 Chử Thanh lặng lẽ ra về... Không hiểu ông suy nghĩ thế nào mà
 ông phái hai ba vị Giáo nhi là bộ hạ của ông đi cùng lục tỉnh để
 tuyên truyền phản động việc làm của ông giáo sư đại biểu. Ông
 lại c̣n cầm cơ bút với vị đạo hữu Tám SAO viết ra nhiều bài vở
 gọi là " Thánh Giáo " trong ấy công kích việc làm của ông giáo
 sư đại biểu và luôn cả ông TRÍ, ông ĐẾN, ông TƯ, ông HOÀI. Văn
 chương trong Thánh Giáo không hiểu viết theo điệu nào mà đọc
 nghe rất quái dị, toàn là những lời mê tín dị đoan tà thuyết ;
 ai có đọc qua cũng bắt tức cười và khinh bĩ. Những bài Thánh
 giáo ấy ông lại sao lục gởi đi các tỉnh để tuyên truyền.
C̣n việc ông giáo sư đại biểu đă ra châu tri cho toàn đạo
 hay tin Đức HỘ PHÁP sắp về nước, ông THƯỢNG CHỬ THANH tuyên bố
 ngược lại ; Đức HỘ PHÁP không thể về, chư đạo hữu đừng vội nghe
 ông đại biểu mà phải bị lâm vào cạm bẩy, rồi bị bắt hết cả đám.
Tại ṭa Thánh đang kiến thiết tu tạo, vật liệu nhơn công
 đang thiếu thốn, quân sĩ đang đói lạnh, Ông THƯỢNG CHỬ THANH
 đành đoạn phái người đến các Châu Đạo, Tộc Đạo, thâu hết những
 số tiền công quả đem về cho Ông, không hiểu Ông để làm ǵ, mà
 không thấy phụ cấp cho Ṭa Thánh và nuôi quân đội.
Những chức sắc nào chạy theo ông và nạp tiền cho Ông
 nhiều th́ Ông làm Nghị Định cho lên Chức, như Đầu Tộc th́ lên
 Khâm Châu Đạo, Khâm Châu Đạo th́ lên Khâm Trấn Đạo. Ông tự
 chuyên làm rối cơ quan Hành Chánh của Đạo, làm cho một phần đông
 Chức sắc rất hoang mang ngần ngại chẳng hiểu đường lối nào mà
 đi ? Cũng có một ít Chức sắc bị Ông lợi dụng.
Hàng động của Ông toàn Đạo nghe lại rất chán nản và bất
 b́nh, Ông Giáo Sư Đại Biểu nhiều phen muốn gặp Ông để đánh tản
 bộ óc mờ ám của Ông hầu cứu rổi cho Ông khỏi đi sâu vào chổ phạm
 Pháp Chánh. Nhưng tin Ông Giáo Sư Đại Biểu càng kiếm Ông th́ Ông
 càng trốn xa bặt tích, măi đến ngày giờ nầy cũng không hiểu Ông
 trốn nơi nào ?.....

*     *
*
 CHỨC SẮC ĐI KINH LƯỢC CÁC TỈNH
Trăi qua một cơn giông tố, từ xảy ra tai nạn của Ông Giáo
 Sư Đại Biểu và bổn bộ bị bắt, đến cuộc tuyên truyền phản động
 của Ông THƯỢNG CHỬ THANH, làm cho Đạo Hữu phải phân vân xao
 xuyến, mờ mịt đường lối tiến hành, không nhận định đặng điều hư
 lẽ thiệt.
Vậy cho đặng đem một tiếng chuông rỏ rệt chánh thức để
 cảnh tỉnh cho Đạo Hữu khỏi lầm đường lạc lối, nên Hội Thánh phái
 hai vị Lể Danh NGỌC HOAI và THƯỢNG DANH THANH đi cùng khắp các
 tỉnh miền Tây để đính chánh những tin thất thiệt và truyền bá
 các điều cần thiết quan trọng cho Đạo đối cùng t́nh thế.
Hai vị Lể Sanh đi qua giáp một ṿng trở về th́ kế hai vị
 khác Giáo Sư THƯỢNG TRÍ THANH và Giáo Hữu THÁI ĐẾN THANH đi một
 ṿng thứ nh́.
Lần thứ ba chính ḿnh Ông Giáo Sư Đại Biểu và quan cựu
 Đốc Phủ Sứ TRẦN VĂN TẤN đi kinh lược. Đến nơi nào có các nhà cầm
 quyền Pháp Nam hoan nghinh và tín nhiệm. Nhờ tài ngoại giao và
 thương thuyết nên những Chức Sắc và Đạo Hữu bị khũng bố bắt bớ
 giam cầm từ thử trong các khám đường các tỉnh, hôm nay được
 phóng thích trả lại tự do. Những Chức Sắc bị t́nh nghi hăm dọa
 phải trốn tránh, hôm nay được ra mặt công khai hành Đạo. Những
 Thánh Thất bị đóng cửa, hôm nay được mở cửa cúng kiến thờ phượng
 tự do sùng bái...
Toàn Đạo lúc nầy đă b́nh định và đă nhận chân thời cuộc,
 họ rất sáng suốt và khôn ngoan để đối nội đối ngoại. Nhờ vậy mà
 cứu văng được t́nh thế, bảo thủ đặng quyền lợi tài sản và tánh
 mạng của toàn thể.
Nền đạo bắt đầu tự do được phục hưng, cơ quan Chánh Trị
 đạo đang chỉnh đốn kiến thiết. Tinh thần đạo hữu càng trội cao,
 đức tín làm việc thêm cứng rắn.
Thế th́ trải qua một cơn giông tố bảo bùng sấm chớp,
 thuyền đạo trưởng đă phải đắm giửa bể khơi, nhưng nhờ vị thuyền
 trưởng giỏi tay lèo lái chống vửng phong ba bảo táp, lại biết
 nương gió thay lèo, nên thuyền đạo nay đă được êm đềm lướt sóng.
* *
                     *
 TỪ CUỘC V
N ĐỘNG ĐẾN LỄ RƯỚC ĐỨC HỘ PHÁP

Trót năm năm tranh đấu, toàn đạo đă phí biết bao tâm
 huyết, hy sinh biết bao tài sản, tánh mạng, mục đích để khôi
 phục chủ quyền tín ngưỡng của đạo, để tranh thủ độc lập tự do
 cho nước, để mong giải thoát cho vị giáo chủ yêu mến (Đức PH[1]M
 HỘ PHÁP) và chư vị Thiên Phong được phản hồi cố quốc.
Hôm nay đă đến giai đoạn vận động cơ giải thoát cho đức
 HỘ PHÁP, mà toàn đạo đều đang mong mơi tha thiết với ngày về,
 mỗi lần nhắc đến không ai khỏi ngậm ngùi rơi châu đổ ngọc.
Ngày 16 aout 1946, ông giáo sư đại biểu ân cần nhắc nhở
 nhà cầm quyền Pháp đến hội đàm cùng ông Ủy viên Cộng hoà Nam kỳ
 CÉDILE và ông Đổng lư văn pḥng FREMOLLE bàn tính về việc rước
 Đức HỘ PHÁP bằng máy bay. Bởi v́ họ muốn đối với vị giáo chủ
 phải có sự biệt đăi hơn thường nhơn.
Lúc ban đầu, nhà cầm quyền cho hay chuyến tàu Ile de
 France ngày 22 aout cập bến sẽ có Đức HỘ PHÁP về nước, ông giáo
 sư đại biểu có ra châu tri cho toàn đạo hay. Rồi lại nghe tin
 chuyến tàu Ile de France về nhưng không có Đức Hộ Pháp mà Ngài
 phải về bằng máy bay, nhưng chưa biết ngày nào, thành thử phải
 ra châu tri đính chánh.
V́ lẽ đó mà các phần tử bên phe phản động (phe ông THƯỢNG
 CHỬ THANH) lại được một cơ hội để tuyên truyền rằng ông giáo sư
 đại biểu bị người Pháp gạt và chắc chắn Đức HỘ PHÁP không có về,
 có chăng là Đức HỘ PHÁP giă, làm cho dư luận của Đạo càng lo
 ngại phân vân.
Mặc dầu ai tuyên truyền công kích, ông giáo sư đại biểu
 cứ hiệp cùng cả chức sắc trung thành lo tổ chức cuộc lể rước với
 một khối đức tin đang mong mơi.
Chiều ngày 21 aout 1946, được tin chuyến tàu Ile de
 France về đến Cap Saint-Jacques trong đó có Đức HỘ PHÁP. Nhà cầm
 quyền sắp đặt đi rước bằng máy bay từ Cấp vô Sài G̣n.
Rạng ngày 22 aout 1946 ông giáo sư đại biểu cũng ngồi phi
 cơ với hai nhà đại diện Pháp.
Ông FRÉMOLLE, Đổng Lư văn pḥng của ông CÉDILLE, Ủy viên
 Cộng ḥa Nam kỳ và ông BAZIN là quan c̣ chánh trị Mật Thám.
    Khi đi tại phi trường Tân Sơn Nhứt 9 giờ ; 20 phút sau
 đến Cap Saint-Jacques, chiếc phi cơ bay lượn ṿng quanh trên
 chiếc tàu Ile de France ba ṿng, rồi mới trở vào phi trường từ
 từ hạ xuống, có quan chánh phủ tỉnh M. ROPION tiếp rước. Sau khi
 tŕnh diện cùng nhau, cả thảy đều đi xe hơi xuống bến tàu, nhờ
 tàu nhỏ đưa ra tới chổ chiếc Ile de France đậu giữa bến, v́
 chiếc tàu nầy lớn hơn cở thường nên không vào bến đặng và cũng
 không thể vô sông Sài G̣n đặng.
Khi giáp mặt Đức HỘ PHÁP, th́ đồng nhau mừng rỡ, giáo sư
 đại biểu mừng th́ đă đành mà đến hai vị đại diện Pháp cũng mừng,
 nhứt là ông FREMOLLE, khi gặp Đức HỘ PHÁP th́ hai người ôm nhau
 tỏ t́nh quyến luyến, v́ lẽ lúc ở Madagascar, hai người đă biết
 nhau từ trước.
Một chập sau, gặp ông quan tư Pháp DÉSANGES và phu nhơn ;
 vị quan vơ nầy có phận sự đưa Đức Hộ Pháp từ Madagascar về đến
 Sài G̣n. Đôi bên đều bắt tay chào mừng.
Sau khi lo xong vụ giấy tờ theo phép, th́ tất cả đồng
 xuống tàu nhỏ trở về Cap.
    Ông chánh phủ tỉnh Cap Saint-Jacques rước Đức HỘ PHÁP,
 ông FRÉMOLLE, ông BAZIN và giáo sư đại biểu về nhà đăi buổi cơm
 trưa. Xong bửa rồi, th́ ông giáo sư đại biểu xin Đức Hộ Pháp
 nhơn th́ giờ xem đoạn lịch sử trong thời kỳ phục quốc từ
 1941-1946, tóm tắt công cuộc đại khái những biến cố trong đạo,
 và t́nh h́nh trong xứ, từ khi Đức Ngài xuất dương cho đến ngày
 hôm nay, và xem thêm các giấy tờ quan trọng, nhứt là bản Hiệp
 Ước ngày 9 Juin 1946, giáo sư đại biểu kư kết với nhà cầm quyền
 Pháp.
   Nội trong một giờ, Đức HỘ PHÁP xem xong tất cả giấy tờ,
 hiểu rơ sơ qua t́nh h́nh của đạo và trong xứ, Ngài lấy làm thỏa
 măn. C̣n tờ hiệp ước, th́ Ngài cũng tán thành việc hiệp tác với
 người Pháp đang lo lập lại an ninh cho xứ sở là chánh lư, nên
 Ngài không ngần ngại ǵ mà không kư tên công nhận hành vi hiện
 hữu của ông giáo sư đại biểu.
4 giờ chiều, ông chánh phủ tỉnh lái xe hơi đưa Đức giáo
 chủ, hai vị quan Pháp và giáo sư đại biểu ra sân máy bay, và bắt
 tay nhau từ giả, hồi lúc 4 giờ rưởi.
Phi cơ cất cánh êm đềm, đi ṿng ra biển, lượng trên chiếc
 tàu Ile de France ba ṿng, rồi trực chỉ về phi trường Tân Sơn
 Nhứt, tới nơi là 5 giờ chiều, có xe riêng của ông FRÉMOLLE đưa
 về nhà Sĩ Tăi Nguyễn Văn Hợi là nơi đă sắp đặt cho đức giáo chủ
 tạm ở trước khi về Ṭa Thánh.
Đồng thời, bổn bộ đang hội họp tổ chức cuộc tiếp rước tạm
 thời tại nhà tư của ông Sĩ Tăi Nguyễn Văn Hợi. Nơi đây đă dự
 định chổ ăn ở trong thời kỳ Đức Hộ Pháp c̣n lưu trú lại mấy ngày
 ở Sài G̣n.
Rất nhiều v́ thời cuộc khó khăn mà không tổ chức đặng
 cuộc lể linh đ́nh long trọng tại Sài G̣n cho toàn đạo để tỏ tấm
 ḷng hoài vọng bấy lâu...
Từ sớm mai th́ đă có ḷng trông đợi măi đến trưa, rồi đến
 xế, đến 6 giờ chiều, trong lúc bổn bộ đang dùng cơm tức là cái
 giờ không ai để ư, th́ ngoài cửa có hai người bước vào có xách
 theo cả đồ hành trang, nh́n kỹ lại là Đức HỘ PHÁP và ông giáo sư
 đại biểu, vừa đáp phi cơ xuống phi trường Tân Sơn Nhứt rồi về
 luôn đây.
Ôi ! 5 năm cách mặt, bổng nhiên lại trùng phùng th́ không
 c̣n ai ngăn cản đặng sự cảm động ḥa lẩn với nét vui mừng vô
 hạn, mỗi người chạy đến mừng được Ngài c̣n nhớ đến phương danh
 và Ngài đưa tay tiếp từ người để tỏ t́nh triều mến, chẳng khác
 ông cha lành lâu ngày gặp đoàn con hiền hậu, rồi tiếp theo những
 câu chuyện hàng quyên không ngớt hỏi thăm. Kế vài giờ sau th́
 chổ nầy lại tấp nập phần nhiều các chức sắc và đạo hữu trung
 thành tới lui thăm viếng.
Một ṿng tṛn bao vây, những tín đồ đứng nghe vị giáo chủ
 tường thuật những giai đoạn khổ nhọc trong 5 năm bị đày lưu hải
 ngoại và tuyên bố những hậu vận tương lai của Đời và Đạo. Rồi
 tiếp theo đó, Đức giáo chủ cũng được nghe ông giáo sư đại biểu
 và nhơn viên trong bổn bộ luân phiên tường thuật cả công cuộc đă
 làm ở nước nhà từ khi Ngài vắng mặt trong 5 năm... Những mẩu
 chuyện nghe qua, lúc phấn khởi tâm hồn, khi lại ngậm ngùi rơi
 châu đổ ngọc, mà đoạn lịch sử nầy đă có lược thuật sơ qua tất cả.
Đức PH[1]M HỘ PHÁP c̣n phải lưu lại Sài G̣n ngót cả tuần lể
 để nghĩ ngơi và tiếp tục thương thuyết với nhà cầm quyền về vấn
 đề tự do cho nước cho Đạo. Ngài cũng đồng ư kiến với bản ḥa ước
 9 juin 1946 mà ông giáo sư đại biểu đă kư kết cùng người Pháp.
Ngày 30 aout 1946 là ngày mà toàn bổn bộ ở Sài G̣n hiệp
 cùng chánh phủ Pháp dự cuộc lễ rước Đức HỘ PHÁP về Ṭa Thánh, xe
 hơi của Đạo 5 chiếc, của chánh phủ 7 chiếc, luôn với đoàn xe
 thiết giáp và xe của các quan cao cấp đại diện cho Ủy viên Cộng
 ḥa Nam kỳ và Thượng Hạ sĩ quan theo hộ tống. Hiện ra một dọc xe
 chạy nối đuôi có hàng ngũ xem qua rất oai vệ hùng dũng.
Hồi tưởng lại cái đau đớn khổ nhục của Ngài chịu lúc ra
 đi bao nhiêu, nay Ngài về càng tăng giá trị và danh thế bấy nhiêu...
Đoàn xe chạy gần tới Tây Ninh, th́ có quan chủ tỉnh Tây
 Ninh đón đường nghinh tiếp, làm cho cuộc lể đưa đón càng tăng
 thêm oai vệ. Đi ngang qua châu thành Tây Ninh tạm ghé viếng quan
 chủ tỉnh, nơi nầy có đủ các quan khách trong tỉnh đón chào,
 chuyện văng đôi điều rồi quan chủ tỉnh và tất cả các quan khách
 cũng theo đoàn xe đưa Ngài vào Ṭa Thánh.
Đến Ṭa Thánh 12 giờ trưa, chức sắc Hiệp Thiên và Cửu
 Trùng với cả tín đồ nam nữ đă sắp hàng đông đặc, có trật tự oai
 nghiêm, với bao nhiêu vẽ long trọng, cờ xí, đứng hai bên nghinh tiếp.
Bước xuống xe vô cửa Ṭa Thánh, Đức HỘ PHÁP Ngài cảm động
 rơi gịng châu lệ nhỏ, c̣n toàn thể chức sắc đạo hữu cũng không
 ngăn đặng giọt lụy tuông sa.
Ôi ! c̣n ǵ hơn, bao nhiêu chuỗi ngày tha thiết trông
 chờ, hôm nay, một ngày trùng phùng tái ngộ. Tiếng reo mừng ḥa
 lẩn tiếng chuông vang rền làm tưng bừng náo nhiệt cả vùng Thánh
 Địa. Người Pháp, người Nam chen chúc nhau đi rất có hàng ngũ sau
 lưng Đức HỘ PHÁP từ cửa ngỏ vô Bửu Điện cho Ngài làm lể Đức Chí
 Tôn, rồi qua giáo tông đường làm lể Đức làm lễ Đức quyền GIÁO
 TÔNG kế trở xuống pḥng khách dự chứng cuộc lể tiếp nghinh. Ông
 Bảo Thế LÊ THIN PHƯỚC nhơn danh cho Hiệp Thiên Đài, ông giáo sư
 đại biểu THƯỢNG VINH THANH nhơn danh cho Cửu Trùng Đài và một vị
 quan Pháp đại diện cho chánh phủ, mỗi người đọc một bài diển văn
 chúc mừng. Sau rốt Đức HỘ PHÁP trả lời để đa tạ toàn thể và ngài
 cũng có tuyên bố sơ qua về chủ nghĩa của Đạo sẽ đưa nhơn loại
 đến đâu ?
Kế nhập tiệc, một bửa tiệc lịch sử :
Để mừng ngày Đức Hộ Pháp phản hồi cố quốc, tái thủ quyền
 hành CHƯỞNG QUẢN NH HỬU H̀NH ĐÀI Hiệp Thiên và Cửu Trùng.
Để mừng cuộc cách mạng do công tŕnh tranh đấu 5 năm của
 toàn Đạo được thắng lợi vẻ vang.
Để mừng ngày thỏa thuận và hiểu biết lẩn nhau giửa hai
 dân tộc Pháp-Việt, hầu bắt tay đi tới chổ cộng tác chơn thành
 đặng làm môi giới cho thuyết ḥa b́nh thiên hạ.
Vừa nhập việc, vừa bàn bạc đậm đà câu chuyện. Khi măn
 tiệc, quan chức Pháp-Nam kiếu ra về với vẽ mặt hân hoan đầy ḥa khí.
C̣n lại bao nhiêu chức sắc Hiệp Thiên và Cửu Trùng cùng
 tín đồ nam nử đông đủ vui vầy trong vùng Thánh Địa liên tiếp 3
 ngày như vậy để thật hành theo chương tŕnh cuộc tiếp rước.

*      *
*
 CẢM TƯỞNG TOÀN Đ[1]O ĐỐI VỚI NGÀY HỒI QUỐC CỦA ĐỨC HỘ PHÁP
Được tin từ hải ngoại Đức HỘ PHÁP trở về cố quốc, toàn
 Đạo Nam Nữ từ thành thị chí thôn quê, từ trẻ nên ba đến già lụm
 cụm, không một ai là không vui mừng, như hạn gặp mưa, như kho
 đặng báu. Càng vui mừng càng cảm động mà hồi tưởng lại năm năm
 đă qua, từ ngày được lịnh chánh phủ đưa Ngài đi an trí nơi hải ngoại.
Một thời gian tuy không bao lâu, nhưng bấy nhiêu đó đủ
 chứng nhận rằng các tôn giáo đă thành lập trên mặt thế ngày nay,
 đều đă qua mấy đoạn lịch sử đặng để cho đời sùng bái ca tụng.
Các bậc giáo chủ từ trước đă phí biết bao tâm huyết, mang
 biết bao cực h́nh đau khổ, để mong đem lại cho đời một ánh sáng
 thiêng liêng bất hủ.
Đức HỘ PHÁP Đạo CAO ĐÀI ngày nay cũng thế, 5 năm chịu khổ
 nơi hải ngoại, th́ bên trong toàn thể tín đồ đă ḍm thấy 5 năm
 ấy, nền đạo đi trên ṿng lịch sử tranh đấu rất quyết liệt. Đối
 với cái khổ của Ngài, tức là cái năng lực để hấp dẩn cho khối
 tinh thần đạo đức cho cả tín đồ thêm cực đoan. Mà rồi cái khối
 ấy đối với thời đại nào cũng cần phải có.
Phương chi, hôm nay Ngài đă bước chân về nước gặp giữa
 t́nh thế khó khăn, từ quốc gia đến quốc tế, các dân tộc trên mặt
 địa cầu nầy đang tương tranh những nổi bất đồng về tâm lư, chủ
 nghĩa, quyền lợi, nên đă gây ra biết bao những cảnh trạng giết
 lẩn nhau rất tàn khốc rùng rợn.
Nước Việt Nam cũng đồng chung chịu số phận ấy, mà rồi các
 bậc thủ lảnh trong nước, các nhà ngoại giao tài t́nh đă phí biết
 bao tâm huyết, nhưng cũng chưa có thể giàn xếp đặng. Ai cũng
 nh́n nhận rằng cứ măi đem khoa học cơ khí để giải quyết th́ càng
 thêm thất sách, mà chỉ đưa nhơn loại đến chổ diệt vong mà chớ.
Trái lại, cần có một Giáo lư cao siêu đủ phương hay để
 làm ḥa b́nh tâm lư cho các dân tộc th́ họa chăng mới gỡ rối cho
 bàn cờ quốc tế này chăng ?
Từ 20 năm đă qua, Đạo CAO ĐÀI phát triển nơi đất Việt, từ
 tôn chỉ Giáo lư đến chơn tướng h́nh thể, đă đem lại kết quả cho
 đời những ǵ ? Khỏi cần biện bạch phô trương tưởng toàn quốc đă
 chứng nhận.
Hôm nay, Đức HỘ PHÁP từ hải ngoại trở về cố quốc với
 quyền hành giáo chủ Đạo CAO ĐÀI, cả Hội Thánh và nhơn sanh đang
 tha thiết hy vọng nơi Ngài, v́ chủ nghĩa thương đời, đang tầm
 phương hay để giải quyết các vấn đề dân tộc đương phân tranh hầu
 tạo thành một chủ nghĩa duy nhứt đại đồng để định an cho toàn
 thiên hạ.
Thế th́ nền Đạo CAO ĐÀI từ đây đă có vị Giáo chủ đủ tài
 t́nh, đủ kinh luân thao lược để an bang tế thế, tái thủ quyền
 CHƯỞNG QUẢN NH HỬU H̀NH HÀI Hiệp thiên và Cửu Trùng, người đủ
 quyền thay thế cho Đức CHÍ TÔN về phần hửu vi đặng chuyển xây
 thế cuộc...
Ông giáo sư đại biểu được Đức HỘ PHÁP ủy quyền đặc biệt
 đại biểu thay mặt cho Ngài đặng giao thiệp cùng nhà cầm quyền
 chánh trị và quân sự để thương thuyết, can thiệp và kư kết những
 vấn đề liên quan đến Đạo, lại cũng cầm quyền Tổng Tư Lịnh Quân
 Đội CAO ĐÀI để bảo vệ quyền lợi của đạo và tranh thủ độc lập tự
 do cho nước...

*      *
*

KẾT LUẬN

Trong 5 năm qua, từ khi Đức PHẠM HỘ PHÁP và chư vị Đại
 Thiên Phong bị gởi đi an trí nơi hăi ngoại ; thuyền Đạo đang
 lênh đênh vất vơ, nửa ch́m nửa nổi, trước những trận phong ba
 bảo táp ; ông Giáo sư THƯỢNG VINH THANH hiệp cùng các chức sắc
 trung thành đởm đương hùng dũng, sẳn tay lèo lái, giử vững
 thuyền đạo lúc đang nghiêng ngữa.
Chịu đựng biết bao những trận giông tố nghịch đường nguy
 hiểm, tưởng khi thuyền đạo đă chịu đắm giữa bể khơi. Nhưng nhờ
 giỏi tay lèo lái, chống vững phong ba, lại biết nương gió thay
 lèo, nên thuyền đạo đă lặng êm đềm lướt sóng.
Âu cũng nhờ người lănh đạo sáng suốt, khôn ngoan đủ tài
 đức tranh đấu và day trở theo trào lưu thời đại. Dưới toàn thể
 đủ can đảm hy sinh, mạnh bạo theo tiếng gọi thiêng liêng, cùng
 rập nhau nổ lực tung hoành với một khối đức tin mạnh mẽ, " Đạo
 vẫn c̣n, chúng ta vẩn thắng ", mặc dầu đă phí biết bao tâm
 huyết, hy sinh biết bao tài sản tánh mạng, nhưng chẳng có một
 phần tử nào thối chí ngă ḷng lui bước, cứ tranh đấu măi không
 ngừng v́ một chủ nghĩa thiêng liêng cao cả.
Hôm nay, chủ nghĩa ấy đă lướt qua tất cả những trở lực,
 đem đến một thắng lợi vẽ vang.
Mặt đạo, đă nêu cao danh thể CAO ĐÀI, đă sản xuất biết
 bao những tinh thần thượng vơ về chánh trị và quân sự, đă đào
 tạo cho tín đồ một khối đức tin mạnh mẽ, đoàn kết thống nhứt.
Mặt trời, toàn thể tín đồ đă làm tṛn bổn phận công dân,
 đă bao phen kháng chiến anh dũng để chống ngoại xăm, để phụng
 sự quốc gia, để cứu vảng đồng bào chủng tộc.
Đă từng lật đổ chánh quyền và đem nhiều thắng lợi cho non sông đất nước, những quyền lợi ấy toàn đạo không mong mơi tham gia.
Chỉ có mong mơi một điều đem sự thiệt hành " Đạo Nhơn Nghĩa " truyền bá trên mặt địa cầu này để lập lại cho Đời một chánh thể công cộng ḥa b́nh và đem lại cho thế giới một chủ nghĩa đại đồng thiên hạ.Ngày nào trên hoàn vũ này c̣n những chuuyện bất công b́nh, vô chân thật, các liệt cường măi c̣n xâu xé tương tranh, các nhược tiểu quốc mải bị đè nén, th́ đạo CAO ĐÀI chưa đoạt nguyện...
Viết tại Sài G̣n, ngày rằm tháng 8 Bính Tuất
(10 septembre 1946)

Bí thư trưởng của Giáo sư Đại biểu
NGUYỄN THANH DANH

ooOoo
 
Để hồi tưởng công nghiệp vĩ đại của đức HỘ PHÁP nhơn dịp lễ Sinh nhựt mùng 5 tháng 5, chúng tôi cho tái bản quyển sách này để lưu niệm một " kỳ công " của Đạo CAO ĐÀI đối với nước Việt Nam trong giai đoạn lịch sử.
 

TOÀ THÁNH TÂY NINH, mùng 5 tháng 5 Đinh Mùi
(12-6-1967)
Phối sư THƯựNG VINH THANH
TRẦN QUANG VINH